وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
حضرت معاویه -رضی الله عنه- برای عایشه -رضی الله عنها- پولی به میزان صد و هشتاد هزار درهم فرستاد. حضرت عایشه-رضی الله عنها- شروع نمود و در بین مردم توزیع کرد تا اینکه همه ی آن پول صدقه داده شد. وی خودش روزه بود و به کنیزش گفت تا برایش افطاری آماده کند. کنیز برای او نان و روغن آورد، و به او گفت: آیا نمی شد از این همه پولی که امروز تقسیم کردی به اندازه ی یک درهم گوشت می خریدی تا با آن افطار کنیم؟ اینگونه مبلغی گزاف را صدقه می داد و از یاد می برد که درهمی را برای خرید افطار کنار بگذارد.
***
یک روز، حضرت عمر بن خطاب -رضی الله عنه- پول بسیار زیادی را خدمت رسول الله صلى الله علیه و سلم برد. پیامبر صلى الله علیه وسلم از او پرسید: (ماذا أبقیتَ لأهلک یا عمر؟) : ای عمر، چیزی هم برای خانواده ات باقی گذاشتی؟ وی گفت: نصف دارائیم را برای آنان کنار گذاشته ام.
ابوبکر صدیق -رضی الله عنه- کل دارایش را نزد رسول الله صلى الله علیه و سلم حاضر نمود. پیامبر صلى الله علیه و سلم پرسید: (ماذا ترکتَ لأولادک یا أبا بکر؟): ای ابوبکر، برای بجه هایت چه باقی گذاردی؟ گفت: برایشان خدا و رسولش را باقی گذاشته ام!
بخشش چیست؟
بخشندگی (کرم) به هرچه پسندیده و نیکوست از انواع خیر و سربلندی و جوانمردی و بخشش و انفاق، اطلاق می گردد.
از پیامبر صلى الله علیه و سلم سؤال شد: بخشنده ترین مردم کیست؟ فرمود: ( با تقواترین آنان.) گفتند: منظور سؤال ما این ( کرم به معنی بزرگواری و هم به معنی بخشندگی است و اصحاب دومی را در نظر داشته اند) نبود. فرمود: (فأکرم الناس یوسف نبی الله ابن نبی الله ابن خلیل الله) [بخاری] یعنی: “پس با کرم و بخشش ترین کس یوسف پیامبر خدا فرزند پیامبر خدا فرزند خلیل خدا بوده است.”
پیامبر صلى الله علیه و سلم، یوسف – علیه السلام – را فردی بخشنده توصیف می کند از این جهت که بزرگی نبوت و علم و زیبایی و پاکی و جوانمردی و عدل و آقایی دنیا و دین همگی در وی جمع شده است. او پیامبر پسر پیامبر پسر پیامبر پسر پیامبر است.
بخشش خداوند سبحان:
بخشایندگی یکی از صفات خداوند سبحان است، و پاداش او بسیار، و در عطاء کردن سخی است و بخشش وی هرگز تمام نمی شود.
بخشش پیامبر صلى الله علیه و سلم:
پیامبر صلى الله علیه و سلم هم از لحاظ اصالت و نسب، بزرگوارترین انسان ها بوده است و هم از لحاط کرم و بخشش و عطا.
روزی مردی نزد او آمده و درخواست کمک مالی کرد. پیامبر صلى الله علیه و سلم گله ای گوسفند را که بین دو کوه پراکنده بود را به او بخشید و آن مرد تمام آن گله را برد و نزد قومش بازگشت و به آن ها گفت: اسلام را بپذیرید که محمد صلی الله علیه و سلم می بخشد و از فقر باکی ندارد. [احمد]
بر اساس آنچه حضرت عایشه رضی الله عنها از آنحضرت صلی الله علیه و سلم تعریف می کند: أنهم ذبحوا شاه، ثم وزعوها على الفقراء؛ فسأل النبی صلى الله علیه و سلم السیده عائشه: (ما بقی منها؟) فقالت: ما بقی إلا کتفها؛ فقال النبی صلى الله علیه و سلم: (بقی کلها غیر کتفها) [ترمذی] یعنی: “آنها گوسفندی را ذبح کردند و آن را میان فقرا تقسیم نمودند. پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: که چه از آن باقیمانده است؟
او گفت که از آن جز شانه اش باقی نمانده. پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: جز شانه اش همه اش باقی مانده است.”
نتیجه اینکه چیزی که انسان در راه خدا صدقه می بخشد همان چیزی است که روز قیامت باقی می ماند و از میان نمی رود جز آنچه در دنیا استفاده شده باشد. رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرموده اند: (ما نقص مال عبد من صدقه) [ترمذی] یعنی: ” مال هیچ بنده ای از صدقه کم نمی شود. “انواع بخشش:
از این لحاظ که کرم به اعمال پسندیده اطلاق می گردد، انواع زیادی دارد از جمله:
کرم در رابطه با خداوند:
فرد مسلمان باید بواسطه ی احسان در عبادت و طاعات و معرفت او چنان که شایسته ی اوست و انجام اوامر و اجتناب از نواهی او با خدای خویش کریم باشد.
کرم در رابطه با پیامبر صلى الله علیه و سلم:
با پیروی از سنت او و حرکت بر راه و شیوه اش و تبعیت از رهنمودهای او و بزرگداشت وی به آن دست می یابد.
کرم با خود:
انسان نباید خود بی ارزش دانسته، یا آن را به گمراهی بکشاند و یا آن را در معرض سخنان بد و ناروا قرار دهد. خداوند بندگان کریم خود را اینچنین وصف می نماید: {و إذا مروا باللغو مروا کرامًا} [فرقان: ۷۲] یعنی: ” و کسانىاند که گواهى دروغ نمىدهند و چون بر لغو بگذرند با بزرگوارى مىگذرند.”
کرم و بخشش در رابطه با خانواده و خویشاوندان:
فرد مسلمان با همسر و فرزندان و نزدیکان با کرامت و به نیکی رفتار می کند، و نفقه ی آنان را می دهد. بهترین بخشش و انفاق، دادن آن به خانواده و همسر است.
پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده است: (دینار أنفقتَه فی سبیل الله، و دینار أنفقته فی رقبه (إعتاق عبد)، و دینار تصدقتَ به على مسکین، و دینار أنفقتَه على أهلک، أعظمها أجرًا الذی أنفقتَه على أهلک) [مسلم] یعنی: ” دیناری است که در راه خدا صرف می کنی، و دیناری است که در آزادی بنده ای صرف می کنی، و دیناری است که بر مسکین صرف می کنی و دیناری است که به خانواده ات صرف می کنی، ثواب آنکه بر خانواده ات صرف می کنی فزونتر است.”
نیز می فرماید: (إذا أنفق المسلم نفقه على أهله و هو یحتسبها (أی ینوی عند إنفاقها أنها خالصه لوجه الله)، کانت له صدقه) [متفق علیه] یعنی: ” هرگاه مردی برای دریافت رضای خداوند(یعنی در موقع دادن خرج نمودن نیت او خالص پاک برای رضای خدا باشد) به خانواده اش مصرف نماید، برایش صدقه بحساب می آید.”
در صدقه دادن به نزدیکان اجر دو برابر دریافت می شود. در این حالت فرد مسلمان هم پاداش صدقه را در یافت می دارد و هم پاداش صله ی رحم را. پیامبر صلى الله علیه و سلم دراین باره می فرمایند: (الصدقه على المسکین صدقه، و هی على ذی الرحم (القریب) ثنتان: صدقه، و صله) [ترمذی و نسائی و ابن ماجه] یعنی: ” صدقه بر مسکین یک صدقه است، و اگر برای قرابت دهد دوتا است: هم صدقه، و هم صله ی رحم.”
بخشش و کرم با میهمان:
پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمودند: (من کان یؤمن بالله و الیوم الآخر فلا یؤذِ جاره، و من کان یؤمن بالله و الیوم الآخر فلیکرم ضیفه، و من کان یؤمن بالله و الیوم الآخر فلیقل خیرًا أو لیصمت) [متفق علیه] یعنی: ” آنکه بخدا و روز آخرت ایمان دارد، باید همسایه اش ر انیازارد. و هرآنکه بخدا و روز آخرت ایمان دارد،باید مهمان خود را احترام کند و آنکه بخدا و روز آخرت ایمان دارد، باید سخن خیر بر زبان راند و یا خاموش شود.”
بخشش و کرم با مردم:
روش های زیادی برای بخشش و کرم با مردم وجود دارد، لبخند بر چهره ی انسان صدقه است، همانگونه که پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمودند: (لا تحقرن من المعروف شیئًا، و لو أن تلقی أخاک بوجه طلق) [مسلم] یعنی: ” هیچ چیزی از کار خیر را خوار مشمار، هر چند که با چهره ای گشاده با برادرت روبرو شوی.”
علی –رضی الله عنه- با تاکید بر بخشش، هر چند اندک باشد چنین فرموده است: که از بخشیدن کم شرم نداشته باشید زیرا که محروم کردن از آن کمتر است، از دادن زیاد نترسید که شما از آن زیادتر هستید.
پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرمایند: (کل سُلامَی من الناس علیه صدقه، کل یوم تطلع فیه الشمس یعدل بین الاثنین صدقه، و یعین الرجل على دابته؛ فیحمل علیها أو یرفع علیها متاعه صدقه، و الکلمه الطیبه صدقه، و کل خطوه یخطوها إلى الصلاه صدقه، و یمیط الأذى عن الطریق صدقه) [متفق علیه] یعنی: “: بر هر مفصل و بند از مردم در هر روزی که آفتاب بر وی می تابد، صدقه لازم است. میان دو کس عدالت می کنی صدقه است. مردی را در باز کردن ستورش یاری می کنی یا خودش را بر آن سوار می کنی صدقه است. سخن نیکو صدقه است، و به هر گامی که بسوی نماز می نهی صدقه است. دور کردن پلیدی از راه صدقه است.”
همچنین پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (کل معروف صدقه) [بخاری] یعنی: ” هر کار پسندیده و خوبی، صدقه است”.
بخشش و انفاق به هنگام گرفتاری و نیازمندی مسلمانان:
بر مسلمان واجب است که در هنگام مشکلات دیگر مسلمانان به آنها کمک و انفاق نماید. مثلا در وقت جنگ لازم است تا در تجهیز لشکر مسلمین کمک کند، و در گیر و دار تعلیم، در آسان کردن آن کمک کند. و اگر در آنجا مرض وبا(بیماری مسری) یا مانند آن بود در ریشه کن ساختن آن بیماری با مال و ثروت خود شرکت نماید. چنانچه فرد مسلمان از نیاز برادر مسلمانش به غذا و دارو در سرزمین اسلامی معینی اطلاع داشته باشد بر او واجب است که به یاریش بشتابد.
فضیلت بخشش و کرم:
* اجر و ثواب بخشش و کرم بسیار است. خداوند متعال در جای جای قرآن کریم ما را به آن ترغیب نموده و می فرماید: {مثل الذین ینفقون أموالهم فی سبیل الله کمثل حبه أنبتت سبع سنابل فی کل سنبله مائه حبه و الله یضاعف لمن یشاء و الله واسع علیم} [بقره: ۲۶۱] یعنی: ” مَثَل (صدقات) کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مىکنند همانند دانهاى است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشهاى صد دانه باشد؛ و خداوند براى هر کس که بخواهد (آن را) چند برابر مىکند، و خداوند گشایشگر داناست. ”
در جایی دیگر می فرماید: {و ما تنفقوا من خیر یوف إلیکم و أنتم لا تظلمون} [بقره: ۲۷۲] یعنی: ” …و هر مالى را که انفاق کنید (پاداش آن) به طور کامل به شما داده خواهد شد و ستمى بر شما نخواهد رفت. ”
همچنین خداوند متعال می فرماید: {الذین ینفقون أموالهم باللیل و النهار سرًّا و علانیه فلهم أجرهم عند ربهم و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون} [بقره: ۲۷۴] یعنی: ” کسانى که اموال خود را شب و روز، و نهان و آشکارا، انفاق مىکنند، پاداش آنان نزد پروردگارشان براى آنان خواهد بود؛ و نه بیمى بر آنان است و نه اندوهگین مىشوند. ”
* بخشش فرد را به بهشت نزدیک و از آتش جهنم دور می سازد. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (السخی قریب من الله، قریب من الجنه، قریب من الناس، بعید من النار. و البخیل بعید من الله، بعید من الجنه، بعید من الناس، قریب من النار) [ترمذی] یعنی: “انسان باسخاوت به خدا نزدیک است، به بهشت نزدیک است و به مردم نزدیک است و از آتش بدور است. و بخیل از خدا دور است. از بهشت دور است. از مردم دور است و به آتش نزدیک است.”
* بخشش و کرم باعث برکت و افزونی مال است. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (ما من یوم یصبح العباد فیه إلا ملکان ینزلان، فیقول أحدهما: اللهم أعطِ منفقًا خلفًا، و یقول الآخر: اللهم أعطِ ممسکًا تلفًا) [بخاری] یعنی: ” هر روزی که بندگان خدا صبح می کنند، دو فرشته فرو آیند، یکی از آنها می گوید: خدایا برای مصرف کننده عوض ده، و دیگری می گوید: خدایا مال ممسک و بخیل را تلف کن.”
خداوند متعال در حدیث قدسی می فرماید: (أنْفِقْ یا بن آدم أُنْفِقْ علیک) [متفق علیه] یعنی: “ای فرزند آدم، ببخش (عطا کن) تا بر تو ببخشم(به تو عطا نمایم)”.
* بخشش باعث عزت و سربلندی در دنیا و ترقی در قیامت می شود.
بخشندگی انسان را محبوب خانواده و همسایه و نزدیکان و همه ی مردم می سازد. بخاطر تمام این فضیلت ها انسان مسلمان دوست دارد کریم و بخشنده باشد.
پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (لا حسد إلا فی اثنتین: رجل آتاه الله مالا فسلطه على هلکته فی الحق، و رجل آتاه الله حکمه، فهو یقضی بها و یعلمها) [بخاری] یعنی: ” غبطه خوردن جز در دو چیز جواز ندارد، یکی مردیکه خداوند به او مالی داده و او را در مصرف نمودن آن در راه حق قدرت داده است، و مردیکه خداوند به او علمی داده و او بدان حکم نموده و آن را تعلیم می دهد.”
بهتر است تا مسلمان خود را بر راه و روش بخشندگی بپروراند، و سعی کند خود را از خردسالی به آن عادت دهد، و بداند که آنچه دارد ازآن خدا است و خداوند مالک او است، و این را هم نیک بداند که پاداش خداوند بسیار عظیم است. به خدا اطمینان داشته باشد. فقیر را به هنگام بخشیدن شرمسار نگرداند. و در بخشش کرم به پیامبر صلى الله علیه و سلم و اصحابش تاسی بجوید. بر او لازم است تا در همه ی اوقات سال بر بخشش و کرم بیافزاید، به خصوص در ماه رمضان، و در عیدها و مناسبت هایی که نیاز به بخشش و انفاق هست.
مترجم: مسعود