ارکان نماز (۴)

۴- خواندن سوره فاتحه در همه رکعتهای نماز سنت و فرض، چون پیامبر صلی الله علیه وسلم گفته است:
«لَا صَلاهَ لِمَنْ لَم یَقْرَأْ بِفاتِحَهِ الْکِتابِ». (رواه الشیخان).
(نمازی نیست برای کسی که در آن سوره فاتحه را نخوانده باشد).
و تا فاتحه نخوانی نمازت قبول نیست. و در روایت دیگری آمده است:
«لَا تُجْزِئُ صَلاهٌ لَا یَقْرَأُ الرَّجُلُ فیها بِفاتِحَهِ الْکِتابِ». (رواه الدار قطنی بإسناد صحیح ورواه ابن حبان وابن خزیمه فی صحیحهما).
«نمازی که در آن سوره فاتحه خوانده نشود کفایت نمی‌کند و موجب سقوط فرض نیست».
قرائت سوره فاتحه برای مرد و زن واجب و فرض است. اما شافعی با سند خود در حدیث: «المسیئ صلاته» روایت کرده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم گفته است:
«فَکَبِّرْ ثُمَّ اقْرَأ بِأُمِّ الْکِتابِ».
«پس الله أکبر (تکبیر) بگو، سپس أم الکتاب (سوره فاتحه) را بخوان».
و در روایت دیگری آمده است:
«مَنْ صَلَّى صَلاهً لَمْ یَقْرَأْ فِیهَا بِأُمِّ الْقُرْآنِ فَهِیَ خِدَاجٌ فَهِیَ خِدَاجٌ غَیْرُ تَمَامٍ، فَقیلَ لَهُ: إِنّما نَکُونُ وَراءَ الإِمامِ فَقالَ: اقْرَأْهَا فِی نَفْسِکَ». (رواه مسلم عن أبی هریره).
«هرکس نماز بخواند و در آن ام الکتاب را نخوانده باشد نمازش ناقص (و فاسد و باطل) و ناتمام است. به وی گفته شد: ما که پشت سر امام هستیم در نماز جماعت چه کار کنیم؟ گفت: در دل خود آن را بخوانید».
باید دانست که «بسم الله الرحمن الرحیم» یک آیه کامل است از سوره فاتحه و اول آنست. به دلیل اینکه پیامبر صلی الله علیه وسلم سوره فاتحه را هفت آیه شمرد و بسم الله الرحمن الرحیم را جزء آن به حساب آورد. بخاری آن را در صحیح خود آورده است،
«إِذا قَرَأْتُمْ الحَمْدَ فَاقْرَؤُوا بِسْمِ اللهِ الرَّحمنِ الرِّحیم آن‌ها أُمُّ الکِتابِ وَالسَّبْعُ المَثانی وَبِسْمِ اللهِ الرَّحمن الرَّحِیْمِ إِحدی آیاتِها» (رواه الدار قطنی).
«و قتیکه الحمد را خواندید همراه آن بسم الله الرحمن الرحیم را هم بخوانید، به خاطر اینکه به حقیقت سوره حمد، «أم القرآن» و «أم الکتاب» و «سبع المثانی» است و بسم الله الرحمن الرحیم یکی از آیات آنست».
به روایت از ام سلمه پیامبر صلی الله علیه وسلم بسم الله الرحمن الرحیم را آیه‌ای از فاتحه به حساب می‌آورد. ابن خزیمه آن را در صحیح خود آورده است. ابونصر مؤدب گفته است: قاریان کوفه و فقهای مدینه اتفاق داشتند بر اینکه بسم الله الرحمن الرحیم آیه‌ای است از فاتحه. اگر کسی گوید که: در صحیح مسلم به روایت از عایشه  آمده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز را با تکبیر وقرائت الحمد لله رب العالمین آغاز می‌کرد، در جواب چه باید گفت؟
در جواب گوئیم: مراد قرائت سوره‌ای است که ملقب است به الحمدلله رب العالمین و بسم الله الرحمن الرحیم هم آیه‌ای از آن است.
اگر گفته شود که: این خلاف ظاهر است، جواب این است که به این جهت چنین می‌گوئیم تا تعارضی بین دلایل نباشد و به همه ادله عمل شود. باید نمازگزار سوره فاتحه را در حال قیام و حالتی که جای آن می‌نشیند بخواند و در اینکه قرائت فاتحه واجب است که در حال قیام و حالتی که به جای آن می‌نشیند خوانده شود، بین امام و مأموم و کسی که به صورت انفرادی نماز می‌خواند فرقی نیست، خواه در نمازهای سری یا جهری و آشکارا باشد بر همه لازم است که فاتحه را بخوانند.