بدعت و مطالب پیرامون آن (۱)

بدعت در اصطلاح: «راه و روشی که در دین ایجاد شده و با شریعت شباهت دارد و مقصود از آن و عمل  مطابق آن، مبالغه در عبادت برای خداوند متعال است».[۱]

بدعت حقیقی و بدعت اضافی:

بدعت حقیقی: عبارت است از بدعتی که هیچ دلیل شرعی از کتاب و سنت و اجماع و قیاس و استدلالی که نزد اهل علم معتبر باشد، نه به طور کلی و نه بطور جزئی بر آن دلالت نمی کند. و بر این اساس است که بدعت نامیده شده است. چون امری است که بدون مثال پیشین بوجود آمده است.[۲]

به عنوان مثال می توان به بدعت های زیر اشاره نمود:

۱ـ عزلت نشینی با ترک ازدواج ۲- ایستادن زیر نور خورشید با نیت عبادت.

بدعت اضافی: بدعت اضافی دو معنا دارد:

۱- بدعتی که اصل و اساسی در شریعت دارد. و از این جهت بدعت نیست.

۲- بدعتی که اصل و اساسی در شریعت ندارد و همچون بدعت حقیقی می باشد.[۳]

مثال بدعت اضافی:

۱- فقط جمعه را روزه گرفتن یا تنها شب آن         را به قیام سپری کردن.

۲- اختصاص دادن عمره به ماه رجب

۳- ذکر گروهی و …

پرهیز از بدعت:

الف) قرآن کریم

خداوند می فرماید: «وَ رَهْبانِیَّهً ابْتَدَعُوها ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ» (حدید: ۲۷) «و رهبانیتی که خود آن را پدید آوردند، ما بر آن‌ها مقرر نداشته بودیم».

و می فرماید: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی‏ وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً» (مائده: ۳) «امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را (بعنوان) دین برای شما برگزیدم».

ابن عباس در تفسیر این آیه می گوید: «خداوند متعال به پیامبر و مومنان خبر می دهد که ایمان را برای آنها کامل کرده است و بیش از آن هرگز به چیزی نیاز ندارند و خداوند آن را کامل نموده و هرگز آن را ناقص نمی کند و از آن راضی شده و هرگز بر آن خشم نمی گیرد.»[۴]

اما بدعتگزار با ایجاد بدعت بر این باور است که دین کامل نشده است یا اینکه (العیاذ بالله) محمد در رسالت خیانت کرده است. چرا که خداوند متعال می فرماید: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ» پس آنچه در آن روز دین نبوده، امروز جزئی از دین نیست».[۵]

ب) سنت نبوی

۱- لعنت رسول خدا بر مبتدع واجب و ثابت شده است. رسول خدا فرمودند: «المَدِینَهُ حَرَمٌ مِنْ کَذَا إِلَى کَذَا، لاَ یُقْطَعُ شَجَرُهَا، وَلاَ یُحْدَثُ فِیهَا حَدَثٌ، مَنْ أَحْدَثَ حَدَثًا فَعَلَیْهِ لَعْنَهُ اللَّهِ وَالمَلاَئِکَهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ»:[۶] «مدینه از فلان نقطه تا فلان نقطه حرم است. درخت آن بریده نشود و عمل جدیدی در آن ایجاد نگردد. هرکس عمل جدید و نوپیدایی (مخالف با کتاب و سنت) در آن ایجاد کند، لعنت خدا، فرشتگان و همه مردم بر او باد».

۲- عمل مبتدع مردود و باطل است. رسول خدا فرمودند: «مَنْ أَحْدَثَ فِی أَمْرِنَا هَذَا مَا لَیْسَ فِیهِ، فَهُوَ رَدٌّ»:[۷] «هرکس در این امر ما (دین) چیزی را ایجاد کند که از آن نیست، آن عمل مردود و باطل است».

۳- ایجادکننده ی بدعت در آتش است. رسول خدا فرمودند: «کُلَّ مُحْدَثَهٍ بِدْعَهٌ، وَ کُلَّ بِدْعَهٍ فِی النّارِ»:[۸] «هر امر نوپیدایی (در دین) بدعت است و هر بدعتی در آتش می باشد».

۴- گناه کسانی که از بدعت پیروی می کنند، برای کسی که آن بدعت را ایجاد کرده محسوب می شود. رسول خدا فرمودند: «ومن دعا الی ضلاله کان علیه من آثام من تبعه، لاینقص ذلک من آثامهم شیئا»:[۹] «هرکس به  گمراهی فرا خواند، گناه کسانی که از او (در آن گمراهی) پیروی می کنند، برای او نیز محسوب می شود، بدون اینکه از گناه آنان چیزی کاسته شود».

ج) اقوال صحابه رضی الله عنهم:

۱- زمانی که معاذ بن جبل در شام بود فرمود: «ای مردم، به علم روی آورید و قبل از اینکه از میان شما برداشته شود آن را فرا گیرید. آگاه باشید که برداشته شدن علم، مردن اهل آن می باشد. و از بدعت و بدعت گزاری و لجاجت و زیاده روی برحذر باشید. و راه و روش گذشتگان را بر خود لازم بگیرید».[۱۰]

۲- و از ابی بن کعب روایت است که می گوید: «راه راست و سنت را بر خود لازم بگیرید. هیچ بنده ای بر روی زمین نیست که راه راست و سنت را در پیش گیرد و خداوند را در دل یاد کند و از ترس خداوند، به خود بلرزد، مگر اینکه مثال وی چون درختی است که برگ های آن خشک شده و باد تند و شدیدی بر آن می وزد و برگ های آن می ریزد. براستی گناهان چنین شخصی همچون برگ های این درخت می ریزند و خداوند اینچنین گناهان وی را محو و نابود می کند چنانکه آن درخت در معرض باد برگ های خود را از دست می دهد. و میانه روی در راه راست و سنت بهتر از اجتهاد در راهی بر خلاف آن می باشد. پس دقت کنید که اگر عمل تان از روی اجتهاد یا میانه روی است، بر مبنای راه و روش پیامبران و سنت آنها  باشد».[۱۱]

۳- عبدالله بن مسعود می گوید: «تقوای الهی و جماعت را بر خود لازم بگیرید. چرا که خداوند متعال هرگز امت محمد را بر ضلالت و گمراهی جمع نمی کند. و صبر را بر خود لازم بگیرید تا اینکه نیکی و خوبی میسر گردد یا اینکه رهایی و آسایش از فاجر میسر گردد».[۱۲]

و از او روایت است که می گوید: «راه راست را بر خود لازم بگیرید، اگر بدان پایبند باشید و آن را بر خود لازم بگیرید، قطعا بسیار پیشی می گیرید و اگر به مخالفت با آن برخیزید و به این سو و آن سو متمایل شوید، قطعا دچار گمراهی دور و درازی خواهید شد».[۱۳]

و همچنین می گوید: «کسب علم را بر خود لازم بگیرید قبل از اینکه از میان شما برداشته شود. و از بدعتگزاری و لجاجت و زیاده روی و کندوکاو و تعمق (نابجا) برحذر باشید و راه و روش صحابه را بر خود لازم بگیرید».[۱۴]

۴- ابودرداء می گوید: «کسی که از احادیث و روایات پیروی می کند هرگز گمراه نمی شود».[۱۵]

۶- و شخصی به ابن عباس گفت: «مرا توصیه ای کن. فرمود: «تقوای الهی و استقامت را بر خود لازم بگیر، پیروی کن و بدعتگزار مباش».[۱۶]

۷- ابن عمر می گوید: «هر بدعتی گمراهی است هرچند مردم آن را نیکو بشمارند».[۱۷]

 

[۱] – الاعتصام، علامه شاطبی، تحقیق شیخ مشهور حسن حفظه الله: ۱/۴۳- ۵۴

[۲] – الاعتصام: ۲/۱۲۷

[۳] – همان: ۲/۱۲۸

[۴] – تفسیر ابن کثیر: ۲/۱۲

[۵] – تهذیب الفروق: ۴/۲۲۵

[۶] – بخاری: ۱۷۳۴؛ مسلم: ۲۴۳۴

[۷] – بخاری: ۲۴۹۹ مسلم: ۳۲۴۲

[۸] – مسلم: ۱۴۳۵؛ نسائی: ۱۵۶۰

[۹] – مسلم: ۴۸۳۱؛ ترمذی: ۲۵۹۸

[۱۰] – البدع و النهی عنها، امام محمد بن وضاح، ص: ۲۵

[۱۱] – الابانه الکبری، ابن بطه: ۱/۳۵۹؛ شرح اصول اهل السنه، لالکانی، ص: ۵۴

[۱۲] – ابن بطه، ابانه الکبری: ۱/۳۱۳، ۳۱۴-۱۴۹

[۱۳] – ابن بطه، ابانه الکبری: ۱/۳۳۲

[۱۴] – دارمی: ۱/۶۶؛ ابن وضاح در البدع و النهی عنها، ص: ۲۵، مروزی در السنه، ص: ۵۲۵

[۱۵] – ابن بطه، ابانه الکبری: ۱/۳۵۳

[۱۶] – مروزی فی السنه، ص: ۲۴؛ دارمی: ۱/۶۶؛ بغوی فی شرح السنه: ۱/۲۱۴

[۱۷] – مروزی فی السنه، ص: ۲۴؛ ابن بطه، ابانه الکبری: ۱/۳۳۹، لالکانی، شرح اصول اعتقاد اهل السنه: ۱/۹۲