انواع شرک

شرک به دو بخش تقسیم می‌گردد: شرک اکبر، شرک اصغر.

1. شرک اکبر:

گرفتن شریک و همتا همراه خداوند به گونه‌ای که همراه خداوند عبادت می‌شود. و اینکار مسلمان را از اسلام خارج می‌گرداند و تمام اعمالش را نابود و باطل می‌گرداند و کسی که با این حالت بمیرد برای همیشه در آتش جهنم می‌ماند و پایان نمی‌پذیرد و از عذابش کاسته نمی‌شود.

انواع شرک اکبر:

شرک اکبر به چهار قسمت تقسیم می‌گردد.

۱- شرک درخواست و طلب کردن:

 یعنی دعا و آن از بزرگترین انواع عبادت می‌باشد بلکه هسته عبادت همان دعاست همانگونه که پیامبر  صلی الله علیه و سلم می‌فرماید: «الدعاء هو العباده»^[۱] «دعا همان عبادت است» و الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَقَالَ رَبُّکُمُ ٱدۡعُونِیٓ أَسۡتَجِبۡ لَکُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَسۡتَکۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِی سَیَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ ۶٠﴾ [المؤمن: ۶۰]. «پروردگارتان می‌فرماید مرا بخوانید تا برایتان اجابت نمایم. کسانی که از عبادت من استکبار می‌ورزند بزودی ذلیلانه داخل جهنم می‌گردند».

و هنگامی که ثابت گردید که دعا عبادت است پس بکاربردن آن برای غیر خداوند شرک است. در نتیجه هرکس پیامبر، ملائکه، ولی، قبر، سنگ یا غیر این‌ها از مخلوقات را بخواند او کافر مشرک است کما اینکه خداوند می‌فرماید: ﴿وَمَن یَدۡعُ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَ لَا بُرۡهَٰنَ لَهُۥ بِهِۦ فَإِنَّمَا حِسَابُهُۥ عِندَ رَبِّهِۦٓۚ إِنَّهُۥ لَا یُفۡلِحُ ٱلۡکَٰفِرُونَ ١١٧﴾ [المؤمنون: ۱۱۷]. «و هرکس به همراه خداوند معبود دیگر را بخواند برای این عملش هیچ برهانی وجود ندارد و حساب او نزد پروردگارش است و خداوند کافران را رستگار نمی‌سازد».

و از دلایلی که بر عبادت بودن دعا دلالت دارد و بکار بردن آن برای غیر خداوند شرک است این فرموده خداوند متعال است: ﴿فَإِذَا رَکِبُواْ فِی ٱلۡفُلۡکِ دَعَوُاْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِینَ لَهُ ٱلدِّینَ فَلَمَّا نَجَّىٰهُمۡ إِلَى ٱلۡبَرِّ إِذَا هُمۡ یُشۡرِکُونَ ۶۵﴾ [العنکبوت: ۶۵]. «هنگامی که سوار کشتی می‌شوند خداوند را خالصانه می‌خوانند اما هنگامی که خداوند آن‌ها را به خشکی رساند دوباره مشرک می‌شوند». خداوند از حال مشرکانی خبر می‌دهد که در حالت آسایش و راحتی به خدا شرک می‌ورزیدند اما در تنگنا و سختی خداوند را خالصانه می‌پرستیدند. پس حال کسانی که پناه بر خدا به الله در آسایش و سختی شرک می‌ورزند چگونه است؟!

۲- شرک نیت، اراده و قصد:

 و آن اینکه فرد در انجام اعمالش به مانند اهل نفاق تنها رسیدن به دنیا، ریا و مشهور شدن را مد نظر داشته باشد و آخرت و وجه الله را در نظر نگیرد او مشرک است و دچار شرک اکبر شده است. الله تعالی می‌فرماید: ﴿مَن کَانَ یُرِیدُ ٱلۡحَیَوٰهَ ٱلدُّنۡیَا وَزِینَتَهَا نُوَفِّ إِلَیۡهِمۡ أَعۡمَٰلَهُمۡ فِیهَا وَهُمۡ فِیهَا لَا یُبۡخَسُونَ ١۵ أُوْلَٰٓئِکَ ٱلَّذِینَ لَیۡسَ لَهُمۡ فِی ٱلۡأٓخِرَهِ إِلَّا ٱلنَّارُۖ وَحَبِطَ مَا صَنَعُواْ فِیهَا وَبَٰطِلٞ مَّا کَانُواْ یَعۡمَلُونَ ١۶﴾ [هود: ۱۵-۱۶]. «هرکس به زندگی دنیا و زیبایی‌های آن راضی باشد تلاششان را برای رسیدن به آن کامل و تمام می‌دهیم و در رسیدن به آن در مورد آن‌ها هیچ کاستی صورت نمی‌گیرد. آن‌ها کسانی هستند که در قیامت نصیب و بهره‌ای جز آتش ندارند و آنچه در آنجا کرده‌اند به هدر رفته و آنچه انجام می‌داده‌اند باطل گردیده است». و این نوع از شرک امری ریز و پوشیده ولی خطر آن فراوان است.

۳- شرک در طاعت و فرمانبرداری:

یعنی کسی که از مخلوقات در حلال کردن آنچه خداوند حرام نموده یا در حرام کردن آنچه خداوند حلال نموده اطاعت نماید و قلباً به آن معتقد باشد و حلال و حرام کردن را برای آن‌ها و اطاعت کردن از خدا و آن‌ها را جایز بداند و آگاهی داشته باشد که آن مخالف دین اسلام است در این صورت خدایانی از غیر خداوند برگرفته است نسبت به خداوند دچار شرک اکبر شده است. الله تعالی می‌فرماید: ﴿ٱتَّخَذُوٓاْ أَحۡبَارَهُمۡ وَرُهۡبَٰنَهُمۡ أَرۡبَابٗا مِّن دُونِ ٱللَّهِ وَٱلۡمَسِیحَ ٱبۡنَ مَرۡیَمَ وَمَآ أُمِرُوٓاْ إِلَّا لِیَعۡبُدُوٓاْ إِلَٰهٗا وَٰحِدٗاۖ لَّآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۚ سُبۡحَٰنَهُۥ عَمَّا یُشۡرِکُونَ ٣١﴾ [التوبه: ۳۱]. «عالمان و زاهدان خویش را تبدیل به رب کردند و همچنین مسیح پسر مریم را، در حالیکه جز پرستش معبود واحدی که جز او معبود به حقی نیست به آن‌ها دستور داده نشده بودند، پاک و منزه است از آنچه برایش شریک قرار می‌دهند.» در تفسیر این آیه هیچ اختلافی وجود ندارد: یعنی اینکه از علما و عابدان در معصیت (تبدیل و تغییر دادن حکم خداوند) اطاعت می‌کردند و تنها مقصودشان درخواست کردن و دعا نمودن از آن‌ها نمی‌باشد همانگونه که پیامبر  صلی الله علیه و سلم برای عدی بن حاتم هنگامی که از او سؤال نمود اینگونه تفسیر کرد. عدی گفت: ما آن‌ها را عبادت نمی‌کردیم؟ ایشان فرمودند: عبادت کردن آن‌ها همان اطاعت کردنشان در معصیت خداوند است (یعنی در تغییر و تبدیل حکم خداوند). پس فرمود: «ألیس یحرمون ما أحل الله فتحرمونه ویحلون ما حرم الله فتحلونه»، قال: بلى. قال: «فتلک عبادتهم»^[۲] «آیا حلال خداوند را برایتان حرام و حرام خداوند را برایتان حلال ننمودند؟ گفت: بلی. فرمود: این همان عبادت کردن آن‌هاست».

۴- شرک محبت:

 منظور محبت بندگی و عبودیت است که مستلزم جلال، بزرگی، تواضع و خضوعی است که جز برای خداوند تنها و بی‌شریک شایسته نیست. و هر وقت بنده این محبت را برای غیر خداوند بکار برد دچار شرک اکبر شده است. دلیل برای آن این فرموده الله تعالی می‌باشد: ﴿وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن یَتَّخِذُ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَندَادٗا یُحِبُّونَهُمۡ کَحُبِّ ٱللَّهِۖ وَٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ أَشَدُّ حُبّٗا لِّلَّهِۗ﴾ [البقره: ۱۶۵]. «و از مردم کسانی هستند که غیر از خداوند شریکانی برای او برمی گزینند که به اندازه الله آن‌ها را دوست دارند و کسانی که ایمان دارند بیشترین حب و دوست داشتنشان برای الله است.».

 

[۱] مسند أحمد (۴ / ۲۶۷)، وسنن الترمذی برقم (۲۹۶۹).

[۲] سنن الترمذی برقم (۳۰۹۵)، والمعجم الکبیر للطبرانی (۱۷ / ۹۲).