اصطلاحات چهارگانه در قرآن

(اله، رب، عبادت، دین)

چهار واژه اله، رب، عبادت و دین پایه و اساس اصطلاحات قرآنی اند و همچنین محور اصلی دعوت این کتاب (مقدس الهی) را تشکیل می دهند.

خلاصه آنچه که قرآن کریم به سوی آن دعوت می کند، این است که خدای متعال، یگانه معبود بی همتا و پروردگار یکتای بی نیاز است. هیچ اله و ربی جز (ذات مبارک) او وجود ندارد و در ربوبیت و الوهیت خویش بدون شریک است. لذا بر انسان واجب است (از ته دل) از اینکه خدای متعال اله و معبود اوست، راضی و خشنود باشد و (در همه حال) فقط او را رب خویش بداند، به الوهیت و ربوبیت غیر او کفر بورزد و منکر آن باشد، تنها او را عبادت کند و غیر او را نپرستد، دینش را همواره برای او خالص گرداند و هر دینی را به غیر از دین او رد نماید:

﴿وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ مِن رَّسُولٍ إِلَّا نُوحِی إِلَیْهِ أَنَّهُ لَا إِلَـهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُونِ﴾ (انبیاء:۲۵)
“ما پیش از تو هیچ پیامبری را نفرستادیم، مگر اینکه به او وحی کرده ایم که: معبودی جز من نیست، پس فقط مرا عبادت (اطاعت، بندگی و پرستش) کنید”.

﴿وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا إِلَـهًا وَاحِدًا لَّا إِلَـهَ إِلَّا هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا یُشْرِکُونَ﴾ (توبه:۳۱)
“بِدیشان جز این دستور داده نشده است که تنها خدای یگانه را عبادت (اطاعت، بندگی و پرستش) کنند و بس. جز خدا معبودی نیست و او پاک و منزه از شرک ورزی و چیزهایی است که ایشان آنها را انباز قرار می دهند”.

﴿إِنَّ هَـذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّهً وَاحِدَهً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ﴾ (انبیاء: ۹۲)
“این ملت شما، ملت یگانه ای بود (و آئین واحد و برنامه یکتایی دارد) و من پروردگار همه شما هستم، پس تنها مرا عبادت کنید (چرا که ملت واحد، باید با برنامه واحد، به خدای واحد رو کند)”.

﴿قُلْ أَغَیْرَ اللَّـهِ أَبْغِی رَبًّا وَهُوَ رَبُّ کُلِّ شَیْءٍ﴾ (انعام:۱۶۴)
“(ای پیغمبر! به کسانی که تو را همچون خود به شرک ورزی می خوانند) بگو: آیا (سزاوار است که) پروردگاری جز خدا را بطلبم (و معبودی جز او را پرستش کنم) و حال آنکه خدا پروردگار هرچیزی است؟!

﴿فَمَن کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَهِ رَبِّهِ أَحَدًا﴾ (کهف:۱۱۰)
“پس هرکس که خواهان دیدار خدای خویش است، باید که کار شایسته کند، و در عبادت پروردگارش کسی را شریک نسازد”.

﴿وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّهٍ رَّسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّـهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ﴾ (نحل: ۳۶)
“ما به میان هر ملتی پیغمبری را فرستادیم (و محتوای دعوت همه پیغمبران این بوده است) که خدا را عبادت کنید و از طاغوت (شیطان، بتان، ستمگران و…) دوری کنید”.

﴿أَفَغَیْرَ دِینِ اللَّـهِ یَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ طَوْعًا وَکَرْهًا وَإِلَیْهِ یُرْجَعُونَ﴾ (آل عمران: ۸۳)
“آیا جز دین خدا را می جویند (که اسلام است؟) ولی آنان که در آسمانها و زمین اند از روی اختیار یا روی اجبار در برابر او تسلیم اند و به سوی او بازگردانده می شوند”.

﴿قُلْ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّـهَ مُخْلِصًا لَّهُ الدِّینَ﴾ (زمر: ۱۱)
“بگو: به من فرمان داده شده است به اینکه خدا را عبادت کنم و اطاعت را (از هرگونه شائبه کفر و شرک و ریا، پالوده سازم و) خاصّ او کنم”.

﴿انَّ اللَّـهَ رَبِّی وَرَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ  هَـذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ﴾
(آل عمران :۵۱)
“بی گمان خداوند، پروردگار من و پروردگار شماست، پس او را عبادت کنید. این راه راست است (و انسان را به سعادت هر دو جهان می رساند)”.

آیات فوق را فقط به عنوان مثال و نمونه ذکر کردیم؛ زیرا هرکسی که قرآن بخواند و آیات را به دقت مورد کنکاش قرار دهد، در نگاه نخست در می یابد که تمامی هدایت ها و ارشاداتی که قرآن کریم با خود آورده است، فقط بر محور این چهار اصطلاح می چرخد و موضوع قرآن و اندیشه محوری آن چیزی نیست جز اینکه:
۱- فقط خدای متعال، اله و رب جهانیان است.
۲- هیچ اله و ربی جز خدای متعال وجود ندارد.
۳- لازم است که انسان فقط خداوند را عبادت کند.
۴- برای انسان سزاوار است که دینش (اطاعتش) را فقط برای خدای متعال خالص گرداند.

ابوالأعلى مودودى