انواع شرک

این را می‏دانیم که شرک دو نوع است:

شرک اکبر که عظیم‏ترین ظلم‌ها و بزرگ‌ترین گناهان است، و خداوند آنرا نمی‏بخشد مگر کسی که از آن توبه کند، و آن نابودکننده‏ی تمام اعمال انسان است. این شرک می‏تواند در یکی از این موارد باشد: در باب فرمانبرداری و شعائر، درخواست و طلب کمک از غیر خدا و قربانی کردن برای غیر او، و یا اطاعت و گردن‏کجی و ادعای حق تشریع برای غیر خدا.

شرک اصغر مانند: ریا، سوگند خوردن به غیر خدا در بعضی صورت‌های آن، آویزان کردن دعا و نوشته‏جات و مانند آنها که از گناهان کبیره محسوب شده و نابودکننده‌ی اعمالند.

خداوند می‌فرماید: ﴿ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَلَمۡ یَلۡبِسُوٓاْ إِیمَٰنَهُم بِظُلۡمٍ أُوْلَٰٓئِکَ لَهُمُ ٱلۡأَمۡنُ وَهُم مُّهۡتَدُونَ ٨٢﴾ [الأنعام: ۸۲].

«‏کسانی‌که ایمان آورده باشند و ایمان خود را با شرک (پرستش چیزی با خدا) نیامیخته باشند، امن و امان ایشان را سزا است، و آنان راه‌یافتگان (راه حق و حقیقت) هستند». ‏

پیامبر صلی الله علیه و سلم ظلم را در این آیه به شرک تعبیر کرده‌اند. هنگامی که این آیه نازل شد بر اصحاب پیامبر صلی الله علیه و سلم گران آمد و چنین گفتند: مگر کسی از ما هست که بر خود ظلم نکرده باشد. پیامبر فرمود: آن‏گونه نیست که شما گمان می‏کنید، ظلم در اینجا منظور شرک است، مگر سخن لقمان به پسرش را نشنیده‏اید که گفت: پسرم چیزی را برای خدا شریک قرار مده چرا که شرک ظلم بزرگی است. (بخاری آن‌ را روایت کرده است).

خداوند در باب فرمانبرداری غیر خدا می‌فرماید:

﴿ذَٰلِکُمُ ٱللَّهُ رَبُّکُمۡ لَهُ ٱلۡمُلۡکُۚ وَٱلَّذِینَ تَدۡعُونَ مِن دُونِهِۦ مَا یَمۡلِکُونَ مِن قِطۡمِیرٍ ١٣ إِن تَدۡعُوهُمۡ لَا یَسۡمَعُواْ دُعَآءَکُمۡ وَلَوۡ سَمِعُواْ مَا ٱسۡتَجَابُواْ لَکُمۡۖ وَیَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَهِ یَکۡفُرُونَ بِشِرۡکِکُمۡۚ وَلَا یُنَبِّئُکَ مِثۡلُ خَبِیرٖ ١۴﴾ [فاطر: ۱۳-۱۴].

«آن کسی که (درازی و کوتاهی شبها و روزها و نظام نور و ظلمت و حرکات دقیق ماه و خورشید را سر و سامان داده است) الله است که خداوندگار شما است، و مالکیّت و حاکمیّت (جهان هستی) از آن او است. و بجز او کسانی که به فریاد می‌خوانید (و پرستش می‌نمایید) حتی مالکیّت و حاکمیّت پوسته‏ی نازک خرمایی را ندارند.‏ اگر آنها را (برای حل مشکلات و رفع گرفتاریهای خود) به فریاد بخوانید، صدای شما را نمی‌شنوند، و (به فرض) اگر هم بشنوند، توانایی پاسخ‌گویی به شما را ندارند، و (گذشته از این) در روز قیامت انبازگری و شرک‌ورزی شما را رد می‌کنند (و می‌گویند: شما ما را پرستش نکرده‌اید و بیخود می‌گویید). و هیچ کسی همچون (خداوند) آگاه (از احوال آخرت، به گونه‏ی قطع و یقین، از چنین مطالبی) تو را باخبر نمی‌سازد». ‏

در جای دیگری می‏فرماید:

﴿أَمۡ لَهُمۡ شُرَکَٰٓؤُاْ شَرَعُواْ لَهُم مِّنَ ٱلدِّینِ مَا لَمۡ یَأۡذَنۢ بِهِ ٱللَّهُۚ﴾ [الشوری: ۲۱].

«شاید آنان انبازها و معبودهایی دارند که برای ایشان دینی را پدید آورده‌اند که خدا بدان اجازه نداده است (و از آن بی‌خبر است‌؟)».

و این سخن خداوند که:

﴿وَلَا تَأۡکُلُواْ مِمَّا لَمۡ یُذۡکَرِ ٱسۡمُ ٱللَّهِ عَلَیۡهِ وَإِنَّهُۥ لَفِسۡقٞۗ وَإِنَّ ٱلشَّیَٰطِینَ لَیُوحُونَ إِلَىٰٓ أَوۡلِیَآئِهِمۡ لِیُجَٰدِلُوکُمۡۖ وَإِنۡ أَطَعۡتُمُوهُمۡ إِنَّکُمۡ لَمُشۡرِکُونَ ١٢١﴾ [الأنعام: ۱۲۱].

‏«از گوشت حیوانی نخورید که (به هنگام ذبح عمداً) نام خدا بر آن برده نشده است (و یا به نام دیگران و یا به خاطر بتان سر بریده شده است). چرا که خوردن از چنین گوشتی، نافرمانی (از دستور خدا) است. بیگمان اهریمنان و شیاطین صفتان، مطالب وسوسه‌انگیزی به طور مخفیانه به دوستان خود القاء می‌کنند تا این که با شما منازعه و مجادله کنند (و بکوشند که شما را به تحریم آنچه خدا حلال کرده است وادارند). اگر از آنان اطاعت کنید بی‌گمان شما (مثل ایشان) مشرک خواهید بود». ‏

این آیه در مورد مجادله و منازعه درباره‏ی حرام بودن گوشت مردار، میان یهودیان و مسلمانان نازل شد، یهودیان می‏گفتند: چگونه حیوانی را که با دستان خود ذبح می‏کنید می‏خورید، ولی حیوانی که خداوند آنرا کشته حرام می‏دانید؟ روشن است که خوردن گوشت مرده به تنهایی موجب شرک نیست بلکه این، حلال دانستن آن است که منجر به شرک می‏شود.

خداوند در مورد تباه شدن اعمال نیکو توسط شرک می‏فرماید:

﴿وَلَقَدۡ أُوحِیَ إِلَیۡکَ وَإِلَى ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِکَ لَئِنۡ أَشۡرَکۡتَ لَیَحۡبَطَنَّ عَمَلُکَ وَلَتَکُونَنَّ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِینَ ۶۵ بَلِ ٱللَّهَ فَٱعۡبُدۡ وَکُن مِّنَ ٱلشَّٰکِرِینَ ۶۶﴾ [الزمر: ۶۵-۶۶].

«به تو و به یکایک پیغمبران پیش از تو وحی شده است که اگر شرک‌ ورزی کردارت (باطل و بی‌پاداش می‌گردد و) هیچ و نابود می‌شود، و از زیانکاران خواهی بود.‏ پس در این صورت تنها خدا را بپرست و از زمره‏ی سپاسگزاران باش». ‏

‏پیامبر صلی الله علیه و سلم در مورد شرک اصغر می‏فرماید:

«إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَیْکُمْ الشِّرْکُ الْأَصْغَرُ قَالُوا وَمَا الشِّرْکُ الْأَصْغَرُ یَا رسول‏الله قَالَ الرِّیَاءُ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ إِذَا جُزِیَ النَّاسُ بِأَعْمَالِهِمْ اذْهَبُوا إِلَى الَّذِینَ کُنْتُمْ تُرَاءُونَ فِی الدُّنْیَا فَانْظُرُوا هَلْ تَجِدُونَ عِنْدَهُمْ جَزَاءً». [امام احمد و بیهقی].

«چیزی که من از آن هراس دارم شرک اصغر است. گفتند: ای رسول خدا شرک اصغر چیست؟ فرمود: ریا، خداوند هنگام پاداش اعمال خطاب به ریاکاران می‏فرماید: بروید پاداش خود را نزد کسانی بگیرید که به خاطر آنها عبادت کرده‏اید، ببینید آیا نزد آنها پاداش به دست می‏آورید؟».

یا در حدیث دیگری می‏فرماید:

«قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَتَعَالَى أَنَا أَغْنَى الشُّرَکَاءِ عَنْ الشِّرْکِ مَنْ عَمِلَ عَمَلًا أَشْرَکَ فِیهِ مَعِی غَیْرِی تَرَکْتُهُ وَشِرْکَهُ». [مسلم].

«خداوند می‏فرماید: من از هر کسی بی‏نیازتر از شریک هستم، هر کس در کاری برای من شریک قرار دهد، او را با شرکش رها می‏کنم».

در حدیث دیگری در مورد سوگند به غیر خدا می‏فرماید:

«مَنْ حَلَفَ بِغَیْرِ اللَّهِ فَقَدْ کَفَرَ أَوْ أَشْرَکَ» [احمد و ترمذی و حاکم].

«هر کس به غیر خدا سوگند یاد کند، مرتکب کفر یا شرک شده است».

و البته این در صورتی است که قصد تعظیمی همانند تعظیم خداوند برای چیزی که به آن سوگند خورده می‏شود در میان نباشد.

و در مورد آویزان کردن افسون می‏فرماید:

«مَنْ عَلَّقَ تَمِیمَهً فَقَدْ أَشْرَکَ». [احمد و حاکم].