وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
ارشاد باری تعالی است: ﴿قُلْ أَفَرَأَیْتُمْ مَا تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ أَرَادَنِی اللَّهُ بِضُرٍّ هَلْ هُنَّ کَاشِفَاتُ ضُرِّهِ أَوْ أَرَادَنِی بِرَحْمَهٍ هَلْ هُنَّ مُمْسِکَاتُ رَحْمَتِهِ قُلْ حَسْبِی اللَّهُ عَلَیْهِ یَتَوَکَّلُ الْمُتَوَکِّلُون﴾ [زمر: ۳۸]
ترجمه: بگو: نظر شما چیست. آیا کسانی را که بجز الله می خوانید اگر خداوند بخواهد به من آسیبی برساند آنها خواهند توانست آنرا رفع بکنند؟! یا اینکه اگر خداوند مرا در رحمت خویش در آورد، آنها می توانند جلوی رحمت خدا را بگیرند؟! بگو: الله مرا کافی است و بر او باید متوکلان، توکل بکنند.
عن عمران بن حصین -رضی الله عنه- أنّ النَّبی -صلى الله علیه وسلم- رأى رجلاً فی یده حَلْقَهٌ مِنْ صُفْرٍ فَقَال:َ«مَا هَذِهِ؟» قَالَ: مِنَ الْوَاهِنَهِ, فقَالَ: «انزعها فإنَّهَا لا تَزِیدُکَ إِلا وَهْنًا فَإِنَّکَ لَوْ مُتَّ وَهِیَ عَلَیْکَ مَا أَفْلَحْتَ أَبَدًا››. رواه احمد بسند لابأس به.
ترجمه: رسول الله -صلی الله علیه وسلم- انگشتری در دست مردی دید. پرسید: این چیست؟ مرد گفت: این برای واهنه است(یعنی بیماری ناتوانی جسم) رسول الله -صلی الله علیه وسلم- فرمود: آنرا در بیار زیرا فایده ای جز اینکه ناتوانی تو را افزایش می دهد، نخواهد داشت. و افزود که اگر در حالی بمیری که آنرا پوشیده ای، هرگز رستگار نخواهی شد.
وله عن عقبه بن عامر مرفوعاً ‹‹مَنْ تَعَلَّقَ تَمِیمَهً فَلا أَتَمَّ اللَّهُ لَهُ وَمَنْ تَعَلَّقَ وَدَعَهً فَلا وَدَعَ اللَّهُ لَهُ››. وفی روایه:‹‹من تعلَّق تمَیمه فَقد أشرَک››.
ترجمه: رسول الله -صلی الله علیه وسلم- فرمود: کسیکه تمیمه شفا به گردن بیاویزد، خدا طلبش را بر آورده نسازد و کسیکه ودعه (ودعه: مهره های سفید یا صدف که از دریا استخراج کنند و برای دفع چشم زخم یا دفع شر دیگری بخود می آویزند) و یا چیز دیگری بیاویزد خدا آرامش را از او بگیرد.
(تمیمه: تعویذ و مهره که در رشته کرده و برای دفع چشم بد در گردن اندازند).
و طبق روایتی فرمود: کسیکه مهره ای برای شفا بیاویزد، شرک ورزیده است.
ولابن أبی حاتم عن حذیفه أنه رأى رجلاً فی یده خیطٌ مِنَ الحُمّى فقَطعه، وتلا قوله ﴿وما یُؤمِنُ أکثرُهم با لله إلا وهم مُشرکون﴾.[یوسف: ۱۰۶]
و در روایتی دیگر آمده که حذیفه – رضی الله عنه- متوجه مردی شد که نخی به عنوان «تب بر» بدستش بسته است. حذیفه آن نخ را قطع کرد و این آیه را تلاوت نمود:«اکثر چنین اند که ایمان نمی آورند مگر اینکه شرک می ورزند».
از اینجا بحث، پیرامون اضداد توحید شروع می شود. زیرا برای شناخت چیزی نیاز به دو مساله وجود دارد:
۱ـ شناخت حقیقت آن چیز.
۲ـ شناخت اضداد آن.
بنابراین شیخ رحمه الله شروع به بیان اضداد توحید نمود. که اضداد گاهی در مقابل اصل توحید قرار می گیرند و آنرا شرک اکبر می نامند و مرتکب آن، مشرک و مرتد به مشار می رود و گاهی در مقابل کمال توحید مطلوب قرار می گیرند که آنرا شرک اصغر می نامند و با ارتکاب آن ضربه ای به پیکر توحید، وارد می شود و آنرا معیوب می سازد و همانطور که می دانیم توحید وقتی کامل می گردد که از هر گونه شرک پاک و منزه باشد.
شیخ رحمه الله نخست صورتهائی از شرک اصغر را به تفصیل بیان خواهد کرد زیرا این نوع شرکها، بیشتر اتفاق می افتد و همینها منجر به شرک اکبر می شوند.
فرمود: «باب من الشرک … » اینجا «مِن» برای تبعیض است یعنی اینها بعضی از اقسام شرک می باشند«لبس الحلقه …» پوشیدن دست بند و نخ و غیره مانند مهره، آویز و پاره آهن که گاهی می پوشند و گاهی داخل خانه آویزان می کنند و برخی به وسایل نقلیه خود می بندند و یا به گردن کودکان آویزان می کنند, اینها همه از یک قبیل اند.
در میان عربها چنین چیزهائی رایج بود و آنها معتقد بودند که این دست بند یا مهره و … چنین و چنان تأثیری دارد و مفید است. یا برای پیشگیری از بلا و مصیبت بود و یا برای رفع مصیبت وارده.
گر چه این چیزها به ظاهر حقیر و غیرخطرناک، معلوم می شوند ولی مگر نمی بینید که این دست بند و مهره بی ارزش را بجائی رسانیده اند که معتقدند، در مقابل قضا و قدر الله می ایستند و آنها را بر طرف می سازند؟!
چرا این چیزها شرک است؟ بخاطر اینکه قلباً به آنها وابسته اند و معتقد اند بنفسه اینها دارای فلان تأثیر می باشند.
لازم به نظر می رسد که در اینجا یک قاعده را یادآور بشوم و آن اینکه: نباید هیچ چیزی را سبب و مؤثر چیزی دانست مگر اینکه شرعاً ثابت بشود که این چیز دارای فلان تأثیر است.
یا اینکه بوسیله تجربه ثابت شده باشد که فلان چیز دارای فلان تأثیر است. مانند تأثیر برخی از داروها و یا تأثیر برخی از اسباب ظاهری مانند گرفتن گرما از آتش و سردی از آب و غیره.
همچنین باید دانست که شرک اصغر گاهی به شرک اکبر تبدیل می شود و آن در صورتی است که انجام دهنده آن معتقد باشد که این چیزها بنفسه دارای این تأثیر هستند یعنی بسبب بودن آنها را از میان بردارد و خودشان را متصرف بداند که یقیناً این نوع تصور، شرک اکبر است.
در آیه، خداوند به پیامبرش می فرماید: به اینها بگو که از طرفی اعتراف می کنید که الله، یگانه خالق آسمانها و زمین است. پس چرا در عبادت به سوی دیگران روی می آورید؟!
این روشِ معمولِ قرآن، است که مشرکان را بوسیله توحید ربوبیت که قبولش دارند، در مورد توحید الوهیت که قبولش ندارند مؤاخذه می کند.
«تدعون» ( می خوانید) هم شامل دعای عبادت و هم شامل خواستن است. که هر دو حالت بیانگر احوال مشرکان می باشند. و آنچه را که آنها جز الله، می خوانند فراوان اند. برخی، عده ای از پیامبران و انسانهای صالح را می خوانند و برخی فرشتگان را صدا می کنند و عده ای به سوی ستاره و درختان و سنگها و بتها متوجه می شوند.
﴿إِنْ أَرَادَنِی اللَّهُ بِضُرٍّ…﴾ با این آیه، خداوند هر نوع ضرر و فایده را از جانب معبودان باطل، منتفی می سازد. پس وقتی اعتقاد کسانی را که بعضی از ضرر و فایده را به برخی از بزرگان نسبت می دادند و می گفتند: چون آنها بندگان خاص خدایند چنین و چنان می کنند، خداوند باطل اعلام کرد، پس حال کسانی که چنین اعتقادی نسبت به دست بند و مهره و نخ و غیره دارند معلوم است. و بخاطر همین است که سلف صالح و علمای توحید از آیات شرک اکبر در جهت بطلان شرک اصغر استفاده می کنند. چونکه منشأ هر دو نوع شرک، یکی می باشد که همان اعتقاد به نفع و ضرر غیر الله است. و آیات فوق، هر نوع ضرر و فایده را از جانب غیر الله باطل می دانند. زیرا احدی قادر نخواهد بود که بدون اجازه الله ضرری برساند یا ضرری را دفع نماید.
در حدیث فوق آمده است که رسول الله -صلی الله علیه وسلم- انگشتری بدست کسی دید. از او پرسید «ما هذه» این چیست؟ آن شخص گفت: این برای علاج بیماری واهنه است. واهنه یعنی ناتوانی جسمی. رسول الله -صلی الله علیه وسلم- به او دستور داد که آنرا از دستش بیرون بیاورد و فرمود: این، بر ناتوانی تو خواهد افزود.
یعنی اثر مثبتی نخواهد داشت که هیچ بلکه برایت اثر منفی و ضررهای روحی و روانی خواهد داشت. و ممکن است و سواس و اضطراب بیشتری نصیب تو گردد. البته اکثر کسانی که شرک می ورزند. بجای بهبودی، دچار بیماریهای روحی و روانی بیشتری می شوند. و این حال تمام کسانی است که شرک می ورزند, بجای نفع و سود, دچار ضرر و زیان بیشتری می شوند, گر چه به گمان خودشان فایده و نفع برده اند.
سپس رسول الله -صلی الله علیه وسلم- فرمود:«اگر در همین حال بمیری، ابداً به رستگاری نمی رسی».
هدف از رستگاری یا همان رستگاری مطلق است که ورود به بهشت و نجات از دوزخ می باشد. و این در صورتی است که فرد با پوشیدن آن انگشتر، مرتکب شرک اکبر شده باشد. یعنی خود انگشتر را بذاته مؤثر بداند.
یا اینکه هدف از نفی، نفی کمال است یعنی کاملاً رستگار نمی شوی، و این در صورتی است که مرتکب شرک اصغر باشد.
چون از سببی استفاده کرده که شرعاً و تقدیراً سبب نبوده است.
در حدیث فوق آمده که «هر کس چیزی بیاویزد …» چیزی که قلبش وابسته به آن باشد و از آن امید شفا داشته باشد.
«تمیمه» نوعی مهره بود که بخاطر حفاظت از چشم زخم ودیگر ضررها و حسد و غیره به گردن می بستند. رسول الله -صلی الله علیه وسلم- چنین افرادی را بد دعا کرد و فرموده: خداوند آرزوئی را که بخاطر آن چنین کرده اند، بر آورده نسازد.
«ودعه» نوعی صدف بود که به گردن و بازو، جهت دفع چشم زخم و غیره می بستند. رسول خدا – صلی الله علیه وسلم- فرمود: کسانی که بگمان خود برای آرامش و راحت خویش چنین می کنند، هرگز آرامش و راحت نبینند. برای اینکه این شخص به الله شرک آورده است. و از عمل حذیفه که آن نخ تب را قطع نمود در می یابیم که این کار، از نظر سلف صالح امت، منکری بزرگ تلقی می شده، از اینرو ایشان اقدام به قطع آن نمودند. و این کار حذیفه دلالت بر این دارد که این منکر بزرگی است که انکار و قطع آن واجب است.
گذشتگان نیک امت، در مورد تفسیر این آیه ﴿وَمَا یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللّهِ …﴾ گفته اند یعنی آنها ایمان دارند که الله خالق و رازق و زنده کننده و کشنده است و توحید ربوبیت را قبول دارند اما با این حال در توحید عبادت، شرک می ورزند. پس معلوم شد که توحید ربوبیت به تنهائی کافی و نجات دهنده نیست تا اینکه خدا را در عبادت نیز یگانه قرار نداده باشیم.
گر چه این آیه در مورد شرک اکبر است ولی دیدیم که صحابی رسول الله -صلی الله علیه وسلم- از آن برای شرک اصغر استدلال نمود.
خلاصه آنچه در این باب بیان شد:
۱ـ سرزنش کسیکه دست بند و نخ و یا چیز دیگری به نیت شفا بپوشد.
۲ـ اگر آن صحابی بر آن حالت می مرد، رستگار نمی شد. و این دلیل قول معروف اصحاب است که می فرمودند: گناه شرک اصغر بزرگتر از گناهان کبیره است.
۳ـ آن صحابی معذور بالجهل قرار داده نشد.
۴ـ آن حلقه حتی در دنیا برای او جز ضرر، پیامدی دیگر نداشت. زیرا که گفتند: (لاتزیدک إلاوهنا).
۵ ـ انکار شدید بر کسی که چنین کاری کند.
۶ـ کسکیه چیزی جهت شفا بیاویزد خداوند او را به همان چیز می سپارد.
۷ـ کسیکه مهره و یا چیز دیگری را برای حفاظت ازچشم زخم ببندد، شرک ورزیده است.
۸ـ و نخی که برای تب می بندند نیز از همین قبیل است.
۹ـ تلاوت آیه ﴿وَمَا یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللّهِ…﴾ توسط حذیفه بیانگر این مطلب است که اصحاب از آیات شرک اکبر، برای شرک اصغر استدلال می کردند.
۱۰ـ همچنین آویزان کردن صدف و سنگ ریزه های دریایی، برای حفاظت از چشم زخم از همین قبیل می باشد.
۱۱ـ اگر کسی دیده شد که یکی از موارد بالا را استفاده کرد، سنت است که بگوئیم. خدا آرزویت را بر آورده نکند و آرامش را از تو بگیرد.
تالیف: شیخ صالح عبدالعزیز آل شیخ