انواع ربا
ربا بر دو نوع است:
نوع اول: ربای در نسیه
که چندین صورت دارد:
- زیادت در قرض در مقابل زیادت در مدّت: مثلاً بدهکار پس از رسیدن زمان پرداخت، از طلبکار درخواست تمدید مدّت آن را نماید و طلبکار به شرط زیادت در مقدار بدهی، درخواستش را قبول کند.
ربای جاهلیّت همین است، زیرا بیشتر معاملات آنان اینگونه بود و زمانی که بدهکار درخواست تمدید مدّت را داشت، طلبکار میگفت: یا بدهی خودت را پرداخت کن و یا مقدارش را افزایش بده تا مدّت را تمدید کنم.
- زیادت مشروط: یعنی اینکه طلبکار مهلت معیّنی را برای پرداخت بدهی تعیین نماید و در زمان معامله شرط بگذارد که اگر در آن زمان پرداخت نشود، فلان مقدار افزایش یابد.
نوع دوم: ربای فضل
یعنی معاملۀ ربوی دو کالای همجنس با زیادتی فوری یا تأخیری در یکی از آن دو.
این نوع از ربا در موارد ربوی که پیامبر ج بیان فرمودند، صورت میگیرد؛ عباده بن صامت س روایت میکند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «الذَّهَبُ بِالذَّهَبِ، وَالْفِضَّهُ بِالْفِضَّهِ، وَالْبُرُّ بِالْبُرِّ، وَالشَّعِیرُ بِالشَّعِیرِ، وَالتَّمْرُ بِالتَّمْرِ، وَالْمِلْحُ بِالْمِلْحِ، مِثْلًا بِمِثْلٍ، سَوَاءً بِسَوَاءٍ، یَدًا بِیَدٍ، فَمَنْ زَادَ، أَوِ اسْتَزَادَ، فَقَدْ أَرْبَى، فَإِذَا اخْتَلَفَتْ هَذِهِ الْأَصْنَافُ، فَبِیعُوا کَیْفَ شِئْتُمْ، إِذَا کَانَ یَدًا بِیَدٍ»[۱]؛ «طلا با طلا، نقره با نقره، گندم با گندم، جو با جو، خرما با خرما، نمک با نمک، مِثل به مِثل و با یکدیگر برابر و دست به دست [معاوضه میشوند]. پس اگر کسی افزود و یا افزون طلبید، قطعاً مرتکب ربا شده است. و زمانی که این انواع مختلف بود، هر گونه که خواستید، معامله کنید اگر دست به دست انجام شد.»
آنچه در علّت ربا با موارد مذکور مشترک باشد، بر آنها قیاس شده و همین حکم را دارد؛ مانند: فروش ۵۰ گرم زر به ۷۰ گرم از آن یا فروش ۵۰ ریال به ۷۰ ریال.[۲]
[۱]– صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: ۲۹۷۱٫
[۲]– نک: النظام الاقتصادی فی الإسلام، صص ۱۰۶- ۱۰۷٫