وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
یکی از ضروریات توحید، اندیشیدن در اسماء و صفات الهی است، آنگونه که شایسته ی اوست: «زیرا اندیشیدن و تعقل ورزیدن در اسماء و صفات الهی و فهم و درک آن درست مطابق با مراد الله -تعالی- از آنها، یکی از مهمترین، عظیمترین و با شکوه‌ترین کارهاست و در این کار منافع و فواید بسیار والای وجود دارد و بالتبع نتایج سودمند بر آن مترتّب است. از این رو علمای اسلامی -اعم از قدیم و جدید- همواره به تألیف کتاب‌هایی مستقل در این باب، یا شروح و تعلیقاتی بر آن پرداخته‌ا‌ند و کسانی را که پارهای از آنها یا همهی آنها را ردّ کرده‌‌اند، مورد تاخت و تاز قرارداده‌ا‌ند»[۱].
توحید اسماء و صفات در حقیقت نیمه ی باب ایمان به الله تعالی است، چرا که هر پژوهشگری به سادگی میداند که توحید دو نوع است:
توحید علمی خبری اعتقادی:
که متضمن اثبات صفات کمالی برای الله تعالی و پاک و منزه دانستن او از هر نوع تشبیه و تمثیل، یا صفات نقص است.
توحید عبادت: به این معنی که او تنها، یگانه و بدون شریک است و همواره باید با او تجدید محبت کرد و بدو اخلاص ورزید و تنها از او بیم و امید داشت؛ فقط بر او توکل کرد و به قدرش راضی بود و فقط او را پروردگار و فرمانروا و سرپرست دانست و هیچ کس و هیچ چیز را با او برابر ندانست.
الله تعالی این دو نوع توحید را در دو سوره ی: «اخلاص و کافرون» بیان کرده است، در سورهی اخلاص سخن از صفات کمالی است و اینکه او پاک و منزه از هر نقص و عجزی است:
﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ ١﴾ [الإخلاص: ۱].
«بگو: خدا یگانه ی یکتا است».
و در سوره ی «کافرون» که متضمن توحید علمی و ارادی است، بحث از وجوب عبادت فقط برای الله تعالی و عدم شرک ورزی به اوست و اینکه باید از هر عبادتی برای غیر او پرهیز کرد.
﴿قُلۡ یَٰٓأَیُّهَا ٱلۡکَٰفِرُونَ ١ لَآ أَعۡبُدُ مَا تَعۡبُدُونَ ٢﴾ [الکافرون: ۱-۲].
«بگو: ای کافران * آنچه را که شما (جز الله) می پرستید، من نمی‌‌پرستم».
این دو نوع توحید مکمل یکدیگرند و هیچکدام بی‌نیاز از دیگری نیست و برای همین بود که رسول الله صلی الله علیه و سلم در سنت صبح و مغرب و وتر، هر دوی این دو سوره را با هم می خواند تا آغاز و پایان روزش را با توحید همراه ساخته باشد»[۲].
این علم یکی از نابترین وگرانبهاترین علوم است و شناخت آن بر سایر علوم اهمیت و اولویت بیشتری دارد، زیرا بنده در خلال أسماء و صفات و افعال الله -سبحانه و تعالی- پروردگارش را خواهد شناخت.
ابن قیم رحمه الله در این باره سخنان گرانبهایی دارد، او می فرماید: «توحید اسماء و صفات مطلقاً شریفترین و مهمترین علوم است و تردیدی نیست که شناخت الله -تعالی- و علم به اسماء و صفات و افعال او، یکی از فاضلترین، نابترین و با شکوه‌ترین انواع علوم است و نسبت آن با سایر علوم مانند نسبت یک چیز معلوم و بدیهی در کنار سایر معلومات و بدیهیات است»[۳].
ابن العربی مالکی رحمه الله گوید: «اصالت و شرافت یک علم به شرافت معلوم بستگی دارد و باری -تعالی- شریفترین و ارزشمندترین معلومات است، از این رو علم و آگاهی به اسماء و صفات او شریفترین نوع معلومات است»[۴].
اول: توحید اسماء و صفات موجب سرزندگی و شادابی دل‌هاست، شیخ سعدی رحمه الله در بارهی اهمیت این علم سخنان جالبی دارد که در زیر چکیدهای از آن را که با موضوع ما پیوند دارد ذکر میکنیم، او میفرماید: «این علم که با الله تعالی پیوند دارد، یکی از شریفترین و باشکوه ترین انواع علوم است و کسی که با بحث و پژوهش میکوشد تا آن را فهم و درک کند، بی‌گمان خود را به بهترین کارها مشغول داشته است و اگر لطف الله تعالی شامل بنده ای شود و آن را بخوبی فهم کند قطعاً به بهترین و شریفترین عطیه ی الهی دست یافته است».
[۱]– نگا: توضیح العقیده: سعدی، ص ۱۰۰٫
[۲]– اجتماع الجیوش الإسلامیه على غزو الـمعطله والجهمیه: با اندکی تصرف، ص ۳۵-۳۶٫
[۳] – مفتاح دار السعاده: ۱/۸۶٫
[۴]– أحکام القرآن: ابن العربی، ۲/۹۹۳٫