برحذر داشتن مسلمانان از احادیث ضعیف و موضوع و منکر

تعریف حدیث ضعیف: حدیث ضعیف حدیثی است که صفات حدیث صحیح و نیز حدیث حَسَن[۱] در  آن نباشد. حدیث ضعیف انواع زیادی[۲] دارد. اما به طور کلی می توان آن را به سه دسته تقسیم نمود:

نوع اول: موضوع؛ بدترین انواع حدیث ضعیف می باشد. و آن روایتی است که در میان اسناد آن راوی کذاب یا وضاع (کسی که حدیث جعل می کند) وجود داشته باشد.

نوع دوم: روایتی که از حدیث موضوع در مرتبه پایین تری قرار دارد. اما ضعف آن شدید است. و آن حدیثی است که در مورد راوی آن گفته می شود: متهم است؛ یا بر ترک آن جماع است. (مجمع علی ترکه) یا گفته می شود: «هالک» یا «لیس بشیء» یا «ضعیف جدا».

نوع سوم: حدیثی که ضعف در آن شدید نیست و با روایتی شبیه آن قابل جبران است. و آن حدیثی است که در میان راویان کسی وجود دارد که از حفظ خوبی برخوردار نیست (سیء الحفظ) یا اینکه دچار اوهام است یا مدلس است یا معنعن یا مختلط؛ یا اینکه در مورد آن گفته می شود: «ضعیف فقط» یا «کسی را ندیدم که او را ثقه بداند.»: (لم ار فیه توثیقأ) و از این قبیل.

اما نوع اول و دوم از انواع احادیث ضعیف، چنان اند که با متابعه جبران نشده و شواهد به آنها سودی نمی رساند. اما نوع سوم برعکس این دو نوع می باشد. و در مورد عمل به آن در زمانی که تنها باشد، اختلاف است.[۳]

 

[۱] – المقدمه، ابن صلاح: ۲۰؛ یا به عبارت دیگر حدیث ضعیف عبارت است از: هر حدیثی که صفات قبول در آن جمع نشده باشد. و صفات قبول عبارتند از: – اتصال سند ۲- عدالت راوی ۳- سالم بودن راوی از خطای بسیار و غفلت در روایت. ۵- سلامت از شذوذ (مخالفت با احادیث قوی تر از خود) ۶- سلامت از علت قادح (که باعث ضعف حدیث می شود). النکت: ۴۹۲

[۲] – عراقی انواع حدیث ضعیف را تا چهل و دو نوع می شمارد. و ابن حبان حدیث ضعیف را ۴۹ نوع می داند. و برخی از علما انواع حدیث ضعیف را تا ۶۳ نوع شمرده اند. رک: تدریب الراوی: ۱۰۵

[۳] – تحقیق القول بالعمل بالحدیث الضعیف، دکتر عبدالعزیز بن عبدالرحمن العظیم، ص: ۱۸