وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
اصطلاحات اعلام در مذهب حنبلی
- «القاضی»: علماء و فقهای متقدم حنابله، واژه‌ی «القاضی» را برای علامه محمد بن حسین الفراء، ملقب به «ابویعلی الکبیر» اطلاق می‌کنند.
و همچنین اگر فقهاء در کتاب‌هایشان، «ابویعلی» گفتند، مراد از آن، علامه محمد بن حسین الفراء می‌باشد، اما اگر «ابویعلی الصغیر» گفتند، مرادشان «محمد»، فرزند علامه محمد بن حسین الفراء و نویسنده‌ی کتاب «الطبقات» می‌باشد.
اما علماء و فقهای متأخر، مانند نویسندگان کتاب «الاقناع» و «المنتهی»، اصطلاح «القاضی» را برای قاضی علاءالدین علی بن سلیمان المرداوی الصالحی، استعمال می‌کنند.
همچنین علمای متأخر، قاضی علاءالدین را به «مُنقِّح» (اصلاح‌کننده و تصحیح‌کننده) نیز ملقب نموده‌اند چرا که وی کتاب «المقنع» را در کتابش با عنوان «التنقیح المشبع» اصلاح و بازنگری، و تصحیح و ویرایش نموده است. و فقهاء به قاضی علاءالدین «مجتهد فی تصحیح المذهب» نیز می‌گویند.[۱]
- «ابوبکر»: مراد «احمد بن محمد بن حجاج مروزی» (متوفی ۲۷۵ه) می‌باشد.
- «الشیخ»: در نزد علمای متأخر حنابله مراد از این اصطلاح، «موفق‌الدین ابومحمد عبدالله بن قدامه مقدسی» (متوفی ۶۲۰ه) می‌باشد.
علامه بهوتی در «شرح الاقناع» می‌گوید: هرگاه علمای متأخر حنابله، مانند: نویسنده‌ی کتاب «الفروع»، و نویسنده کتاب «الفائق» و نویسنده‌ی کتاب «الاختیارات» و دیگر علماء، اصطلاح «الشیخ» را ذکر کنند، مرادشان «علامه موفق‌الدین ابن قدامه» می‌باشد.
و ابن بدران می‌گوید: «متأخرین در مواضع زیادی از کتاب‌هایشان – همانند: «ابن قندس» در حواشی کتاب «الفروع» – واژه‌ی «الشیخ» را ذکر می‌کنند و مرادشان «شیخ ابن تیمیه» می‌باشد.[۲]
- «شیخنا»: هرگاه ابن عقیل و ابوالخطاب، این اصطلاح را ذکر کنند، مرادشان «قاضی ابویعلی» است و اگر ابن قیم و ابن مفلح (نویسنده‌ی کتاب «الفروع») این اصطلاح را اطلاق کنند، مرادشان «شیخ الاسلام ابن تیمیه» می‌باشد.
- «الشیخان»: در نزد علمای متأخر عبارتند از:
الف) موفق الدین ابن قدامه.
ب) مجدالدین عبدالسلام ابن تیمیه (متوفی ۶۵۲ه).
- «الشارح» یا «صاحب الشرح»: در نزد علمای متأخر حنابله، مراد از این اصطلاح، «شیخ شمس الدین بن عبدالرحمن بن الشیخ ابوعمرالمقدسی» (متوفی ۶۸۲ه)، برادرزاده و شاگرد علامه موفق الدین ابن قدامه می‌باشد.
- «الحجّه»: مراد «محمدبن ابوالمکارم الفضل، ابوعبدالله، ملقب به بهاءالدین» و معروف به «الحجه» و متوفی ۶۱۷ ه می‌باشد.
- «الناظم»: مراد «محمد بن عبدالقوی بن بدران المقدسی» (متوفی ۶۹۹ه) می‌باشد. وی نویسنده‌ی کتاب «منظومه الأداب صغری» و «منظومه الأداب کبری» است.
- «القاضی الشهید»: مراد «محمد بن محمد بن الحسین بن محمد الفراء»است. وی یکی از سه فرزند «قاضی ابویعلی» به شمار می‌آید. از آثار و تألیفات ایشان، می‌توان به «طبقات الحنابله»، «رؤوس المسائل» و… اشاره کرد.
وی به سال ۵۲۶ ه در خانه‌اش به دست دزدانی که به قصد به یغما بردن مالش آمده بودند، کشته و شهید شد.
- «قاضی الاقالیم»: مراد «عبدالعزیزبن علی البکری»، معروف به «ابن العزالمقدسی» و موسوم به «قاضی الاقالیم» (متوفی ۸۴۶ه) می‌باشد.
- «شیخ المذهب» یا «شیخ الحنابله فی مصر»: مراد «ابوالسعادات، منصور بن یونس بن صلاح الدین بهوتی» (متوفی ۱۰۵۱ه) می‌باشد. از آثار گرانسنگ و وزین وی، می‌توان به «کشاف القناع» و کتاب‌های دیگر وی اشاره نمود.
- «الخِرَقی» [به کسر خاء و فتح راء]: مراد «عمر بن حسین بن عبدالله خرقی» (متوفی ۳۳۴ه) و نویسنده‌ی کتاب مشهور «مختصر الخرقی» می‌باشد.
و «خِرَقی»: منسوب به خرید و فروش خِرَق (لباس) می‌باشد.
- «الجنّه»: مراد «محمد بن عبدالقادر بن عثمان النابلسی» معروف به «الجنّه» و شاگرد علامه ابن قیم و متوفی (۷۹۷ه) می‌باشد.
وی دارای تألیفات و تصنیفات گرانسنگ و مفیدی در عرصه‌ی علم و دانش و روایت و فقاهت می‌باشد.
- «ابن نقطه»: مراد «محمد بن عبدالغنی بن ابی بکر بن شجاع البغدادی» معروف به «ابن نقطه» و متوفی (۶۲۹ه) می‌باشد.
- «ابن سنینه»: مراد «محمد بن عبدالله سامری» (متوفی ۶۱۶ه) می‌باشد. وی از مهارت و تبحر خاصی، در عرصه‌ی فقه و مسائل میراث برخوردار بود.
- «النجم»: مراد «احمدبن حمدان بن شبیب الحرانی» (متوفی ۶۹۵ه) می‌باشد.
- «القطب»: مراد «قطب الدین محمود بن مسعود شیرازی» (متوفی ۷۱۰ه) می‌باشد.
- «تقی الدین»: در نزد علماء و فقهاء، مراد از این اصطلاح «شیخ احمدبن عبدالحلیم ابن تیمیه» (متوفی ۷۲۸ه) می‌باشد و علماء و فقهاء، ایشان را با القابی دیگر همانند: «شیخ الاسلام»، «الشیخ»، «شیخنا»، «ابن تیمیه» و «ابوالعباس ابن تیمیه» نیز ملقب می‌نمایند.
- «الفخر»: مراد «اسماعیل بن علی بن حسین»، معروف به «ابن الوفاء» و «ابن الماشطه البغدادی ابومحمد فخرالدین» (متوفی ۶۱۰ه) می‌باشد.
- «البناء» یا «ابن البناء»: مراد «ابوعلی حسن بن احمد بن عبدالعزیز بغدادی» (متوفی ۴۷۱ه) می‌باشد.
- «صاحب الوجیز»: مراد «حسن بن یوسف بن محمد الدجیلی البغدادی» (متوفی ۷۳۲ه) می‌باشد. وی درعرصه فقه و مسائل فقهی، کتابی را با عنوان «الوجیز» تألیف نمود.
- «صاحب البلغه فی الفقه»: مراد «حسین بن مبارک بن محمد بغدادی» (متوفی ۶۳۱ه) می‌باشد.
- «غلام الخلال»: مراد «عبدالعزیز بن جعفربن احمد» (متوفی ۳۶۳ه) می‌باشد. از آثار وتألیفات وی، می‌توان به تفسیر قرآن، کتاب «الشافی» و «التنبیه»، در عرصه‌ی فقه اشاره کرد.
- «الخلال»: مراد «احمد بن محمد بن هارون ابوبکر» (متوفی ۳۱۱ه) می‌باشد از آثار و تألیفات ایشان می‌توان به کتاب «الجامع»، «العلل» و «السنّه» و غیره اشاره کرد. ایشان در کتابش «الجامع» روایات و اقوال امام احمد را گردآوری نموده است، و به حق می‌توان این کتاب را، جامع وناقل (گردآوری کننده و نقل‌کننده) فقه حنبلی برشمرد.
ابن جوزی درباره‌ی این کتاب می‌گوید: «… شیخ احمدبن محمد بن هارون، تمام توجه و عنایت خویش را به تدوین و گردآوری علوم امام احمد، مبذول داشت و در راستای تحصیل و فراگیری علوم و معارف امام احمد، سفرهای علمی و تحقیقی خویش را به راه انداخت و از شاگردان، و شاگردانِ شاگردان امام احمد، اقوال و نظریات وی را کسب نمود تا در نتیجه کتابی را در این زمینه به رشته‌ی تحریردرآورد.»
- «ابن حامد»: مراد «حسن بن حامد بن علی بغدادی»، استاد قاضی ابویعلی، و متوفی (۴۰۳ه) می‌باشد. از تصنیفات ایشان، می‌توان به «الجامع فی المذهب» و «شرح الخرقی» اشاره کرد.
- «الأثرم»: مراد «احمد بن محمد بن هانئ الطائی» می‌باشد. وی یکی از ناقلان و روایت‌کنندگان روایات و اقوال امام احمد می‌باشد. ایشان در سال‌های پس از ۲۶۰ هجری قمری، چشم از جهان فروبست و چهره در نقاب خاک کشید.
نکته:
آنچه را که در اینجا از اعلام مذهب حنابله، بیان کردیم، فقط مشتی نمونه از خروار است، و نویسنده‌ی کتاب «الطبقات» و ابن بدران در کتاب «المدخل»، عده‌ی بی‌شمار دیگری از اعلام حنابله را ذکرکرده‌اند (خوانندگان گرامی می‌توانند، برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، به کتاب «طبقات» و «المدخل» ابن بدران، مراجعه فرمایند.)
[۱]– المدخل ص ۴۰۸، ۴۰۹
[۲]– المدخل ص ۴۱۰