انواع بدعت بر حسب مخالفت (۱)

 بدعت بر حسب مخالفتش با شریعت به انواع متعدد تقسیم می ­گردد. گاهاً در مورد عقیده و احکام است؛ و بنا بر زمان ­ها و مکان­ های معین و بنابر زیرشاخه­ های آن با شرع در مخالفت­ند. گاهی اوقات انسان به گمان این­که با ترک برخی کارهای مشروع که رسول الله صلی الله علیه وسلم آن را انجام داده­ اند، ثواب می ­کند، مرتکب بدعت می­ شود. مانند این که بسیاری از صوفیان خوراکی­ های پاکیزه را ترک کرده و استفاده نمی ­کنند. یا با ترک کارهای مباح و حلال خویش را می ­آزارند و به این روش الله را عبادت می­ کنند. الله  می ­فرماید: {یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُحَرِّمُوا طَیِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَکُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ}: (اى کسانى که ایمان آورده‌اید، چیزهاى پاکیزه‌اى را که الله براى [استفاده‌] شما حلال کرده، حرام مشمارید و از حدّ مگذرید، که الله از حدگذرندگان را دوست نمى‌دارد)[۱]. آیه ­ی فوق از حرام قرار دادن آن­ چه الله  حلالش نموده است، نهی می ­کند. و چنین برداشت می­ شود که این کار یعنی تجاوزی که الله  آن را دوست ندارد. در حدیث می­ خوانیم: برخی از صحابه خواستند انواع حلال ­ها را بر خود حرام نمایند. یکی خواب شب را بر خود حرام نموده و دیگری خوردنِ روزانه و سومی تناول گوشت و شخصی هم ازدواج با زنان را. خبر به رسول الله صلی الله علیه وسلم رسید و فرمود: « ما بال أقوام یقول أحدهم کذا و کذا؟ لکنی أصوم و أفطر و أنام و أقوم و آکل اللحم و أتزوج النساء فمن رغب عن سنتی فلیس منی»: (برخی را چه شده است که چنین و چنان  می ­گویند؟ من خود روزه می ­گیرم و می ­خورم، می ­خوابم و شب زنده­ داری می­ کنم، گوشت می­ خورم و با زن ها ازدواج می ­کنم؛ هر کس از روش من روی برتابد از من نیست)[۲]. گاهاً هم بدعت با انجام کاری پدید می­ آید که نبی اکرم صلی الله علیه وسلم انجامش نداده است. و یا طرف می ­خواهد با عباداتی که از پیامبر صلی الله علیه وسلم ثابت نیست، به الله  تقرب جوید. مثلاً شب یا روزی را برای نماز یا شب زنده ­داری خاص می­ کنند؛ حال آن­که چنین عملی از رسول الله صلی الله علیه وسلم ثابت نیست. یا روزهای معینی را برای بازدید از قبرستان تعیین می ­کنند؛ با این که نبی صلی الله علیه وسلم چنین نکرده ­اند. در تمام این موارد مرتکب بدعت، به گمانِ تقرب به الله  و یا جلبِ خیر و منفعت به خویش یا مسلمانان، چنین می ­کند.

بدعت ­های اعتقادی و عملی: اعتقادی: باور به آن­چه بر خلاف رسالت رسول الله صلی الله علیه وسلم باشد. البته نه بنابر دشمنی و لجاجت علیه شریعت؛ بلکه ممکن است بر اثر نوعی شبهه چنین تصوری صورت گیرد. همانند افراطِ روافض و صوفیان در مورد اهل بیت و أولیاء و بزرگان.

عملی: مانند ذکر گفتن هنگامِ تشییع جنازه و بدعت ­های زیارت و بازدید از قبرستان­ ها.

بدعت ­های زمانی و مکانی: مانند سالگرد تولّد، عیدهای (غیر شدعی) و مناسبت ­ها، بدعت­هایی که در مساجد و قبرستان ­ها به وقوع می­ پیوندد. گاهاً هم بدعت ­ها عام هستند و وابسته به زمان و مکان خاصی نیستند. مانند تقلید از اروپائیان در آن­چه با شرع مخالف است. از جمله برگزاری جشن و مراسم­ هایی که آنان باور داردند. مثل سالگرد میلادی.

 بدعت­های کلی و جرعی:

   بدعت کلی: بدعت­ هایی که به وسیله­ ی آن ­ها در شریعت اسلامی خلل ­های کلی ایجاد می­ گردد. و در زیرمجموعه­ ی آن فروع متعددی از مخالفت­ های شرعی نهفته است.

  مانند انکار احادیث رسول صلی الله علیه وسلم؛ یا اعتقاد به این که خبرِ آحاد در عقاید، حجت نیست. که در زیر مجموعه ­ی چنین بدعتی، با احکام شریعت در بخش فروع، مخالفت­ هایی پدیدار می گردد، که قابل شمارش نیست.

  بدعت­ جزعی: که از وجود آن ضررهای اندکی به فروع شریعت وارد شده و از آن تجاوز نمی­ کند. مانند بدعت خوش آوازی و کشیدن صدا و اضافه کردن برخی الفاظ در اذان. یا مثلا نذر کند که در حالت ایستاده روزه ­داری کند و تا افطار ننشیند. یا عدم تناول خوراکی ­هایی که الله  آن را حلال نموده است و… .

[۱] مائده/ ۸۷٫

[۲] متفق علیه.