ایمان به قرآن و ویژگی های آن(۲)

• قرآن در بین کتاب‌های آسمانی تنها کتابی است که خداوند حفظ آن را از نظر لفظ و معنا از تحریف لفظی و معنوی بر عهده گرفته است. الله تعالی می‌فرماید: ﴿إِنَّا نَحۡنُ نَزَّلۡنَا ٱلذِّکۡرَ وَإِنَّا لَهُۥ لَحَٰفِظُونَ ٩﴾ [الحجر: ۹]. «بی‌گمان ما قرآن را فرو فرستاده‌ایم و به راستی ما نگهبان آن هستیم» و می‌فرماید: ﴿لَّا یَأۡتِیهِ ٱلۡبَٰطِلُ مِنۢ بَیۡنِ یَدَیۡهِ وَلَا مِنۡ خَلۡفِهِۦۖ تَنزِیلٞ مِّنۡ حَکِیمٍ حَمِیدٖ ۴٢﴾ [فصلت: ۴۲]. «باطل به هیچ صورتی در آن راه نمی‌یابد از طرف حکیم ستوده صفات نازل شده است». الله عزوجل به روشنی با تفسیر و توضیح آن بر آنچه می‌خواهد و تشریع نموده، آن را حفظ نموده است: ﴿إِنَّ عَلَیۡنَا جَمۡعَهُۥ وَقُرۡءَانَهُۥ ١٧ فَإِذَا قَرَأۡنَٰهُ فَٱتَّبِعۡ قُرۡءَانَهُۥ ١٨  ثُمَّ إِنَّ عَلَیۡنَا بَیَانَهُۥ ١٩﴾ [القیامه: ۱۷-۱۹]. «جمع کردن و خواندن آن بر عهده ماست پس چون آن را برخواندیم خواندن آن را دنبال کن سپس توضیح آن برعهده ماست».
• ابن کثیر در تفسیر این آیه آخیر می‌گوید: «أی بعد حفظه وتلاوته نبینه لک ونوضحه، ونلهمک معناه على ما أردنا وشرعنا» «یعنی بعد از اینکه حفظ و تلاوت آن را برای تو بیان کردیم و برایت توضیح دادیم، معنای آن را بر آنچه بخواهیم و تشریع نماییم به تو الهام می‌کنیم». الله تعالی برای حفظ کتابش از علمای دانا از زمان پیامبر  صلی الله علیه و سلم گرفته تا زمان ما کسانی را که به بهترین شیوه برای آن به پا می‌خیزند آماده کرده است. پس لفظش را حفظ نمودند و معنایش را فهم کردند و در عمل به آن استقامت ورزیدند و در میدان خدمت به قرآن و حفظ آن تألیفات فراوانی را نگاشتند که از آن جمله تألیف در باب تفسیر، به تصویر کشیدن و قرائت قرآن، آیات محکم و متشابه، مکی و مدنی بودن آن، استنباط احکام از آن، تألیف در باب ناسخ و منسوخ، اسباب نزول، مثال‌های آن، اعجاز آن و چیزهای شگفت انگیز در آن، اعراب قرآن و چیزهایی دیگر که از خلال آن مجسم می‌شود که خداوند برای حفظ کردن کتابش آن علما را برای خدمت به کتاب و علومش آماده کرده تا قرائت و تفسیر آن تازه و شاداب همانگونه که نازل شده باقی بماند.
• قرآن کریم مشتمل بر اعجازهای بسیاری غیر از آنچه در کتاب‌های نازل شده مشترک هستند، می‌باشد و آن معجزه ای بزرگ و حجت و برهان کامل و ماندگار خداوند است که به وسیله آن پیامبرش صلی الله علیه و سلم و یارانش را تا روز قیامت تأیید می‌نماید بر آنچه شیخین از ابوهریره رضی الله عنه از پیامبر  صلی الله علیه و سلم روایت می‌کنند که فرمودند: «مَا مِنْ الْأَنْبِیَاءِ نَبِیٌّ إِلَّا أُعْطِیَ مَا مِثْلهُ آمَنَ عَلَیْهِ الْبَشَرُ وَإِنَّمَا کَانَ الَّذِی أُوتِیتُ وَحْیًا أَوْحَاهُ اللَّهُ إِلَیَّ فَأَرْجُو أَنْ أَکُونَ أَکْثَرَهُمْ تَابِعًا یَوْمَ الْقِیَامَهِ»^[۱] «به هر یک از پیامبران، معجزه‌ای عطا شده است که مردم به آن، ایمان بیاورند. و آنچه به من عنایت شده، وحی است که خداوند بسوی من فرستاده است. پس امیدوارم که روز قیامت،‌ از سایر پیامبران، پیروان بیشتری داشته باشم». از جمله صورت‌های اعجاز قرآن حْسن تألیف و فصاحت و بلاغت اعلای آن است که خداوند به وسیله آن انسان‌ها و اجنه را به مبارزه می‌طلبد بر اینکه مانند آن یا قسمتی از آن را در سه حالتی که ذکر می‌نماید، بیاورند. خداوند آن‌ها را به مبارزه فرا می‌خواند که اگر می‌توانند مانند آن را بیاورند، پس درمانده شدند و نتوانستند. می‌فرماید: ﴿أَمۡ یَقُولُونَ تَقَوَّلَهُۥۚ بَل لَّا یُؤۡمِنُونَ ٣٣ فَلۡیَأۡتُواْ بِحَدِیثٖ مِّثۡلِهِۦٓ إِن کَانُواْ صَٰدِقِینَ ٣۴﴾ [الطور: ۳۳-۳۴]. «یا می‌گویند آن را از خود در آورده، بلکه باور ندارند. پس اگر راست می‌گویند سخنی مانند آن را بیاورند». و خداوند عزوجل ناتوانی و عجز آن‌ها را از آن بیان می‌کند: ﴿قُل لَّئِنِ ٱجۡتَمَعَتِ ٱلۡإِنسُ وَٱلۡجِنُّ عَلَىٰٓ أَن یَأۡتُواْ بِمِثۡلِ هَٰذَا ٱلۡقُرۡءَانِ لَا یَأۡتُونَ بِمِثۡلِهِۦ وَلَوۡ کَانَ بَعۡضُهُمۡ لِبَعۡضٖ ظَهِیرٗا ٨٨﴾ [الإسراء: ۸۸]. «بگو اگر انس و جن گرد آیند بر آنکه مثل این قرآن آورند، هرگز نمی‌توانند مثلش را بیاورند و اگر همدیگر را یاری دهند». سپس آن‌ها را به مبارزه می‌خواند که اگر می‌توانند ده سوره مانند آن را بیاورند. الله تعالی می‌فرماید: ﴿أَمۡ یَقُولُونَ ٱفۡتَرَىٰهُۖ قُلۡ فَأۡتُواْ بِعَشۡرِ سُوَرٖ مِّثۡلِهِۦ مُفۡتَرَیَٰتٖ وَٱدۡعُواْ مَنِ ٱسۡتَطَعۡتُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ١٣﴾ [هود: ۱۳]. «یا می‌گویند این قرآن را به دروغ ساخته است بگو اگر راست می‌گویید ده سوره ساخته شده مانند آن را بیاورید و غیر از خداوند هرکه را می‌توانید فرا خوانید». سپس بار سوم آن‌ها را به آوردن سوره ای مانند آن اگر می‌توانند فرا می‌خواند: ﴿أَمۡ یَقُولُونَ ٱفۡتَرَىٰهُۖ قُلۡ فَأۡتُواْ بِسُورَهٖ مِّثۡلِهِۦ وَٱدۡعُواْ مَنِ ٱسۡتَطَعۡتُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ إِن کُنتُمۡ صَٰدِقِینَ ٣٨﴾ [یونس: ۳۸]. «یا می‌گویند این قرآن را به دروغ ساخته است بگو اگر راست می‌گویید یک سوره مانند آن را بیاورید و غیر از خداوند هرکه را می‌توانید فرا خوانید». هنگامی که مخلوقات از معارضه کردن با آن با پایین‌ترین مراتب تحدی و مباره که عبارت است از آوردن سوره ای مانند آن در حالیکه کوتاهترین سوره در قرآن سه آیه دارد عاجزند ثابت می‌کند که قرآن کریم معجزه پروردگار است.
• الله تعالی در قرآن کریم تمام آنچه را که انسان در امر دین، دنیا، زندگی و معادش لازم دارد بیان کرده است. الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَنَزَّلۡنَا عَلَیۡکَ ٱلۡکِتَٰبَ تِبۡیَٰنٗا لِّکُلِّ شَیۡءٖ وَهُدٗى وَرَحۡمَهٗ وَبُشۡرَىٰ لِلۡمُسۡلِمِینَ ٨٩﴾ [النحل: ۸۹]. «و این کتاب که روشنگر هر چیزی است و برای مسلمان هدایت، رحمت و بشارت است بر تو نازل کردیم» و می‌فرماید: ﴿مَّا فَرَّطۡنَا فِی ٱلۡکِتَٰبِ مِن شَیۡءٖۚ﴾ [الأنعام: ۳۸]. «ما هیچ چیز را در کتاب فروگذار نکرده‌ایم». ابن مسعودس می‌گوید: «أنزل فی هذا القرآن کل علم، وکل شیء قد بین لنا فی القرآن» «تمام علوم در این قرآن نازل شده و تمام چیزها برای ما در قرآن بیان شده است».
• الله تعالی قرآن را به منظور تذکر و تدبر نمودن آسان کرده است و این از بزرگترین خصوصیات آن است. می‌فرماید: ﴿ وَلَقَدۡ یَسَّرۡنَا ٱلۡقُرۡءَانَ لِلذِّکۡرِ فَهَلۡ مِن مُّدَّکِرٖ ١٧﴾ [القمر: ۱۷]. «قرآن را برای پند آموزی آسان نمودیم آیا پند گیرنده‌ای هست؟» و می‌فرماید: ﴿کِتَٰبٌ أَنزَلۡنَٰهُ إِلَیۡکَ مُبَٰرَکٞ لِّیَدَّبَّرُوٓاْ ءَایَٰتِهِۦ وَلِیَتَذَکَّرَ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ ٢٩﴾ [ص: ۲۹]. «کتابی مبارک به سوی تو نازل کردیم تا در آیات آن تدبر کنید و خردمندان متذکر شوند» مجاهد در تفسیر آیه اولی می‌گوید: «یعنی هونَّا قراءته» «یعنی قرائت و خواندن آن را آسان نمودیم» و سدی می‌گوید: «یسرنا تلاوته على الألسن» «یعنی تلاوت آن را بر زبان آسان نمودیم» و ابن عباس می‌گوید: «لولا أن الله یسره على لسان الآدمیین ما استطاع أحد من الخلق أن یتکلم بکلام الله»^[۲] «یعنی اگر الله تعالی آن را بر زبان بنی آدم آسان نمی‌کرد هیچیک از مخلوقات خداوند نمی‌توانستند با کلام خداوند تکلم نمایند». طبری و دیگران از ائمه تفسیر ذکر نموده‌اند که آسان نمودن قرآن شامل تلفظ آسان برای تلاوت و معانی آسان برای تفکر و تدبر و پند پذیرفتن است^[۳]. و آن همانگونه است که ملاحظه و مشاهده می‌کنید.
• قرآن متضمن خلاصه‌ای از کتاب‌های سابق و اصول شریعت پیامبران است. الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَأَنزَلۡنَآ إِلَیۡکَ ٱلۡکِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ مُصَدِّقٗا لِّمَا بَیۡنَ یَدَیۡهِ مِنَ ٱلۡکِتَٰبِ وَمُهَیۡمِنًا عَلَیۡهِۖ﴾ [المائده: ۴۸]. «و (این) کتاب را به راستی (و) تصدیق کننده کتابی که پیش از آن است و بر آن حاکم و شاهد است به تو نازل کردیم» و می‌فرماید: ﴿۞شَرَعَ لَکُم مِّنَ ٱلدِّینِ مَا وَصَّىٰ بِهِۦ نُوحٗا وَٱلَّذِیٓ أَوۡحَیۡنَآ إِلَیۡکَ وَمَا وَصَّیۡنَا بِهِۦٓ إِبۡرَٰهِیمَ وَمُوسَىٰ وَعِیسَىٰٓۖ أَنۡ أَقِیمُواْ ٱلدِّینَ وَلَا تَتَفَرَّقُواْ فِیهِۚ﴾ [الشوری: ۱۳]. «از دین، آنچه را که به نوح در باره آن سفارش کرد برای شما تشریع نمود و آنچه را به تو وحی کردیم و آنچه را که در باره آن به ابراهیم و موسی و عیسی سفارش نمودیم که دین را برپا دارید و در آن متفرق نشوید».
• قرآن شامل اخبار پیامبران و امت‌های گذشته است و شرح آن بگونه ای است که در کتاب‌های قبلی سابقه ندارد. الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَکُلّٗا نَّقُصُّ عَلَیۡکَ مِنۡ أَنۢبَآءِ ٱلرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِهِۦ فُؤَادَکَۚ﴾ [هود: ۱۲۰]. «و هریک از سرگذشت‌های پیامبران را که بر تو حکایت می‌کنیم چیزی است که دلت را بدان استوار می‌گردانیم» و می‌فرماید: ﴿ذَٰلِکَ مِنۡ أَنۢبَآءِ ٱلۡقُرَىٰ نَقُصُّهُۥ عَلَیۡکَۖ مِنۡهَا قَآئِمٞ وَحَصِیدٞ ١٠٠﴾ [هود: ۱۰۰]. «این از خبرهای آن شهرهاست که آن را بر تو حکایت می‌کنیم بعضی از آن سرپا هستند و بعضی برباد رفته‌اند» و می‌فرماید: ﴿کَذَٰلِکَ نَقُصُّ عَلَیۡکَ مِنۡ أَنۢبَآءِ مَا قَدۡ سَبَقَۚ وَقَدۡ ءَاتَیۡنَٰکَ مِن لَّدُنَّا ذِکۡرٗا ٩٩﴾ [طه: ۹۹]. «اینگونه از اخبار پیشینیان بر تو حکایت می‌کنیم و مسلماً به تو از جانب خود ذکری داده‌ایم».
• قرآن آخرینِ کتاب‌های الله تعالی است که نازل نموده و خاتمه دهنده و شاهد بر آن است. الله تعالی می‌فرماید: ﴿نَزَّلَ عَلَیۡکَ ٱلۡکِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ مُصَدِّقٗا لِّمَا بَیۡنَ یَدَیۡهِ وَأَنزَلَ ٱلتَّوۡرَىٰهَ وَٱلۡإِنجِیلَ ٣ مِن قَبۡلُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَأَنزَلَ ٱلۡفُرۡقَانَۗ﴾ [آل عمران: ۳-۴]. «این کتاب را در حالیکه مؤید آنچه پیش از خود می‌باشد به حق بر تو نازل کرد و تورات و انجیل را پیش از آن برای هدایت مردم فرستاد و فرقان را نازل کرد» و می‌فرماید: ﴿وَأَنزَلۡنَآ إِلَیۡکَ ٱلۡکِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ مُصَدِّقٗا لِّمَا بَیۡنَ یَدَیۡهِ مِنَ ٱلۡکِتَٰبِ وَمُهَیۡمِنًا عَلَیۡهِۖ﴾ [المائده: ۴۸]. «و (این) کتاب را به راستی (و) تصدیق کننده کتابی که پیش از آن است و بر آن حاکم و شاهد است به تو نازل کردیم».

این بعضی از ویژگی‌ها و خصوصیات قرآن بر سایر کتاب‌های دیگر بود از آنچه که ایمان به آن جز با اعتقاد داشتن به آن و تأیید آن بصورت علمی و عملی متحقق نمی‌گردد.

 

[۱] صحیح البخاری برقم (۴۹۸۱)، ومسلم برقم (۱۵۲).

[۲] تفسیر ابن کثیر ۸ / ۴۵۳٫

[۳] تفسیر ابن جریر ۲۷ / ۹۶٫