اعتکاف، فضایل و احکام آن

اعتکاف، فضایل و احکام آن
بسم الله الرحمن الرحیم

تعریف اعتکاف:
ماندن در مسجد به قصد طاعت و عبادت.

دلایل مشروعیت آن
خداوند عزوجل می فرماید:
{و عهدنا إلی إبراهیم و إسماعیل أن طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود}
(و وحی فرستادیم بسوی ابراهیم و اسماعیل که پاک سازید خانه مرا برای طواف کنندگان و معتکفین و و رکوع و سجده کنندگان) [بقره/۱۲۵]

از ام المؤمنین عایشه ـ رضی الله عنهاـ روایت است که فرمود:
“همانا رسول اکرم ـ صلی الله علیه و سلم ـ دهه آخر ماه رمضان اعتکاف می کردند و این عمل را تا هنگام وفاتشان انجام می دادند و بعد از وفات ایشان همسرانش نیز اعتکاف مینمودند.” (بخاری ۲۰۳۶)

از سیدنا عبدالله بن عمرـ رضی الله عنهماـ روایت است که فرمود:
رسول اکرم ـ صلی الله علیه و سلم ـ پشت ستون توبه (در مسجد النبی) اعتکاف می نمودند و برای ایشان فراشی می انداختند یا اینکه تختی قرار می دادند. (ابن ماجه ۵۶۴)

فضایل و جایزه های نفیس و ارزشمند اعتکاف
بدون شک اعتکاف یکی از سنتهایی است که بر نفس بشری دشوار است اما جوایز آن به لطف الله بسیار بزرگ و ارزشمند می باشد که از بهترین جوایز آن:

۱ـ درک شب قدر و بدست آوردن ثواب هزار ماه که برابر است با ۸۳ سال.

۲ـ بخشش گناهان و از بین رفتن سیئات در ایام اعتکاف .
عطاء ـ رحمه الله ـ می فرماید: مثال شخص معتکف مانند مرد نیازمندی است که بر در خانه بزرگی نشسته است و به استمرار می نشیند و می گوید بلند نمی شوم تا اینکه حاجتم را برآورده کند و همچنین شخص معتکف در خانه الله (مسجد) می نشیند و می گوید بلند نمی شوم تا اینکه خداوند مرا بیامرزد و گناهان مرا عفو کند و لله المثل الأعلی.

۳ـ بدست آوردن اجر پنجاه صحابی ـ رضی الله عنهم ـ
از سیدنا عبدالله بن مسعود روایت است که رسول اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمودند:
«إن من وراءکم زمان صبر للمتمسک فیه، أجر خمسین شهیدا منکم» (سلسله الصحیحه ۴۹۴)
“همانا بعد از شما زمانی می آید که زمان صبر و استقامت است برای کسی که متمسک به دین باشد و آنها اجر پنجاه شهید از شما دارند.”
امام زهری ـ رحمه الله ـ می فرماید: من تعجب می کنم از امر اعتکاف با اینکه رسول اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ و صحابه کرام ـ رضی الله عنهم ـ برآن مواظبت و استمرار داشتند امروز در بین ما متروک شده است.
پس بیاییم این سنت را احیا کنیم و در مقابل طاعت و بندگی خدا صبر داشته باشیم تا این اجر عظیم را به دست آوریم. {تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر}.

۴ـ حفظ روزه از تمامی کارهایی که آنرا خدشه دار و ثواب آن را کم می کند.

۵ـ تمرین نشستن در مسجد و مواظبت بر نمازهای پنج وقت با جماعت و این خود دارای فضایل خاصی هست که عبارت است از:
الف) کسی که در مسجد می نشیند یقینا مسجد را قلبا دوست دارد و این دوست داشتن و تعلق به مسجد بسیار با ارزش است.
از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ روایت است که رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ می فرماید: “هفت گروه (فردای قیامت) در زیر سایه خداوند هستند و یکی از آن هفت گروه، «و رجل قلبه معلق بالمساجد» “مردی است که قلبش همیشه تعلق به مساجد داشته باشد.” یعنی به فکر عبادت و نماز باشد.
ب) کسی که در مسجد می نشیند و انتظار نماز را می کشد دو امتیاز ویژه دارد یکی اینکه مادامی که نشسته است ثواب نماز برایش نوشته می شود و دوم فرشتگان برای او دعای رحمت و مغفرت می کنند.

شروط اعتکاف
شخص معتکف باید:

۱ـ مسلمان باشد.
۲ـ بالغ باشد.
۳ـ طاهر باشد.
۴ـ در مسجد باشد. و بهتر این است که در مسجدی که نماز جمعه خوانده می شود، اعتکاف کند.

حکم اعتکاف
سنت مؤکده است بدلیل اینکه رسول اکرم ـ صلی الله علیه و سلم ـ بر آن مواظبت داشتند و تا آخر حیات مبارکشان آن را انجام می دادند.
از ام المؤمنین عایشه ـ رضی الله عنهاـ روایت است که فرمود: همانا رسول اکرم ـ صلی الله علیه و سلم ـ دهه آخر ماه رمضان اعتکاف می کردند و این عمل را تا هنگام وفاتشان انجام می دادند و بعد از وفات ایشان همسرانش نیز اعتکاف مینمودند. (بخاری ۲۰۳۶)

ارکان اعتکاف
۱ـ نیت کردن، که آن امری است ضروری برای اعتکاف. و خالص کردن عمل برای الله سبحانه و تعالی.
از سیدنا عمربن الخطاب ـ رضی الله عنه ـ روایت است که فرمود : شنیدم که رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمود: «إنما الأعمال بالنیات» “همانا اعمال به نیتها بستگی دارد.”
۲ـ ماندن در مسجد و دلیل آن فرموده الله :
{و عهدنا إلی إبراهیم و إسماعیل أن طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود}
(و وحی فرستادیم بسوی ابراهیم و اسماعیل که پاک سازید خانه مرا برای طواف کنندگان و معتکفین و و رکوع و سجده کنندگان) [بقره/۱۲۵]

زمان اعتکاف
اگر شخصی می خواهد در رمضان اعتکاف کند بهترین و مؤکدترین وقت آن دهه آخر ماه مبارک رمضان است و جایز است که در هر وقتی از رمضان و ماههای دیگر انجام دهد و خصوصا اگر نذر کند و آن را بر خود واجب کند.
سیدنا عمر ـ رضی الله عنه ـ از رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ پرسید: همانا من در جاهلیت نذر کردم که یک شب در مسجد الحرام اعتکاف کنم فرمودند: “نذرت را ادا کن.” (صحیح بخاری ۲۰۳۲)

شروع و پایان اعتکاف
علماء می فرمایند: اگر کسی نیت کرد که دهه آخر رمضان را اعتکاف کند ایشان قبل از غروب خورشید شب ۲۱ وارد مسجد و جای اعتکافش می شود و بعد از غروب شب عید خارج می شود. و همچنین گروه دیگری از علماء می فرمایند: شروع آن بعد از نماز صبح و پایان آن نیز بعد از نماز صبح روز عید است. که از ام المؤمنین عایشه روایت است که فرمود:
«کان النبی إذا أراد أن یعتکف صلی الصبح ثم دخل المکان الذی یرید أن یعتکف فیه» (رواه ابن ماجه)
“رسول اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ هنگامی که می خواست اعتکاف کند نماز صبح را می خواند و سپس وارد مکانی که می خواست در آن اعتکاف کند می شد.”
پس نتیجه می گیریم که شخص معتکف ابتدا و پایان اعتکاف خود را طبق این دو نظر از نظرات علما انجام دهد.

سؤال: آیا شخص می تواند یک شب یا یک روز یا دو روز اعتکاف کند ؟
بله. دلیل آن حدیث سیدنا عمرـ رضی الله عنه ـ است که فرمود در جاهلیت نذر کردم تا شبی در مسجد الحرام اعتکاف کنم رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ در جواب ایشان فرمود: آن را ادا کن. پس شخص می تواند یک ساعت و یک شب یا یک روز و دو روز نیز اعتکاف کند.

مبطلات اعتکاف
۱ـ خروج از مسجد، اگر شخص معتکف از مسجد بدون ضرورت و نیاز خارج شد اعتکاف آن باطل است. ام المؤمنین عایشه ـ رضی الله عنه ـ فرمود: هنگامی که رسول اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ اعتکاف می کردند سر خود را به من نزدیک می کردند و من آن را شانه می زدم. و داخل خانه نمی شد مگر برای نیاز و ضروت. (سنن ترمذی)

علامه ابن عثیمین ـ رحمه الله ـ در فتاوای خود می فرماید: خروج ازمسجد برای شخص معتکف سه نوع است:
الف) خروج مشروع، که آن خروج برای حاجت و نیاز مانند خوردن و نوشیدن و غسل وغیره است.
ب) خروج برای طاعت و عبادت، که بر شخص معتکف واجب نیست مانند عیادت مریض و حضور در نماز جنازه و اگر در ابتدای اعتکاف شرط کرد که برای این امور خارج شود جایز است و در غیر اینصورت جایز نیست.
ج) خروج برای کاری که اعتکاف را باطل می کند مانند خرید و فروش و نزدیکی با همسر و غیره.

۲ـ مباشرت کردن با همسر که یکی از آن عمل نزدیکی با همسر(جماع) می باشد. خداوند متعال میفرماید:
{ولا تباشروهن و أنتم عاکفون فی المساجد}
(و با آنها (زنان) نزدیکی نکنید در حالیکه در مساجد به اعتکاف نشسته اید) [بقره/۱۸۷]

۳ـ و از مبطلات دیگر اعتکاف حیض و نفاس می باشد.

۴ـ انجام دادن عده برای زنی که شوهرش در هنگام اعتکاف فوت می کند.

سؤال: آیا زنان می توانند اعتکاف کنند؟
جواب: اتفاق علماء بر این است اعتکاف کردن برای زنان نیز جایز است دلیل آن از ام المؤمنین عایشه ـ رضی الله عنهاـ روایت است که فرمود: همانا رسول اکرم ـ صلی الله علیه و سلم ـ دهه آخر ماه رمضان اعتکاف می کردند و این عمل را تا هنگام وفاتشان انجام می دادند و بعد از وفات ایشان همسرانش نیز اعتکاف مینمودند. (بخاری ۲۰۳۶)
امام ابوحنیفه ـ رحمه الله ـ بر این است که بهتر برای زنان این است که اعتکاف آنان در خانه باشد بخاطر اینکه زن عورت است و به حدیث رسول اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ در رابطه با خروج زنان برای نماز استناد کرده است که می فرماید:
«بیوتهن خیر لهن لو کن یعلمن»
“خانه هایشان برای آنان بهتر است اگر بدانند.”

و در پایان از همه عزیزان خصوصا ائمه مساجد و دعوتگران و جوانان بیدار می خواهم که حداقل کاری کنند که در رمضان اهل محله و جماعت مسجد حتی برای یک شب و خصوصا شبهای ۲۳ و ۲۵ و ۲۷ و ۲۹ اعتکاف کنند تا اینکه بتوانیم الفت، محبت و روابط اجتماعی و ثواب کامل این شبها و احیای این سنت را بدست آوریم.

شیخ عبدالرحمن جعفری