ارکان عبادت

عبادت و بندگی الله متعال بر سه پایه استوار است:

محبت الله …. امید بستن به الله….. و هراس از او.

محبت الله از مهمترین ارکان عبادت به شمار می‌آید، و محبت الله متعال از شناخت الله و شناخت نام‌های نیکوی او و صفات والایش و شناخت نعمت‌ها و لطف او به آفریده‌هایش، نشات می‌گیرد و پدید می‌آید.

و هر اندازه شناخت بنده به پروردگارش بیش‌تر باشد محبت او به الله متعال بیش‌تر می‌گردد، و بیش‌تر او را تعظیم می‌کند و بیش‌تر او را بندگی می‌نماید، و همچنین الله متعال بنده را بیش‌تر دوست می‌دارد، و زمانی بنده مورد محبت کامل پروردگارش قرار می‌گیرد که کاملاً فرمانبردار او باشد. و هرگاه بنده پروردگارش را بندگی کند محبت الله متعال به او بیش‌تر می‌شود، و هرگاه بنده از فرمان پروردگارش سرپیچی کند، محبت الهی نسبت به او به اندازه گناهش کم می‌شود.

و هر چند شناخت بنده از پروردگارش کاسته و اندک شود، گناهش بر طاعت افزوده می‌گردد. و وقتی به علت کثرت گناهان محبت الله در قلب بنده ضعیف شود لذّت عبادت را از دست می‌دهد، و شیطان بر او چیره می‌گردد و در نتیجه عبادت را در حالی انجام می‌دهد که از پروردگارش غافل است، و لذّت را در گناه می‌یابد و انجام عبادت برایش دشوار خواهد بود.

از جمله اموری که محبت الله را در قلب بنده تقویت می‌کند شناخت الله با نام‌ها و صفات و افعالش می‌باشد، و شناخت نعمت‌هایی که الله متعال به بندگان ارزانی کرده، و همیشه اندیشیدن در نشانه‌های جهانِ هستی و آیات قرآنی و به جا آوردن واجبات و دور کردن از امور حرام و به کثرت انجام دادن عبادت‌های نافله، از اموری است که محبت الله را در قلب بنده تقویت می‌کند: ﴿فَٱعۡلَمۡ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا ٱللَّهُ وَٱسۡتَغۡفِرۡ لِذَنۢبِکَ وَلِلۡمُؤۡمِنِینَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتِۗ وَٱللَّهُ یَعۡلَمُ مُتَقَلَّبَکُمۡ وَمَثۡوَىٰکُمۡ١٩﴾ [محمد: ۱۹].

«[ای پیامبر،] بدان که معبودی [به‌حق] جز الله نیست؛ و برای گناه خویش و [گناهِ] مردان و زنان مؤمن آمرزش بخواه؛ و [به یاد داشته باش که] الله، محل رفت‌وآمدِ [روزانه] و آرمیدن [شبانۀ] شما را مى‌داند».

بنابراین مسلمان باید پروردگارش را بشناسد و بر اساس این شناخت، الله متعال را بندگی کند، و همه عبادت‌هایی را که الله متعال دوست می‌دارد و می‌پسندد را دوست بدارد، و گناهان را همانطور که الله متعال نمی‌پسندد، نپسندد.

امید بستن به الله؛ یعنی به رضایتمندی الله متعال و پاداش و رحمت و مغفرت و بهشت او امیدوار بودن.

نخست: اینکه کسی عبادتی انجام می‌دهد و سپس به الله متعال امیدوار است که آن را بپذیرید و به پاداش آن او را به بهشت وارد کند و از دوزخ نجات دهد.

دوم: اینکه کسی مرتکب گناهی شده باشد و از آن توبه کند و امیدوار باشد که الله متعال گناهانش را بیامرزد و به نیکی تبدیل کند، این دو نوع امیدواری پسندیده هستند و در شریعت به آن امر شده است.

سوم: اینکه فرد دست به گناه بزند و همواره در انجام واجبات کوتاهی کند و مرتکب کارهای حرام شود، و با وجود این به رحمت الله متعال امیدوار باشد.

چنین امیدی آرزویی بیش نیست و در حقیقت امیدواری کاذبی است که مورد نکوهش است: ﴿یَرۡجُواْ لِقَآءَ رَبِّهِۦ فَلۡیَعۡمَلۡ عَمَلٗا صَٰلِحٗا وَلَا یُشۡرِکۡ بِعِبَادَهِ رَبِّهِۦٓ أَحَدَۢا﴾ [الکهف: ۱۱۰].

«پس هر‌ کس به دیدارِ پروردگارش [در آخرت] امید دارد، باید کار شایسته انجام دهد و هیچ کس را در عبادتِ پروردگارش شریک نسازد».

هراس از الله متعال، هرکسی هر چند الله متعال را بهتر بشناسد از او بیش‌تر خواهد ترسید.

و ترسی مورد پسند است که بنده را از گناه و نافرمانی الله، باز بدارد. ترس از الله از معرفت الله و شناخت نام‌ها و صفات و افعالش، و پی بردن بنده از ناتوانی خویش، و شناخت وعید و هشدار الهی به گناهکاران و شدت عذاب نافرمانان، نشات می‌گیرد و پدید می‌آید.

و هر اندازه ایمان بنده به پروردگارش بیش‌تر و قوی‌تر باشد و هر چند بیش‌تر به عذاب الهی و سختی آن باور داشته باشد، ترس او از الله و عذاب او بیشتر خواهد بود: ﴿وَلِلَّهِۤ یَسۡجُدُۤ مَا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِ مِن دَآبَّهٖ وَٱلۡمَلَٰٓئِکَهُ وَهُمۡ لَا یَسۡتَکۡبِرُونَ۴٩ یَخَافُونَ رَبَّهُم مِّن فَوۡقِهِمۡ وَیَفۡعَلُونَ مَا یُؤۡمَرُونَ۩۵٠﴾ [النحل: ۴۹-۵۰].

«و آنچه در آسمان‌ها وجود دارد و جنبنده‌[هایی که] در زمین هستند برای الله سجده می‌برند و [نیز] فرشتگان [برای الله سجده می‌برند] و آنان تکبر نمی‌کنند. از پروردگارشان که بر بالای سرشان است می‌ترسند و آنچه را که به آنان دستور داده می‌شود، انجام می‌دهند».

بنابراین هر مسلمانی باید الله را بر اساس محبت و تعظیم و به امید ثوابش و به خاطر ترسی که از عذاب او دارد عبادت کند: ﴿أَمَّنۡ هُوَ قَٰنِتٌ ءَانَآءَ ٱلَّیۡلِ سَاجِدٗا وَقَآئِمٗا یَحۡذَرُ ٱلۡأٓخِرَهَ وَیَرۡجُواْ رَحۡمَهَ رَبِّهِۦۗ قُلۡ هَلۡ یَسۡتَوِی ٱلَّذِینَ یَعۡلَمُونَ وَٱلَّذِینَ لَا یَعۡلَمُونَۗ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ٩﴾ [الزمر: ۹].

«[آیا چنین شخص مشرکی که اوصافش را بیان کردیم بهتر است] یا کسی‌که در اوقات شب سجده‌کنان و ایستاده به عبادت می‌پردازد درحالی‌که از آخرت می‌ترسد و به بخشایش پروردگارش امید دارد؟ بگو: آیا آنان که می‌دانند و آنان که نمی‌دانند برابرند؟ تنها خردمندان پند می‌پذیرند».