امید و رجاء

حکایت می شود که فرمانده ای در یکی از جنگها شکست خورده و یأس بر او چیره گشته و امیدش را از دست داده بود. به همین دلیل سپاهیانش را ترک کرد و به جای دوری در بیابان رفت و در کنار سنگ بزرگی نشست.

در همین حین، مورچه ی کوچکی را دید که سعی میکرد دانه ی گندمی را به لانه اش دربالای صخره ببرد. وقتی مورچه سعی داشت دانه را با خود به بالای صخره ببرد، دانه سقوط می کرد و مورچه برای حمل دوباره ی دانه برمی گشت. هربار دانه می افتاد و مورچه برمی گشت و باردیگر سعی میکرد که آنرا بالا ببرد… و این عمل تکرار می شد.

فرمانده ی جنگی همچنان ناظر  کوشش بسیار مورچه بود و سعی مداوم او درحمل دانه را دنبال می کرد تا آنکه بالاخره  مورچه موفق شد دانه را به لانه اش برساند. فرمانده ی شکست خورده، از این منظره ی عجیب شگفت زده شد و با امید و اراده ی مصمم از جایش  برخاست و بسوی مردانش بازگشت و آنان را جمع کرد و روحیه ی تهور و دلگرمی را به آنان بازگرداند و آنها را برای مقابله در جنگی دیگر آماده نمود. در این نبرد فرمانده ی مذکور توانست بر دشمنانش پیروز شود. سلاح اصلی او در این نبرد، امید و دوری از یاس و نومیدی بود که آن را از یک مورچه ی کوچک یادگرفته و بکاربسته بود.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و سلم داستان مردی را که نود و نه نفر را کشته بود برای یارانش بیان می کند: مرد خواست که به درگاه خدای تعالی توبه کند. برای اینکار از یک فرد زاهد پرسید: آیا توبه برای من جایز می باشد؟ آن عابد جواب داد: خیر. مرد برآشفت و او را نیز کشت و با او عدد صد ( صد کشته ) را کامل کرد. بعداز کشتن عابد سرگشتگی و پشیمانی او بیشتر گشت. بنابراین ازعالم درستکاری سؤال نمود: آیا می توانم توبه کنم؟ مرد صالح به او گفت:
بله، برای تو توبه جایز می باشد، ولی باید روستایت را که اهل آن بدکردارند ترک کرده و به روستایی که اهالی آن درستکارند بروی تا با آنان خداوند را عبادت کنی.

مرد از روستایش خارج شد و به سوی روستای گفته شده عزیمت کرد تا شاید خداوند توبه اش را قبول کند، ولی در راه فوت کرد و به روستای مذکور نرسید. آنگاه ملائکه ی رحمت و عذاب فرود آمدند و بینشان اختلاف افتاد که کدامشان روح او را برگیرند. خداوند به آنها وحی کرد که مسافتی را که مرد در آن مرده است اندازه بگیرند. اگر به روستای صالحان نزدیک بود در دفتر ثبت ملائکه ی رحمت نوشته شود و گرنه او نصیب ملائکه ی عذاب می شود.

سپس خداوند تبارک وتعالی به زمین بین او و روستای صالحان وحی کرد که نزدیک شود و به دیگری امر نمود که دور شود. بنابراین مرد نصیب ملائکه ی رحمت شد و خداوند توبه اش را قبول کرد زیرا او به امید بخشش و رحمت خداوند متعال و به طمع آمرزش و رحمت پروردگار سبحان هجرت نموده بود. [این داستان از یک حدیث متفق علیه بر گرفته شده است.]

امید چیست ؟
امید فراخی قلب در وقت تنگنا و بحران است بگونه ای که انسان هنگام مصیبت منتظر فرج و آسانی بوده و امید انسان را بسوی موفقیت در آنچه پیش از آن در انجامش ناکام بوده است رهنمون گشته و تا نیل به هدف خود دلسرد نشده و از پا نمی نشیند.

امید پیامبران:

یکی از بارزترین خصوصیات پیامبران امید و آرزو در زندگی است که باعث گشته است تا، پیوسته و بدون سستی و دلسرد گشتن، قوم خویش را به سوی خداوند دعوت نمایند. پیامبران با وجود اینکه با دوری و نفرت و رنجش مواجه بودند به هدایت قوم خویش در آینده امیدوار بودند.

امیدواری رسول خدا صلى الله علیه و سلم:

پیامبر اکرم صلى الله علیه و سلم  برای هدایت و نجات قوم خویش حریص بود.  ایشان صلى الله علیه و سلم هیچ وقت در انجام رسالت خویش نومید و دلسرد نشد و پیوسته برای هدایت قوم و فراخی دلهایشان دعا می کرد تا اسلام را بپذیرند.

جبرئیل -علیه السلام- پس از سفر پرمشقت پیامبر صلى الله علیه و سلم به نزد آن حضرت صلى الله علیه و سلم آمده و گفت: {لقد بعثنی ربی إلیک لتأمرنی بأمرک، إن شئتَ أطبقتُ علیهم الأخشبیْن (اسم جبلین)، فقال صلى الله علیه وسلم: (بل أرجو أن یُخْرِجَ الله من أصلابهم من یعبد الله وحده لا یشرک به شیئًا)} [متفق علیه] یعنی: « مرا پروردگارت بسویت فرستاده تا مرا دستور دهی هر گونه که بخواهی  دو کوه بزرگ مکه را بر سر شان فرود آرم.

پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: امیدوارم خداوند از نسل شان کسانی را پدید آورد که خدای واحد را پرستش نموده و به او چیزی را شریک نیاورند.»

رسول الله صلی الله علیه و سلم به نصرت و یاری خداوند اطمینان داشت. این موضوع در پاسخ ایشان صلی الله علیه و سلم به حضرت ابوبکر رضی الله عنه، درحین حضورشان در غار و زمانی که مشرکان در تعقیب آنان بودند، مشاهده می گردد، که بااطمیان و ایمان کامل فرمودند: {لا تحزن إن الله معنا} [توبه: ۴۰] یعنی: « اندوه مدار که خدا با ماست.»

امیدواری حضرت نوح -علیه السلام-:

حضرت نوح -علیه السلام- پیوسته و تا نهصد و پنجاه سال به دعوت قومش به سوی ایمان به خداوند ادامه می داد. در این کار دلسردی و ملالت و خستگی را به خود راه نمی داد و شب و روز، آشکارا و نهان، در خلوت و به صورت علنی، به دعوت آنان می پرداخت و از هر راهی دعوتش را به امید ایمان آوردن قومش به خداوند متعال تلاش نمود: {قال رب إنی دعوت قومی لیلاً ونهارًا. فلم یزدهم دعائی إلا فرارًا . وإنی کلما دعوتهم لتغفر لهم جعلوا أصابعهم فی آذانهم واستغشوا ثیابهم وأصروا واستکبروا استکبارًا. ثم إنی دعوتهم جهارًا. ثم إنی أعلنت لهم وأسررت لهم إسرارًا} [نوح: ۵-۹] یعنی: « [نوح] گفت پروردگارا من قوم خود را شب و روز دعوت کردم. و دعوت من جز بر گریزشان نیفزود. و من هر بار که آنان را دعوت کردم تا ایشان را بیامرزى انگشتانشان را در گوشهایشان کردند و رداى خویشتن بر سر کشیدند و اصرار ورزیدند و هر چه بیشتر بر کبر خود افزودند. سپس من آشکارا آنان را دعوت کردم. باز من به آنان اعلام نمودم و در خلوت [و] پوشیده نیز به ایشان گفتم.»

خداوند متعال به او وحی فرمود که کسی دیگر، به جز پیروانش، همراه او ایمان نخواهد آورد. او یک کشتی ساخت و خداوند او و دیگر مؤمنان را نجات داد.

امید حضرت یعقوب -علیه السلام-:

خداوند سبحانه و تعالی پیامبرش یعقوب -علیه السلام- را به از دست دادن دو فرزندش، یوسف و بنیامین، مبتلا ساخت. او برای آنان بسیار اندوهگین شد، تا جاییکه بینایی خود را از دست داد. لکن حضرت یعقوب -علیه السلام- همچنان بر قضای پروردگار صابر و شکیبا باقی ماند و از بازگشت فرزندانش ناامید نگشت و امید و آرزوی او به خداوند سبحان لحظه ای کم نشد و پیوسته به امیدوارتر می شد. از دیگر پسرانش می خواست تا دنبال آن دو بگردند چرا که امید به خداوند بسته بود و می گفت: {یا بنی اذهبوا فتحسسوا من یوسف وأخیه ولا تیأسوا من روح الله إنه لا ییأس من روح الله إلا القوم الکافرون} [یوسف: ۸۷] یعنی: « اى پسران من بروید و از یوسف و برادرش جستجو کنید و از رحمت‏خدا نومید مباشید زیرا جز گروه کافران کسى از رحمت‏خدا نومید نمى‏شود.»، خداوند نیز آرزوی او را برآورده کرد و بینایی و فرزندش را به او بازگرداند.

امیدواری موسى -علیه السلام-:

در عملکرد حضرت موسی علیه السلام بهمراه قومش امید و اطمینان به نصرت و یاری خداوند بشکلی کاملاً مشخص و ملموس بود. زمانیکه فرعون و سربازانش درپی آنان بودند. قوم موسی گمان می کردند که فرعون آنان را درمی یابد و با دیدن فرعون که به آنان نزدیک می شود، و جز دریا راه فراری ندارند، احساس یأس و ناامیدی می کردند و به موسی گفتند: {إنا لمدرکون}
[شعراء: ۶۱] یعنی: « ما قطعا گرفتار خواهیم شد.»

پیامبر خدا حضرت موسى -علیه السلام- با تمام ایمان و یقین به آنان فرمود: {قال کلا إن معی ربی سیهدین} [شعراء: ۶۲] یعنی: « گفت چنین نیست زیرا پروردگارم با من است و به زودى مرا راهنمایى خواهد کرد.» آنگاه خداوند متعال به او امر نمود تا عصایش را به رودخانه بزند و آب آن به دو نیم گشت و موسی علیه السلام همراه قومش از آن به سلامت گذشتند. دوباره آب رودخانه به حالت قبلی خود برگشته و فرعونیان همگی در آن غرق شده و موسی علیه السلام و قومش نجات یافتند.

امیدواری حضرت ایوب -علیه السلام-:

خداوند متعال حضرت ایوب -علیه السلام- را با جان و مال و اولادش به بوته ی آزمایش نهاد و او هرگز امید خویش را به یاری خداوند و رهایی اش از ان مصیبت ها از دست نداد. او همواره به درگاه خداوند دعا و نیایش می کرد. خداوند متعال می فرماید: {وأیوب إذ نادى ربه إنی مسنی الضر وأنت أرحم الراحمین} [انبیاء:۸۳] یعنی: « و ایوب را [یاد کن] هنگامى که پروردگارش را ندا داد که به من آسیب رسیده است و تویى مهربانترین مهربانان.» خداوند امید و آرزوی او را رد ننمود و آن را برآورد و او را شفا داد و از بیماری رهایی بخشید و عوض آنچه را از دست داده بود به او عطا فرمود.

امید و کار:

امید داشتن به خداوند و چشم داشتن به آمرزش او مایه ی تلاش و کوشش بیشتر است و نه باعث تنبلی و خیال واهی. خداوند در قرآن کریم می فرماید: {فمن کان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملاً صالحًا ولا یشرک بعباده ربه أحدًا} [کهف:۱۱۰] یعنی: « بگو من هم مثل شما بشرى هستم و[لى] به من وحى مى‏شود که خداى شما خدایى یگانه است پس هر کس به لقاى پروردگار خود امید دارد باید به کار شایسته بپردازد و هیچ کس را در پرستش پروردگارش شریک نسازد.» همچنین می فرماید: {إن الذین آمنوا والذین هاجروا وجاهدوا فی سبیل الله أولئک یرجون رحمت الله والله غفور رحیم} [بقره: ۲۱۸] یعنی: «آنان که ایمان آورده و کسانى که هجرت کرده و راه خدا جهاد نموده‏اند آنان به رحمت‏خدا امیدوارند خداوند آمرزنده مهربان است.»

بنابراین انسان نباید بگوید: من به خداوند امید دارم و گمان نیکو می برم، و همانوقت در مسیری که وظایفش را در بجای آوردن اوامر و واجبات پروردگار و در ترک هرآنچه خداوند نهی کرده است حرکت ننماید. چنین کسی انسانی فریبکاری است که خودش را به سخره گرفته است.
روایت می شود که پیامبر صلى الله علیه وسلم فرموده اند: (حسن الظن من حسن العباده) [ابوداود و احمد] یعنی: «گمان نیکو بردن از پس عبادت نیکو می آید.»

فضیلت امیدواری:

امیدواری انسان را پیوسته به سوی کار و تلاش سوق می دهد. اگر امیدواری نباشد، انسان دست از ادامه ی زندگی اش می شست و از مواجهه با مشکلات و دشواری ها شانه خالی می کرد و یأس و ناامیدی قلبش را در سلطه ی خود گرفته و مشتاق مرگ و نیستی می گشت. برای همین گفته اند: یأس تسلیم قبر گشتن است، و امید نور زندگی است.
یا اینکه: نومیدی با زندگی ممکن نیست و زندگی با نومیدی محال است.

به قول شاعر:

لا خیر فی الیأس، کُلُّ الخیر فی الأمل
أَصْلُ الشجـاعـهِ والإقدام ِفی الرَّجُـلِ
یعنی: «نیست در نومیدی هیچ خیری،
هر چه نیکویی است در امید است
که بنیان هرچه شجاعت و دلاوری در آدمی است.»

انسان مسلمان از رحمت ایزد منان نومید نمی گردد؛ چون که امید داشتن به عفو و گذشت خداوند به توبه و متابعت صراط مستقیم می انجامد. خداوند متعال بر این مطلب تاکید فرموده و از نومیدی و دل بریدن از رحمت و آمرزش او برحذر داشته می فرماید: {قل یا عبادی الذین أسرفوا على أنفسهم لا تقنطوا من رحمه الله إن الله یغفر الذنوب جمیعًا إنه هو الغفور الرحیم} [زمر: ۵۳] یعنی: « بگو اى بندگان من که بر خویشتن زیاده‏روى روا داشته‏اید از رحمت‏خدا نومید مشوید در حقیقت‏خدا همه گناهان را مى‏آمرزد که او خود آمرزنده مهربان است.»

وقتی که فرد مسلمان مرتکب گناهی می شود به سوی توبه ای بی بازگشت و راستین می شتابد که برخاسته از امید او به گذشت پروردگار و قبول توبه اش می باشد. امید نیرویی است که خداوند عالم آن را در قلب آدمیان به ودیعه نهاده است؛ تا بر آبادانی این جهان همت گمارند. پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (إن قامت الساعه وفی ید أحدکم فسیله (نخله صغیره)، فإن استطاع أن لا تقوم حتى یغرسَها فلیْغرسْها) [احمد] یعنی: « اگر قیامت برپاشد و نهال خرمایی در دست داشتید تا غرسش نمایید؛ چنانچه تا قبل از برپایی قیامت توانستید آن را غرس کنید، حتماً آن را غرس نمایید!»

حکیمی گفته است: اگر امید نمی بود نه بنایی ساخته می شد و نه نهالی کاشته می شد.

چنانچه امید نمی بود هیچکدام از دستاوردهای بشری حاصل نمی شد، برای اینکه در بیشتر موارد مخترع در اولن اقدام خود موفق به پدید آوردن اختراع نشده و درپی دفعات متعدد و بدون یأس و ناامیدی به نتیجه ی مورد نظر خویش دست پیدا می کند. به همین دلیل گفته اند: امید ارداده و بلند پروازی را بالنده می سازد و یأس نابودشان می کند.

بنابراین انسان مسلمان باید بکوشد تا امید و باورش را در همه ی زمینه های زندگی ارج نهاده و با چنگ و دندان از آن محافظت نماید، و هرگز تسلیم یأس ونومیدی نگردد.

شاعری در این باره چنین می سراید:

أُعَلِّلُ النَّفــْسَ بـالآمــال أَرْقُـبُــها
ما أَضْیَقَ الْعَیْـشَ لولا فُسْحَه الأمل
یعنی: «خود را با امیدهایی که در انتظارشان هستم نوید می دهم
چه تنگ و دشوار است زندگی اگر مجال امید و آرزویم نباشد.»

درنتیجه می توان گفت که انسان بر دشواری های زندگی بواسطه ی امیدی که به گشایش و فراخی که از جانب خدا دارد دنیا صبر می نماید. اگر چنین نمی بود، زندگی برای انسان طاقت فرسا می گشت. خداوند متعال مب فرماید: {ولا تیأسوا من روح الله إنه لا ییأس من روح الله إلا القوم الکافرون} [یوسف: ۸۷] یعنی: « و از رحمت‏خدا نومید مباشید زیرا جز گروه کافران کسى از رحمت‏خدا نومید نمى‏شود.»

مترجم: مسعود
مصدر: سایت نوار اسلام
IslamTape.Com