انواع تقدیر (۱)

قضا و قدر الله متعال نسبت به انسان‌ها دو نوع است:

اول: قضا و قدر الله متعال به نسبت اعمال و احوالی که خارج از اراده انسان است. مانند بلندی و کوتاهی، حُسن و قُبح، و زندگی و مرگ او باشد یا چیزی که بدون اختیار انسان صورت می‌گیرد، مانند مصیبت‌ها و امراض و ضرر مالی و جانی و نقصانی که در محصولات صورت می‌گیرد و مصیبت‌هایی که بعضی اوقات برای انسان به عنوان سزا و و برخی اوقات به عنوان امتحان و گاهی برای رفع و بالا بردن درجات و کفاره‌ی گناهان نیز می‌باشد.

اعمالی که بر انسان واقع می‌شود و فرد هیچ اراده‌ای در آن‌ها ندارد در مورد آن‌ها سوال و محاسبه نمی‌شود و برای او واجب است که ایمان داشته باشد که همه آن‌ها بر اساس قضا و قدر الهی است و صبر نماید و تسلیم و راضی گردد. هیچ حادثه و اتفاقی در جهان صورت نمی‌گیرد مگر اینکه الله متعال در آن حکم و حکمت و رحمت و احسانی در نظر گرفته است.

الله متعال می‌فرماید: ﴿مَآ أَصَابَ مِن مُّصِیبَهٖ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَلَا فِیٓ أَنفُسِکُمۡ إِلَّا فِی کِتَٰبٖ مِّن قَبۡلِ أَن نَّبۡرَأَهَآۚ إِنَّ ذَٰلِکَ عَلَى ٱللَّهِ یَسِیرٞ٢٢ لِّکَیۡلَا تَأۡسَوۡاْ عَلَىٰ مَا فَاتَکُمۡ وَلَا تَفۡرَحُواْ بِمَآ ءَاتَىٰکُمۡۗ وَٱللَّهُ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخۡتَالٖ فَخُورٍ٢٣﴾ [الحدید: ۲۲-۲۳].

«هیچ آسیبى در زمین و یا در وجود شما روى نخواهد داد، مگر آنکه پیش از ایجادش، در دفتر [علم الهی] رقم خورده است. به راستی که این کار، بر الله آسان است. [این نکته را تذکر دادیم] تا بر آنچه از دستتان می‌رود افسوس نخورید و به آنچه به دست می‌آورید سرمست نگردید که الله هیچ متکبرِ فخرفروشى را دوست ندارد».

و الله متعال می‌فرماید: ﴿قُل لَّن یُصِیبَنَآ إِلَّا مَا کَتَبَ ٱللَّهُ لَنَا هُوَ مَوۡلَىٰنَاۚ وَعَلَى ٱللَّهِ فَلۡیَتَوَکَّلِ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ۵١﴾ [التوبه: ۵۱].

«بگو: «هرگز [مصیبتی] به ما نمی‌رسد، جز آنچه الله برایمان مقرر کرده است. او [دوست و] کارسازِ ماست و مؤمنان باید بر الله توکل کنند».

عَنْ أَبِی هُرَیْرَهَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم: «قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: یُؤْذِینِی ابْنُ آدَمَ یَسُبُّ الدَّهْرَ وَأَنَا الدَّهْرُ، بِیَدِی الأَمْرُ أُقَلِّبُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ».^[۱]

از ابوهریره روایت شده است که گفت: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «الله متعال می‌فرماید: فرزند آدم (انسان) وقتی که به زمانه دشنام می‌دهد مرا اذیت می‌کند و این در حالی است که من زمانه هستم، [یعنی همه‌ی] کارها در دست و تحت فرمان و دستور من است. شب و روز را من به گردش درمی‌آورم (حوادث و اوضاع زمانه را من می‌آفرینم)».

عنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: کُنْتُ خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم یَوْمًا، فَقَالَ: «یَا غُلَامُ إِنِّی أُعَلِّمُکَ کَلِمَاتٍ، احْفَظِ اللَّهَ یَحْفَظْکَ، احْفَظِ اللَّهَ تَجِدْهُ تُجَاهَکَ، إِذَا سَأَلْتَ فَاسْأَلِ اللَّهَ، وَإِذَا اسْتَعَنْتَ فَاسْتَعِنْ بِاللَّهِ، وَاعْلَمْ أَنَّ الأُمَّهَ لَوْ اجْتَمَعَتْ عَلَى أَنْ یَنْفَعُوکَ بِشَیْءٍ لَمْ یَنْفَعُوکَ إِلَّا بِشَیْءٍ قَدْ کَتَبَهُ اللَّهُ لَکَ، وَلَوْ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ یَضُرُّوکَ بِشَیْءٍ لَمْ یَضُرُّوکَ إِلَّا بِشَیْءٍ قَدْ کَتَبَهُ اللَّهُ عَلَیْکَ، رُفِعَتِ الأَقْلَامُ وَجَفَّتْ الصُّحُفُ»^[۲].

از ابن عباس روایت است که فرمود: روزى پشت سر رسول الله صلی الله علیه وسلم بر مرکب‌شان سوار بودم که فرمود: «پسر جان! چند سخن به تو می‌آموزم: شریعت الله را پاس بدار تا تو را حفظ کند؛ شریعت الله را حفظ کن تا او را در برابر خویش بیابی. هرگاه، چیزی خواستی، از الله بخواه و هرگاه کمک و یاری خواستی، از الله درخواست کمک کن و بدان که اگر همه مردم جمع شوند تا نفعی به تو برسانند، نمی‌توانند؛ مگر آن چه را که الله، برایت مقدَّر کرده است. و اگر همه مردم جمع شوند تا زیانی به تو برسانند، نمی‌توانند مگر زیانی که الله برایت رقم زده است. کار نوشتن تقدیر به وسیله قلم‌ها پایان یافته و نامه‌ها، خشک شده است».

[۱] -متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره ۴۸۲۶ و مسلم حدیث شماره ۲۲۴۶

[۲]– صحیح؛ مسند احمد حدیث شماره ۲۶۶۹ و ترمذی حدیث شماره ۲۵۱۶ با لفظ ترمذی