اشتراک در اسم و صفت موجب تماثل در مسمی و موصوف نیست(۱)

همانگونه که ایمان داریم اشتراک خداوند در اسماء و صفات با مخلوقات مستلزم تماثل و تشابه آنها نیست همچنین این قاعده در مورد مسمی و موصوف هم صدق می‏کند، چون تعیین و تحدید معانی و صفات توسط مضاف‏الیه روشن می‏شود مثلاً ما برای مورچه و فیل که دو حیوان هستند جسم و قدرت نسبت می‏دهیم اما میان جسم و قدرت این دو حیوان تفاوت بسیار است. قدرت مورچه کجا و قدرت فیل کجا؟! بنابراین اگر تماثل در اسماء و صفات به نسبت حیوانات و عالم واقعی مستلزم اشتراک دو موصوف نباشد، نفی اشتراک میان خالق و مخلوق آشکارتر و بدیهی‏تر است.

ما در قرآن آیاتی را می‏خوانیم که شنیدن و دیدن را به خدا نسبت می‏دهد. مثلاً این فرموده‏ی خداوند: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ کَانَ سَمِیعَۢا بَصِیرٗا ۵٨﴾ [النساء: ۵۸].

«بی‌گمان خداوند دائماً شنوای (سخنان و) بینا (ی کردارتان) بوده و می‌باشد (و می‌داند چه کسی در امانت خیانت روا می‌دارد یا نمی‌دارد، و چه کسی دادگری می‌کند یا نمی‌کند)».

در آیات دیگر همین صفت به انسان هم نسبت داده می‏شود مثل آیه‏ی زیر:

﴿إِنَّا خَلَقۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ مِن نُّطۡفَهٍ أَمۡشَاجٖ نَّبۡتَلِیهِ فَجَعَلۡنَٰهُ سَمِیعَۢا بَصِیرًا ٢﴾ [الأنسان: ۲].

« ما انسان را از نطفه‏ی آمیخته (از اسپرماتوزوئید و اوول) آفریده‌ایم، و چون او را (با وظایف و تکالیفی، بعدها) می‌آزماییم، وی را شنوا و بینا، (به عبارت دیگر عاقل و دانا) کرده‌ایم». ‏

و در آیه‏ی دیگر هر گونه تشبیه و تمثیلی را میان خدا و بنده نفی می‏کند، آنجا که می‏فرماید:

﴿لَیۡسَ کَمِثۡلِهِۦ شَیۡءٞۖ وَهُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلۡبَصِیرُ ١١﴾ [الشوری: ۱۱].

«هیچ چیزی همانند خدا نیست (و نه او در ذات و صفات به چیزی از چیزهای آسمان و زمین می‌ماند، و نه چیزی از چیزهای آسمان و زمین در ذات و صفات بدو می‌ماند) و او شنوا و بینا است (و پیوسته بر کارگاه جهان نظارت می‌نماید، و از جمله زاد و ولد انسانها و حیوانها را می‌پاید)».

یا در مورد اثبات صفت علم خداوند می‏فرماید:

﴿عَلِمَ ٱللَّهُ أَنَّکُمۡ سَتَذۡکُرُونَهُنَّ﴾ [البقره: ۲۳۵].

«خداوند می‌دانست شما آنان را یاد خواهید کرد».

در آیه‏ی ۱۰ سوره‏ی ممتحنه صفت علم را برای بنده هم ثابت می‏کند:

﴿فَإِنۡ عَلِمۡتُمُوهُنَّ مُؤۡمِنَٰتٖ فَلَا تَرۡجِعُوهُنَّ إِلَى ٱلۡکُفَّارِۖ﴾ [الـممتحنه: ۱۰].

« هرگاه ایشان را مؤمن یافتید، آنان را به سوی کافران برنگردانید».

اما علم انسان هرگز با علم خداوند قابل مقایسه نیست، خداوند در مورد علم خود می‏فرماید:

﴿وَسِعَ کُلَّ شَیۡءٍ عِلۡمٗا ٩٨﴾ [طه: ۹۸].

کدانش او همه‌چیز را فرا گرفته است (و از گذشته و حال و آینده، و آنچه بوده است و هست و خواهد بود، باخبر است)».

اما در مورد علم انسان می‏فرماید: ﴿وَیَسۡ‍َٔلُونَکَ عَنِ ٱلرُّوحِۖ قُلِ ٱلرُّوحُ مِنۡ أَمۡرِ رَبِّی وَمَآ أُوتِیتُم مِّنَ ٱلۡعِلۡمِ إِلَّا قَلِیلٗا ٨۵﴾ [الأسراء: ۵۸].

«از تو (ای محمّد!) درباره‏ی روح می‌پرسند (که چیست). بگو: روح چیزی است که تنها پروردگارم از آن آگاه است (و خلقتی اسرارآمیز و ساختمانی مغایر با ساختمان ماده دارد و اعجوبه‏ی جهان آفرینش است. بنابراین جای شگفت نیست اگر به حقیقت روح پی‏نبرید). چرا که جز دانش اندکی به شما داده نشده است، (و علم شما انسانها با توجّه به گستره‏ی کلّ جهان و علم لایتناهی خداوند سبحان، قطره به دریا هم نیست)». ‏