وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
تاویل عبارت است از بازگرداندن لفظ از احتمال راجح به احتمال مرجوح بر مبنای دلالت عقل.[۱]
اما تاویل صحیح[۲] تاویلی است که موافق با دلالت نصوص کتاب و سنت باشد و تاویلی که با این قاعده مخالف باشد، تاویل فاسد خواهد بود.[۳]
نکات:[۴]
۱- عامل تشخیص تفاوت میان تاویل صحیح و باطل آن است که تاویل صحیح با دلالت نصوص کتاب و سنت موافق و مطابق است اما تاویل باطل با نصوص کتاب و سنت مخالف است.[۵]
۲- واجب است که الفاظ کتاب و سنت بر ظاهر آنها حمل شده و جز با دلیل صارفه، معنای ظاهری آنها به معنای دیگری تاویل نشود.
۳- دلیل صارفه ای که بیانگر آن است که معنای ظاهری لفظ مراد نیست درجات مختلفی دارد:[۶]
الف) اگر احتمال معنای دیگر نزدیک باشد، برای آن کمترین دلیلی کفایت می کند.
ب) اگر احتمال معنای دیگر بعید باشد، نیازمند دلیلی قوی است.
ج) اگر احتمال معنای دیگر متوسط باشد، نیازمند دلیلی متوسط است.
۴- اگر برای تاویل لفظی، دلیلی صحیحی وجود نداشته باشد، حمل لفظ بر معنایی جز معنای ظاهری آن و تاویل آن به معنایی جز معنای ظاهری آن جایز نیست و رد هرگونه تاویلی واجب است.[۷]
[۱] – روضه الناظر: ۲/۳۰-۳۱؛ مجموع الفتاوی: ۱۷/۴۰۱
[۲] – تاویل صحیح چهار شرط دارد: الف) لفظ در زبان عربی احتمال معنای مورد نظر تاویل کننده را داشته باشد. ب) چون لفظ مورد نظر احتمال معنای مورد نظر تاویل کننده را داشته باشد، بر وی واجب است که ثابت کند و دلیل بیاورد که این لفظ بر معنای مورد نظر او دلالت می کند. چرا که گاهی یک لفظ چندین معنا دارد و مشخص کردن معنایی مشخص برای آن در چنین شرایطی نیاز به دلیل دارد. ج) اثبات صحت دلیلی که لفظ را از حقیقت و معنای ظاهری آن به معنای دیگری تاویل می کند؛ چرا که عدول از معنای حقیقی و ظاهری لفظ جایز نیست مگر به دلیل صارفه ای که قوی تر از آن باشد. د) دلیلِ صارفه یِ معنایِ لفظ از حقیقت و ظاهر آن، از هرگونه معارض و مخالف (قوی تر از آن) سالم باشد.
[۳] – مانند تاویل این حدیث: «ایما امراه نکحت بغیر اذن ولیها فنکاحها باطل»: «هرگاه زنی بدون اجازه ی ولی خود ازدواج کند، نکاحش باطل است».[۳] (مسند احمد: ۲۳۲۳۶؛ ترمذی: ۱۰۲۱؛ ابوداود: ۱۷۸۴؛ دارمی: ۲۰۸۹) چنانکه گفته اند منظور از «مراه» در اینجا دختر کوچک است.
یا اینکه تاویل معنای ظاهری لفظ به معنایی دیگر بدون هرگونه دلیل باشد. و این در اصطلاح اصولین لعب نامیده می شود.
مانند دیدگاه برخی از رافضه در تفسیر این کلام الهی که می فرماید: «إِنَّ اللهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تَذْبَحُواْ بَقَرَهً» (بقره: ۶۷) که می گویند منظور عایشه است. والعیاذ بالله
[۴] – نگا: معالم اصول الفقه عند اهل السنه و الجماعه.
[۵] – نگا: مجموع الفتاوی: ۳/۶۷؛ ۶/۲۱؛ الصوافق المرسله: ۱/۱۸۷
[۶] – نگا: روضه الناظر: ۲/۳۲-۳۳؛ قواعد الاصول: ۵۲؛ مختصر ابن اللحام: ۱۳۱
[۷] – نگا: شرح کوکب المنیر: ۳/۴۶۱