اساس فکر اسلامی

ابن خلدون به شمارش این علوم نقلی در میان مسلمانان می‌پردازد:

«اصل همه این علوم نقلی برگرفته ازکتاب و سنت است که از سوی الله و پیامبر صلی الله علیه وسلم به ما رسیده است و آنچه برای استفاده بهتر ازکتاب و سنت مورد احتیاج است.

این علوم نقلی دارای اسامی متنوع است،
زیرا شخص مکلف باید آنچه را از سوی الله بر او و همنوعانش فرض گردیده است بشناسد و این احکام به طور صریح و منصوص از کتاب و سنت به دست می‌‌آید و یا از اجماع و قیاس.

بنابراین باید نخست به بیان الفاظ کتاب پرداخت که از علم تفسیر است
سپس به اسناد نقل و روایت آن از پیامبر صلی الله علیه وسلم و اختلاف روایات قاریان و قرائتش که آن را علم قرائت گویند:
پس از آن اسناد سنت به صاحبش و ارزیابی راویانی که به نقل آن پرداخته‌اند و آگاهی از احوال و از عدالت ایشان، تا اعتماد لازم بر مرویات آنان حاصل شود و این قسم راعلوم‌الحدیث می‌نامند.

دیگر آشنایی قانونمندانه با اصول استنباط، به گونه‌ای که مفید علم باشد و آن را علم اصول فقه می‌گویند:

بعد از آن احکام خداوند درباره افعال مکلفین شناخته می‌شود که عبارت از علم فقه است:
آنگاه می‌ماند اینکه تکالیف شرعی به دو بخش بدنی و قلبی تقسیم می‌گردد، قلبی آن است که اختصاص به ایمان و امور اعتقاد دارد که آن را علم عقاید ایمانی می‌نامند و مربوط می‌گردد به ذات و صفات، امور حشر، نعمت، عذاب و تقدیر.
و دست آخر دفاع از این عقاید با استدلال عقلی است که علوم کلام نامیده می‌شود».
این بود موضوعات فکر اصیل اسلامی🕋 که میدان فعالیت ذهنی مسلمانان با تحلیل و استخراج بوده است و این موضوعات جنبه نقلی داشته که با فعالیت و کار عقلی انسان مسلمان همراه بوده است. فکر اصیل اسلامی پا به عرصه نهاد و به مرور زمان رشد پیدا کرد و به سرنوشت معینی رسید که اکنون از آن سخن خواهیم گفت.

انسان مسلمان وادار گردید که علم تفسیر را اساس گذارد «و به این جهت نخست قرآن را با روایاتی که به آثار منقول از سلف استناد داشت، تفسیر کرد، که این نوع تفسیر بیشتر شامل آشنایی با ناسخ و منسوخ، اسباب نزول و مقاصد آیات بوده است».
همچنان که بنا به نظر ابن خلدون تفسیر بالروایه شامل روایات قویو ضعیف و مقبول و مردود هر دو بوده است
وبه این حدیث پیامبر صلی الله علیه وسلم اکتفا می کنیم.
رسول اکرم صلی الله علیه وسلم فرموده است:
ترکت فیکم امرین، لن تضلوا ما تمسکتم بهما کتاب الله و سنتی.
در میان شما دو چیز را گذارده‌ام که تا هر وقت بدان‌ها متمسک باشید گمراه نمی‌شوید: کتاب الله و سنت خود.