تاریخ مرتد شدن عمومی و تعدادی از وقایع در این باره در بین امت اسلامی (۱)

ترسناک ترین ارتداد عمومی ‌و دست جمعی معمولاً زمان‌هائی رخ داده است که مرتدین صاحب قدرت و حکومت شده باشند و به این خاطر مردم را نیز به سوی ارتداد برده باشند، ولی در زمان های دیگری نیز رخ داده است که مهم ترین موارد به شرح ذیل می‌باشد:

۱٫مرتد شدن اعراب بعد از وفات پیغمبر اسلام سیدنا محمد ع و در عصر صحابه بود که عرب‌ها در آن زمان قدرت زیادی هم داشتند. هرچند شرح این مورد مختصراً گذشت، امّا باز با سند و دلیل این واقعه را بیان می‌نمائیم.

امام عمر می‌فرماید: «إِنَّ الْعَرَبَ قَدِ ارْتَدَّتْ عَلَى أَعْقَابِهَا کُفَّارًا».[۱]

ترجمه: «قطعاً عرب مرتد گشته اند بر راه پیشنیان کافرشان».

ام المومنین عائشه صدیقه ل فرموده است: «ارتدت العرب قاطبه».[۲]. ترجمه: «عرب همگی مرتد شدند».

امام نسائی در فرموده ای می‌آورد که: «ارتدت العرب»[۳]. یعنی: عرب مرتد شدند.

ابو هریره می‌فرماید: «ارتد من ارتد من العرب»

ترجمه: «مرتد شدند آنچه از عرب مانده بود» و باز می‌فرماید: «ارتد عامه العرب» یعنی عامه‌ی مردم عرب مرتد شدند. و این قول امام ابن خزیمه رحمه الله نیز می‌باشد.

باز ابو هریره می‌فرماید: «یخرج الناس الیوم من دین الله أفواجا کما دخلوا أفواجا» یعنی: «امروز مردم از دین خدا گروه گروه خارج می‌شوند همچنانکه گروه گروه داخل می‌شوند».

ابن کثیر دمشقی رحمه الله به نقل از ابن اسحاق رحمه الله جریان ارتداد قبایل عرب را ذکر می‌کند که واقعه چگونه بوده است و می‌فرماید: «وقال محمد بن إسحاق: ارتدَّت الْعَرَبُ عِنْدَ وَفَاهِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وآله. مَا خَلَا أَهْلُ الْمَسْجِدَیْنِ، مَکَّهَ، وَالْمَدِینَهِ، وارتدَّت أَسَدٌ وَغَطَفَانُ وَعَلَیْهِمْ طُلَیْحَهُ بْنُ خُوَیْلِدٍ الْأَسَدِیُّ الْکَاهِنُ، وارتدَّت کِنْدَهُ وَمَنْ یَلِیهَا، وَعَلَیْهِمُ الْأَشْعَثُ بْنُ قَیْسٍ الْکِنْدِیُّ، وارتدَّت مَذْحِجٌ وَمَنْ یَلِیهَا، وَعَلَیْهِمُ الْأَسْوَدُ بْنُ کَعْبٍ الْعَنْسِیُّ الْکَاهِنُ، وارتدَّت رَبِیعَهُ مَعَ الْمَعْرُورِ بْنِ النُّعْمَانِ بْنِ الْمُنْذِرِ، وکانت حَنِیفَهَ مُقِیمَهً عَلَى أَمْرِهَا مَعَ مُسَیْلِمَهَ بْنِ حبیب الکذَّاب * وارتدَّت سلیم مع الفجأه، واسمه أنس بن عبد یا لیل، وارتدَّت بَنُو تَمِیمٍ مَعَ سَجَاحِ الْکَاهِنَهِ»[۴]

ترجمه: «عرب بعد از وفات رسول الله صلی الله علیه وسلم مرتد شدند بغیر از اهل دو مسجد مکه و مدینه. اسد و غطفان به رهبری طلیحه بن خویلد الاسدی مرتد شدند و کنده و  آنانی که نزدیک او بودند، به رهبری اشعث بن قیس الکندی مرتد شدند، قبلیه مذحج و از آنانی که اطرافشان بودند به رهبری اسود بن کعب العنسی مرتد شند، قبیله ربیعه با نعمان بن منذر مرتد شدند، و بر این کارشان اقامه داشتند به رهبری مسیلمه کذاب و قبیله سلیم به رهبری الفجأه که اسم او انس بن عبد بود مرتد شدند. بنی تمیم به رهبری سجاح (که ادعای پیغمبری داشت) مرتد گشتند.

[۱].کتاب الرده للواقدی ۱/۵۱

[۲]. تاریخ دمشق ابن عساکر۳۰/۳۱۱٫ مراد از قاطبه شدت مبالغه است یعنی جمع کثیری از عرب و مراد تمامی‌ عرب ها نیست. بلکه خود صحابه هم عرب بودند ولی مسلمان. پس این را می‌رساند بسیاری از اعراب مسلمان شده بعد وفات پیامبر ع مرتد شدند و از دین خارج گشتند.

[۳]. رواه النسائی ۳۰۹۴-صححه الالبانی

[۴]. البدایه والنهایه۶/۳۴۴، الناشر: دار إحیاء التراث العربی