امانت داری

هنگامی که پیامبر صلى الله علیه و سلم مکه رافتح کرده و وارد مسجد الحرام شد، دور کعبه طواف نموده و بعد از اتمام طواف، عثمان بن طلحه را، که کلید دار مکه بود، احضار نموده و کلید خانه ی خدا را از او گرفت. خانه ی کعبه گشوده شده و پیامبر صلى الله علیه و سلم داخل آنجا شد. آنحضرت صلی الله علیه و سلم بر در کعبه ایستاده و فرمود: (لا إله إلا الله وحده، صدق وعده، و نصر عبده و هزم الأحزاب وحده…).

سپس در مسجد نشستند علی بن ابیطالب رضی الله عنه برخاسته و گفت: یا رسول الله! افتخار پرده داری و آب رسانی حاجیان را به من واگذارید. پیامبر خدا صلى الله علیه وسلم فرمودند: عثمان بن طلحه کجاست؟ او پیش آمده و پیامبر صلى الله علیه وسلم فرمود: عثمان بن طلحه، این هم کلید تو! امروز روز نیکی و وفای به عهد است. [سیره ی ابن هشام]. آیه ای در شأن این موضوع نازل گشت این گونه که: {إن الله یأمرکم أن تؤدوا الأمانات إلى أهلها} [نساء: ۵۸] یعنی: “خدا به شما فرمان مى‏دهد که سپرده‏ها را به صاحبان آنها رد کنید …” و این چنین بود که پیامبر صلى الله علیه وسلم از تحویل دادن کلید به حضرت علی رضی الله عنه، جهت اقدام به خدمت نمودن و آب رسانی (سقایه) حجاج، خودداری کرده و آن را به عثمان بن طلحه پس داد. این عمل تنها برای اطاعت از امر خداوند متعال و بازگرداندن سپرده به صاحبش صورت گرفت.

امانت داری چیست؟

امانت داری همان پرداخت حق و حقوق محافظت از آن بوده و مسلمان باید حق را به طور کامل، آنچنان که سزاور است، بپردازد. حق خداوند را در عبادت ادا نموده، و خود را از حرام محفوظ نگه می دارد و سپرده ها را بازپس می دهد و … . این رفتار از اخلاق های زیبای اسلام و یکی از اصول اساسی آن می باشد. فریضه ی بزرگی است که انسان بر دوش خود حمل کرده و زمین و آسمان به خاطر سنگینی و عظمت آن از حمل آن خودداری کردند.

خداوند متعال می فرماید: {إنا عرضنا الأمانه على السموات و الأرض و الجبال فأبین أن یحملنا و أشفقن منها و حملها الإنسان إنه کان ظلومًا جهولاً} [احزاب: ۷۲] یعنی: ” ما امانت [الهى و بار تکلیف] را بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه کردیم پس از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناک شدند و[لى] انسان آن را برداشت راستى او ستمگرى نادان بود.”

خداوند متعال به امانت داری فرمان داده و فرموده است: {إن الله یأمرکم أن تؤدوا الأمانات إلى أهلها} [نساء: ۵۸] یعنی: ” خدا به شما فرمان مى‏دهد که سپرده‏ها را به صاحبان آنها رد کنید …”
پیامبر صلى الله علیه و سلم امانت داری را یکی از نشانه های ایمان انسان شمرده است که باعث نیکویی اخلاق او می گردد. آنحضرت صلى الله علیه و سلم فرمودند: (لا إیمان لمن لا أمانه له، و لا دین لمن لا عهد له) [احمد] یعنی: “ایمان ندارد آنکه امانت نگه نمی دارد، و دین ندارد آنکه عهد و پیمان نمی شناسد.”

انواع امانت داری:

امانت داری انواع بسیاری است، مانند:

امانت داری در عبادت:

تکلیف فرد مسلمان درمورد امانت داری در اداء فرایض دینی اش اینست که آن را آنگونه که لازم است، بجای آورده، پایبند نماز، روزه و نیکی با والدین و دیگر فرایض باشد. انسان مسلمان باید حتی الامکان امانت پروردگار جهانیان را به شایستگی جای آورد.

امانتداری در نگهداری از بدن:

فرد مسلمان باید بداند که تمام اعضای بدن انسان امانت بوده و لازم است از آنها محافظت کند، نیابد از اعضای بدن برای اعمالی که خشم خداوند سبحان را بر می انگیزد استفاده کند. چشم امانتی است که باید از نظر به حرام بسته شود، گوش امانتی است که باید از شنیدن حرام دور گشته، دست امانت است، پا امانت است و غیره…

امانت داری در سپرده ها:

یکی از اقسام امانت داری، نگهداری سپرده ها و بر گرداندن آن به صاحبان شان درصورت طلب نمودن آن و البته به همان شکلی که بود، می  باشد. مانند رفتار پیامبر صلى الله علیه و سلم با مشرکین، هنگامی که سپرده هایشان را در نزد وی قرار می دادند تا از آن محافظت نماید. پیامبر صلى الله علیه و سلم را به عنوان فردی راستگو و امین در بین اهل مکه می شناختند، او را قبل از بعثت به را ستگویی و امانت قبول کرده بودند. هنگامی که پیامبر صلى الله علیه و سلم از مکه به مدینه هجرت کرد علی بن ابیطالب-رضی الله عنه- در آنجا ماند تا سپرده ها و امانات مشرکان را که نزد او بودند را به آنان بازگرداند.

امانت داری در عمل:

در امانت داری عملی انسان باید امانت خویش را به بهترین وجه بازگرداند؛ و کارش را با دقت انجام دهد و آن را به نیکویی و امانت داری به پایان رساند. فرد دانشجو باید آنچه که بر او واجب است انجام داده، و در راه تحصیل علم و دانش کوشا باشد. باید تلاش کند تا سنگینی مسئولیت خود را از روی دوش والدینش کم کند. به همین منوال باید تمام در بجای آوردن آنچه که بر او واجب است با تلاش و کوشش عمل نماید.

امانت داری در سخن گفتن:

یکی از امانت ها این است که مسلمان زیبا سخن بگوید و اهمیت و قدر کلام خود را بداند. کلام، صاحبش را وارد بهشت می کند و او را از اهل تقوی قرار می دهد، همچنان که خداوند متعال می فرماید: {ألم تر کیف ضرب الله مثلاً کلمه طیبه کشجره طیبه أصلها ثابت و فرعها فی السماء} [إبراهیم: ۲۴] یعنی: ” آیا ندیدى خدا چگونه مثل زده سخنى پاک که مانند درختى پاک است که ریشه‏اش استوار و شاخه‏اش در آسمان است.”

به همین ترتیب انسان با بر زبان راندن سخن کفرآمیز، از اهل جهنم خواهد گشت. خداوند سبحان مثال آن را مانند درخت ناپاک بیان نموده، و می فرماید: {و مثل کلمه خبیثه کشجره خبیثه اجتثت من فوق الأرض ما لها من قرار} [إبراهیم: ۲۶] یعنی: ” و مثل سخنى ناپاک چون درختى ناپاک است که از روى زمین کنده شده و قرارى ندارد.”

پیامبر صلى الله علیه و سلم اهمیت کلام و آثار آن را بیان کرده و می فرمایند:

(إن الرجل لَیتَکَلَّمُ بالکلمه من رضوان الله، ما کان یظن أن تبلغ ما بلغتْ، یکتب الله له بها رضوانه إلى یوم یلقاه، و إن الرجل لیتکلم بالکلمه من سخط الله، ما کان یظن أن تبلغ ما بلغتْ، یکتب الله له بها سخطه إلى یوم یلقاه) [مالک] یعنی: ” همانا مرد کلمه ای از رضای خداوند را بر زبان می آورد، در حالیکه گمان نمی کند که به آنچه رسیده، برسد، خداوند به سبب آن برایش رضای خود را تا روزی که با وی روبرو شود، می نویسد. و همانا مرد کلمه ی از قهر خدا را بر زبان میراند، در حالیکه گمان نمی کند که بدانچه رسیده، برسد و به سبب آن خداوند بر وی قهر و غضبش را تا روزی که وی را ملاقی شود، می نویسد.”

مسلمان خیر خواه با کلام زیبایش به خداوند سبحان  نزدیک می شود. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمودند: (و الکلمه الطیبه صدقه) [مسلم] یعنی: ” کلام نیکو صدقه است.”

مسئولیت و عهده داری امانت است:

همه در برابر اشیاء گرانبهایی که به عنوان امانت در نزدشان است مسئول هستند. اگر چه آن فرد حاکم و یا والدین ویا فرزند باشد، همه مثل هم هستند مرد و زن با هم در برابر یکدیگر مسول هستند. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمودند:

(ألا کلکم راعٍ و کلکم مسئول عن رعیته، فالأمیر الذی على الناس راعٍ و هو مسئول عن رعیته، و الرجل راعٍ على أهل بیته و هو مسئول عنهم، و المرأه راعیه على بیت بعلها (زوجها) و ولده و هی مسئوله عنهم، و العبد راع على مال سیده و هو مسئول عنه، ألا فکلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته) [متفق علیه] یعنی:‌ ” همه ی شما شبانید و همه ی شما در مقابل رعیت خویش مسئول هستید. مرد بر خانواده ی خود و زن در خانه ی شوهر و فرزندش شبان است، پس همه ی شما شبانید و همه ی شما از رعیت خویش مسئولید.”

امانت داری در حفظ اسرار:

فرد مسلمان باید سر و راز برادرش را حفظ نموده و به او خیانت نکرده، اسرارش را فاش ننماید. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمودند: (إذا حدَّث الرجل بالحدیث ثم التفت فهی أمانه) [ابوداود و ترمذی] یعنی: “وقتی فرد سخنی بیان نموده و روی برگرداند، دیگر آن سخن امانت است.”

امانت داری در خرید و فروش:

مسلمان کسی را فریب نداده و غدر و خیانت با کسی روا نمی دارد.

پیامبر صلى الله علیه و سلم از کنار مردی گذشت که خوراکی می فروخت. دستش را در توده ی خوراکی فرو برده و فهمید که خیس است. از او پرسید: ای صاحب طعام، این دیگر چیست؟ مرد گفت: یا رسول الله [صلی الله علیه و سلم] آب باران به آن رسیده است. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (أفلا جعلتَه فوق الطعام حتى یراه الناس؟ من غَشَّ فلیس منی) [مسلم] یعنی: “چرا آن را بالای طعام نگذاشتی تا آن را مردم ببینند؟ کسیکه به ما خیانت کند از ما نیست.”

فضیلت امانت داری:

وقتی که مردم پایبند امانت داری گردند، به سود و منفعت رسیده و دوستی در میان ایشان رایج می شود. خداوند بر بندگان خود حفظ امانت داری را تاکید کرده است، آنجا که می فرماید: {و الذین هم لأمانتهم و عهدهم راعون} [معارج: ۳۲] یعنی: ” و کسانى که امانتها و پیمان خود را مراعات مى‏کنند.”

در آخرت امانت داران به رضا و خرسندی پروردگارشان و به بهشتی که وسعت آن به اندازه ی زمین وآسمانها که برای پرهیزگاران مهیا گشته، نایل می گردند.

خیانت در امانت:

کسی که امانتی را که بر عهده دارد بجای نیاورد، خائن است. خداوند سبحان خائنان را دوست نداشته و می فرمایند: {إن الله لا یحب من کان خوانًا أثیمًا} [نساء: ۱۰۷] یعنی: ” خداوند هر کس را که خیانتگر و گناه‏پیشه باشد دوست ندارد.”

خداوند عزوجل به ما امر کرده است تا خیانت نکنیم و می فرمایند: {یا أیها الذین آمنوا لا تخونوا الله و الرسول و تخونوا أمانتکم و أنتم تعلمون} [انفال: ۲۷] یعنی: ” اى کسانى که ایمان آورده‏اید به خدا و پیامبر او خیانت مکنید و [نیز] در امانتهاى خود خیانت نورزید و خود مى‏دانید [که نباید خیانت کرد]”.

پیامبر صلى الله علیه و سلم ما را به امانت داری در ارتباط با همه ی مردم سفارش نموده و اینکه با خیانت پیشگان، خیانت نورزیم. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (أدِّ الأمانه إلى من ائتمنک، و لا تَخُنْ من خانک) [ابوداود و ترمذی و احمد] یعنی: “امانت نگه دار با آنکه ترا امانتی دهد و خیانت مکن با آنکه با تو خیانت ورزید.”

جزای خیانتکار:

پیامبر صلى الله علیه و سلم بیان کرده اند که خیانت پیشه بدلیل خیانتی که مرتکب شده است، در آتش دوزخ عذاب داده خواهد شد و روز قیامت مایه ی پشیمانی و سرافکندگی اش خواهد گشت. آنحضرت صلى الله علیه و سلم فرموده است: (لکل غادر لواء یعرف به یوم القیامه) [متفق علیه] یعنی: ” برای هر پیمان شکن در روز قیامت پرچمی است که به آن شناخته می شود.” … و واویلا از این رسوایی در میان تمام خلایق!! ترس اینچنین رسوایی مسلمان را وامی دارد تا پیوسته بسیار نسبت به نگه دارشتن و بجا آوردن امانت حریص بوده و با کسی بدعهدی و خیانت روا نمی دارد و در ادای حق که از جانب خداوند بر عهده اش نهاده شده، کم نمی گذارد.

خیانت کار منافق است:

امانت داری از نشانه های ایمان  بوده و خیانت یکی از نشانه های نفاق می باشد. پیامبر صلى الله علیه وسلم می فرماید : (آیه المنافق ثلاث: إذا حدَّث کذب، و إذا وعد أخلف، و إذا ائْتُمِنَ خان) [متفق علیه] یعنی: “: نشانهء منافق سه چیز است: چون سخنی گوید، دروغ گوید، و چون وعده کند، بدپیمانی نماید، و چون امین قرار داده شود، خیانت کند.”

مسلمان نه امانت را ضایع نموده و نه خیانت میکند، و برخلاف منافقان، خود را از همه ی اینها دور نگه می دارد.

مترجم: مسعود