برخی از شیوه­های‌ سلف برای حفاظت حدیث نبوی

برخی از شیوه­های‌ سلف برای حفاظت حدیث نبوی، از این قرار است:

1. پایبندی به بیان سندها و نام­بردن از راویان: این یکی از ویژگی­های امّت اسلام و راه شناخت منبع حدیث و جایگاه رجال آن است که با پذیرش یا ردّ آن، حکم صادر می­شود. عبدالله بن مبارک w می­گوید: «اسناد بخشی از دین است و اگر اسناد نمی­بود، هر کس آنچه می­خواست را بر زبان می­آورد».[۱]

در نتیجۀ این کار، افراد بسیاری از جعل حدیث دست کشیدند، چون می­ترسیدند دروغ‌شان آشکار شود و ارزش و احترام‌شان در نزد افرادی که آنان را بزرگ می­پنداشتند، از بین برود.

2. تحقیق دربارۀ احوال راویان و جایگاه و شایستگی آنان در حوزۀ نقل حدیث: هدف محدّثان از این کار، خیرخواهی برای امّت اسلام بوده، چون راویان به نقل بخش مهمّی از دین پرداخته­اند و این نوع بررسی و تحقیق، غیبت به شمار نمی­رود، زیرا به صلاح عموم مسلمانان است.
3. پایداری در فراگیری و نقل احادیث: هر یک از آنان پس از یادگیری و یقین کامل به صحت آن، اقدام به بیان حدیث می­نمود و تنها به افرادی که شایستۀ شنیدن روایات بودند، حدیث می­گفتند و از بیان آن به افراد نادان و هواپرست سر باز می­زدند.

در نتیجۀ این تلاش­ها و امثال آن، حدیث نبوی را جدا و روشن ساختند، روایات جعلی و دروغ را از دایرۀ حدیث خارج نمودند، دورغ­پردازان را شناختند و احوال و عیوب‌شان را بیان و آشکار کردند، به گونه­ای که این افراد [خائن] خودشان را از دید این دانشمندان بزرگ، پنهان می­کردند. سفیان ثوری wمی­گوید: «الله تعالی هیچ یک از حدیث­سازان دروغین را پنهان و ناشناخته باقی نگذاشت».

به ابن مبارک wگفته شد: این احادیث جعلی است؟ او پاسخ داد: دانشمندان بزرگی برای [شناخت و روشن­ساختن صحت و یا عدم صحت] این احادیث وجود دارند؛ ﴿إِنَّا نَحۡنُ نَزَّلۡنَا ٱلذِّکۡرَ وَإِنَّا لَهُۥ لَحَٰفِظُونَ﴾ [الحجر: ۹]؛ «همانا ما قرآن را نازل کردیم و قطعاً ما نگهبان آن هستیم».

سخاوی در «فتح المغیث» و دیگران، عبارات فوق را نقل کرده­اند.[۲]

[۱]– مسلم  این سخن را در مقدّمۀ صحیح خود، ج ۱، ص ۸۷ آورده است.

[۲]– نک: فتح المغیث، ج ۱، ص ۳۰؛ أخبار الآحاد فی الحدیث النّبوی، صص ۲۲- ۲۴٫