وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
«حکم شخصی که می‌خواهد در راه خدا جهاد کند، ولی فواید دنیوی نیز مد نظرش هست، چیست؟ آن حضرت فرمودند: ثوابی به او نمی‌رسد. این امر برای مردم باعث تعجب شد، به آن شخص گفتند: دوباره برو از آن حضرت بپرس، شاید تو مفهوم کلام آن حضرت را نفهمیده‌ای».
او را چند بار نزد آن حضرت می‌فرستادند و سؤال می‌کردند، ولی یقین نمی‌کردند که آن حضرت چنین فرموده باشند. وقتی در آخر ایشان فرمودند: «لَا أَجْرَ لَهُ» یعنی ثوابی برایش نیست، آنگاه یقین کردند.
یک بار پیامبر گرامی صلی الله علیه و سلم چند نفر از صحابه را برای مقابله با قبیله‌ای فرستاد، یکی از آن‌ها جلوتر رفت. افراد قبیله در حالی که گریه و زاری می‌کردند از خانه‌هایشان بیرون آمدند، او گفت: لا إله إلا الله بگویید تا در امان باشید. آن‌ها اسلام را پذیرفتند و از حمله محفوظ ماندند. سایر رفیقان، آن صحابه را سرزنش کردند که تو ما را از مال غنیمت محروم نمودی. در ابوداود قول صحابی با این الفاظ نقل شده است:
«فلامنی أصحابی وقالوا أحرمتنا الغنیمه» (ابوداود کتاب الأدب، باب ما یقول إذا أصبح).
«مرا همراهانم سرزنش کردند و گفتند: تو ما را از غنیمت محروم نمودی) وقتی آن‌ها نزد آن حضرت آمدند و از وی شکایت کردند، آن حضرت او را مورد تحسین و آفرین قرار داد و فرمود: تو را در مقابل رهایی هریک از آنان اینقدر ثواب خواهد رسید».
در قرآن مجید نسبت به غنیمت، کلمۀ «متاع دنیوی» به کار رفته است، و مشغولیت در آن امری نکوهیده بیان شده است و طالبان آن، ملامت و سرزنش شده‌اند. در جنگ «احد» وقتی گروهی از مسلمین مبارزه با کفار را رها کرده، مشغول جمع‌آوری مال غنیمت شدند و این امر باعث شکست مسلمین گردید، این آیه نازل شد:
﴿مِنکُم مَّن یُرِیدُ ٱلدُّنۡیَا وَمِنکُم مَّن یُرِیدُ ٱلۡأٓخِرَهَۚ﴾ [آل عمران: ۱۵۲].
«بعضی از شما قصد دنیا و بعضی دیگر قصد آخرت دارید».
در جنگ «بدر» وقتی قبل از اجازه آن حضرت صلی الله علیه و سلم شروع به گردآوری مال غنیمت کردند و یا به قول بعضی از مفسران به قصد گرفتن فدیه اسیر گرفتند، این آیه نازل شد:
﴿تُرِیدُونَ عَرَضَ ٱلدُّنۡیَا وَٱللَّهُ یُرِیدُ ٱلۡأٓخِرَهَۗ﴾ [الأنفال: ۶۷].
«شما کالای دنیوی را قصد دارید و خداوند آخرت را قصد دارد».
با وجود این همه تصریحات و تأکیدات، علت شکست در غزوۀ حنین در سال هشتم هجری این بود که مسلمانان مشغول جمع‌آوری اموال غنیمت شدند. در صحیح بخاری در مورد شرح غزوۀ «حنین» چنین منقول است:
«فَأَقْبَلَ المُسْلِمُونَ عَلَى الغَنَائِمِ، وَاسْتَقْبَلُونَا بِالسِّهَامِ».
«مسلمانان برای جمع‌آوری مال غنیمت یورش بردند و کفار با تیراندازی‌هایشان ما را مورد تهاجم قرار دادند».
روی همین اساس، رسول اکرم صلی الله علیه و سلم با صراحت تمام در مواقع مختلف به این امر متذکر می‌شدند. شخصی از آن حضرت صلی الله علیه و سلم پرسید: یکی برای غنیمت و یکی برای اظهار شجاعت و دیگری برای نام و ریا جهاد می‌کند، جهاد کدام یک از این‌ها قبول می‌شود؟ آن حضرت فرمودند:
«مَنْ قَاتَلَ لِتَکُونَ کَلِمَهُ اللَّهِ هِیَ العُلْیَا»([۱]).
«هرکس برای این بجنگد که دین الهی برتری پیدا کند».
بالاخره رسول اکرم صلی الله علیه و سلم تفهیم کردند که جهاد با هر نیتی انجام گیرد، مدارش بر همان خواهد بود. لیکن اگر مجاهد مال غنیمت قبول کند، دو سوم از اجرش کم می‌شود؛ ثواب کامل زمانی می‌رسد که از مال غنیمت اصلاً چیزی برندارد. در صحیح مسلم از رسول اکرم صلی الله علیه و سلم روایت شده:
«ما من غازیه تغزوا فی سبیل الله فیصیبون الغنیمه إلا تعجلوا ثلثی أجرهم من الآخره ویبقى لهم الثلث وإن لم یصیبوا غنیمه تم لهم أجرهم»([۲]).
«آن مجاهدی که در راه خدا بجنگد و مال غنیمت به دست آورد، دو سوم از ثواب آخرت را در همین دنیا حاصل کرده و یک سوم را در آخرت حاصل خواهد کرد؛ البته اگر غنیمتی به دست نیاورد، در آخرت اجر کامل به وی خواهد رسید».
نتیجۀ این تعلیمان این شد، مال غنیمت که محبوب‌ترین پاداش جنگیدن آنان بود، محبت آن از دل‌ها خارج گردید و مقصود جهاد، فقط اعلای کلمه الله باقی ماند. واقعه ذیل بیانگر خوبی برای این امر است:
هنگامی که رسول اکرم صلی الله علیه و سلم برای جنگ تبوک حرکت کرد، نزد واثله بن اسقع، وسایل سفر موجود نبود. او در مدینه اعلام کرد: آیا کسی هست که مرکبی در اختیارم بگذارد و هرچقدر سال مال غنیمت به دست آید، در آن شریک باشد؟ یکی از انصار مرکب و آذوقۀ سفر را بر عهده گرفت. در این غزوه چندین شتر سهم واثله شد، او به هنگام بازگشت همه شترها را نزد آن انصاری برد و اظهار داشت: این همان شترانی هستند که نسبت به آن‌ها اعلام کرده بودم، نصف آن‌ها متعلق به شما باشد، من قصد دیگری از این امر داشتم. (یعنی هدف من شرکت در شتران نبود، بلکه شرکت در جنگ برای به دست‌آوردن ثواب جهاد بود)([۳]).
چپاول و غارت اموال دشمن در دوران جنگ نیز رواج عام داشت، مخصوصاً وقتی آذوقه تمام می‌شد، در هر صورت برخی از مردم این عمل را از روی اجبار جایز می‌دانستند. رسول اکرم صلی الله علیه و سلم سخت از این عمل منع و از همان ابتدا آن را جلوگیری کردند. در ابوداود، از یکی از انصار روایت است که یک بار ما به جنگی رفتیم و در مضیقه شدید تدارکاتی و معیشتی قرار گرفتیم. اتفاقاً گله‌ای از گوسفندان به نظر رسید، بر آن‌ها یورش برده و آن‌ها را غارت کردیم. وقتی آن حضرت صلی الله علیه و سلم مطلع شدند، تشریف آوردند، دیدند که گوشت‌ها در حال پخته‌شدن هستند و دیگ‌ها غُلغُل می‌کنند. در دست مبارک کمانی بود، به وسیلۀ آن تمام دیگ‌ها را واژگون کردند و گوشت‌ها با خاک آلوده شدند. آنگاه فرمودند: «مالی که از طریق غارت به دست آمده باشد مانند مردار است»([۴]).
[۱]– بخاری، کتاب الجهاد، باب من قاتل لتکون کلمه الله هی العلیا و صحیح مسلم، کتاب الإماره.
[۲]– صحیح مسلم، کتاب الإماره، باب بیان ثواب من غزا فغنم. ابوداود باب فی السریه.
[۳]– ابوداود ۲ / کتاب الجهاد، باب الرجل یکری دابته علی النصف أو السهم.
[۴]– ابوداود، کتاب الجهاد، جلد دوم.