اشتراک در اسم و صفت موجب تماثل در مسمی و موصوف نیست(۲)

افراط مردم در مورد این قضیه

مردم دوران ما در مورد این موضوع سه اتجاه دارند:

بعضی در این مورد افراط کرده‏اند، همه‏ی اختلافات گذشته و حال را از سرگرفته‏اند، آشوب به راه انداخته وعموم مردم را دچار فتنه کرده‏اند، با اصطلاحات و تفصیلاتی به این موضوع می‏پردازند که در خور عقل و فاهمه‏ی عامه‏ی مردم نیست و به حیطه‏ی علم و درک آنها درنمی‏آید، بدین علت جدال و منازعه‏ی فراوانی ایجاد شده است که تنها خداوند می‏داند نهایت آن به کجا می‏رسد، از این بدتر همه‏ی این ابهامات و مسائل اختلافی را اساس دوستی و دشمنی با دیگران قرار داده‏اند!!.

گروهی دیگر راه تفریط را پیموده‏اند، بحث و تحقیق در این مورد را بی‏ارزش و بی‏نتیجه می‏پندارند، و حتی مشغول شدن به این مسائل را بی‏ارزش و غیر‏مشروع اعلام می‏کنند و آنرا مسائلی فتنه‏انگیز معرفی می‏نمایند بنابراین داخل شدن به آنها را منع نموده‏اند و باران لعنت خود را بر سر افرادی که بدانها مشغول می‏شوند گسیل می‏دارند، البته این هم ظلم و جفایی آشکار است، چون سوره‏ی اخلاص که معادل دو سوم قرآن است تنها از این موضوع بحث می‏کند. ﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ ١ ٱللَّهُ ٱلصَّمَدُ ٢ لَمۡ یَلِدۡ وَلَمۡ یُولَدۡ ٣ وَلَمۡ یَکُن لَّهُۥ کُفُوًا أَحَدُۢ ۴﴾ [الإخلاص: ۱-۴].

«بگو: خدا، یگانه‏ یکتا است.‏ خدا، سَرورِ والای برآورنده‏ی امیدها و برطرف کننده‏ی نیازمندیها است.‏‏ نزاده است و زاده نشده است. و کسی همتا و همگون او نمی‌باشد». ‏

همچنین آی‍‍ه الکرسی که بزرگ‏ترین آیه‏ی قرآن است تنها اسماء و صفات خداوند را توضیح می‏دهد و بحث آنرا به میان می‏کشد:

﴿ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَیُّ ٱلۡقَیُّومُۚ لَا تَأۡخُذُهُۥ سِنَهٞ وَلَا نَوۡمٞۚ لَّهُۥ مَا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِۗ مَن ذَا ٱلَّذِی یَشۡفَعُ عِندَهُۥٓ إِلَّا بِإِذۡنِهِۦۚ یَعۡلَمُ مَا بَیۡنَ أَیۡدِیهِمۡ وَمَا خَلۡفَهُمۡۖ وَلَا یُحِیطُونَ بِشَیۡءٖ مِّنۡ عِلۡمِهِۦٓ إِلَّا بِمَا شَآءَۚ وَسِعَ کُرۡسِیُّهُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَۖ وَلَا یَ‍ُٔودُهُۥ حِفۡظُهُمَاۚ وَهُوَ ٱلۡعَلِیُّ ٱلۡعَظِیمُ ٢۵۵﴾ [البقره: ۲۵۵].

‏«خدائی بجز الله وجود ندارد و او زنده پایدار (و جهان هستی را) نگهدار است. او را نه چرتی و نه خوابی فرا نمی‌گیرد (و همواره بیدار است و سستی و رخوت بدو راه ندارد). از آنِ او است آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است (و در ملک کائنات، او را انبازی نیست). کیست آن که در پیشگاه او میانجیگری کند مگر با اجازه‏ی او؟ می‌داند آنچه را که در پیش روی مردمان است و آنچه را که در پشت سر آنان است (و مطلع بر گذشته و حال و آینده، و آگاه بر بود و نبود جهان است و اصلاً همه‏ی زمانها و مکانها در پیشگاه علم او یکسان است. مردمان) چیزی از علم او را فراچنگ نمی‌آورند جز آن مقداری را که وی بخواهد. (علم و دانش محدود دیگران، پرتوی از علم بی‌پایان و بی‌کران او است). فرماندهی و فرمانروایی او آسمانها و زمین را دربرگرفته است، و نگاهداری آن دو (برای او گران نیست و) وی را درمانده نمی‌سازد و او بلندمرتبه و سترگ است». ‏

اما میان این دو طایفه گروه سومی هم وجود دارد که به اهل اعتدال و میانه‏روی معروف هستند، روش آنها اینگونه است که مانند گروه اول در آن موضوع غرق نشده‏اند و مانند گروه دوم کاملاً آنرا غیرمشروع و خشک نمی‏پندارند، بلکه آنها را برای عموم مردم با جملات ساده و مختصر و پرمعنی بیان می‏کنند به طوری که همه آنرا درک می‏نمایند و به اهل علم توصیه می‏کنند که تنها خودشان وارد جزئیات و تفصیلاتی شوند که با عقل عامه‏ی مردم جور درنمی‏آید و قدرت درک آن را ندارند، پس تحقیق و بحث را مخصوص علماء و بزرگان می‏دانند، چون به فتنه و مصیبت آن برای عامه‏ی مردم در این دوران واقف هستند، بر این اساس به گونه‏ای مخالفان را مورد هجوم قرار نمی‏دهند که آنها را به میدان جنگ بکشند و با آنها دست به گریبان شوند، و کاملاً هم در این باره سکوت نکرده‌اند تا آن‌ را در هاله‏ی ابهام باقی بگذارند و حقیقت روشن نشود، بلکه مدارا و الفت و بیان مسئله را حق موضوع می‏دانند، خلاصه گروه سوم مسئله را برای هر کسی به گونه‏ای بیان می‏کنند که با عقل و درک او تناسب داشته باشد.

خداوند با اشاره به ارتباط میان کتاب و میزان با هدف اقامه‏ی دادگری توسط مردم می‏فرماید: ﴿ٱللَّهُ ٱلَّذِیٓ أَنزَلَ ٱلۡکِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ وَٱلۡمِیزَانَۗ﴾ [الشوری: ۱۷].

«خدا است که کتاب (قرآن) را نازل کرده‌است که مشتمل بر حق و حقیقت است (و جنبه‏ی ذهنی و پنداری ندارد، و در قرآن، برای ارزیابی ارزشها، ضوابط و قواعد) و معیار و میزان ایجاد کرده است».

و می‏فرماید: ﴿لَقَدۡ أَرۡسَلۡنَا رُسُلَنَا بِٱلۡبَیِّنَٰتِ وَأَنزَلۡنَا مَعَهُمُ ٱلۡکِتَٰبَ وَٱلۡمِیزَانَ لِیَقُومَ ٱلنَّاسُ بِٱلۡقِسۡطِۖ﴾ [الحدید: ۲۵].

«ما پیغمبران خود را همراه با دلایل متقن و معجزات روشن (به میان مردم) روانه کرده‌ایم، و با آنان کتابهای (آسمانی و قوانین) و موازین (شناسایی حق و عدالت) نازل نموده‌ایم تا مردمان (برابر آن در میان خود) دادگرانه رفتار کنند».