ارکان اخلاق نیک

اخلاق نیک دارای چهار رکن می باشد. چنانکه جز با آنها قابل تصرف نیست: صبر، عفت، شجاعت، عدالت.

۱- صبر: صبر، انسان را به تحمل و فرو بردن خشم و خودداری از آزار و اذیت و بردباری و درنگ و رفق و نرمی و عدالت و عجله نکردن وا می دارد.

۲- عفت (پاکدامنی): عفت و پاکدامنی انسان را به دوری از رذایل و اقوال و اعمال زشت و ناپسند وا می دارد و او را به سوی حیا سوق می دهد.

۳- شجاعت: شجاعت موجب عزت نفس و برگزیدن اخلاق والا و بذل و بخشش و سخاوت می شود که بیانگر شجاعت نفس و تحمل دوری نفس از چیزهای خوشایندِ آن می باشد.

چنانکه رسول خدا فرمودند: «لَیْسَ الشَّدِیدُ بِالصُّرَعَهِ، إِنَّمَا الشَّدِیدُ الَّذِی یَمْلِکُ نَفْسَهُ عِنْدَ الغَضَبِ»:[۱] «شجاع کسی نیست که هنگام کشتی گرفتن افراد زیادی را به زمین بزند، بلکه شجاع کسی است که هنگام خشم، خود را کنترل کند». و این حقیقت شجاعت می باشد و آن در واقع قوت و نیرویی است که بوسیله ی آن بر دشمن خود چیره می شود.

۴- عدالت: عدالت انسان را به اعتدال و میانه روی در اخلاق و حرکت در میان افراط و تفریط وا می دارد. و اینچنین او را مزین به اخلاقِ بخشش و سخاوت می کند. بخشش و سخاوتی که جایگاه میانه در بین بخل و اسراف را داراست.

منشأ تمام خلق و خوهای نیک همین چهار فاکتور اساسی می باشد.[۲]

امر به اخلاق نیک:

در قرآن: خداوند متعال در ستایش پیامبرش و بیان لطفی که با فرستادن او به سوی این امت در حق آنان روا داشته می فرماید: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنینَ إِذْ بَعَثَ فیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ» (آل عمران: ۱۶۴) «به راستی که الله بر مؤمنان منّت نهاد، هنگامی‌که در میان آنان پیامبری از خودشان بر انگیخت که آیات او (= قرآن) را بر آن‌ها می‌خواند و پاکیزه شان می‌دارد و به آنان کتاب (= قرآن) و حکمت (= سنت) می‌آموزد».

در سنت نبوی: خداوند در مدح و ستایش رسولش می فرماید: «وَ إِنَّکَ لَعَلی‏ خُلُقٍ عَظیمٍ» (قلم: ۴) «و یقیناً تو (ای محمد) بر اخلاق و خوی بسیار عظیم و والایی هستی». و رسول خدا فرمودند: «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ»:[۳] «من تنها برای این مبعوث شدم که مکارم اخلاق را به اتمام برسانم».

و رسول خدا فرمودند: «أَثْقَلُ شَیْءٍ فِی الْمِیزَانِ الْخُلُقُ الْحَسَنُ»:[۴] «سنگین ترین عمل در ترازوی اعمال، اخلاق نیکو می باشد».

و فرمودند: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیُدْرِکُ بِحُسْنِ خُلُقِهِ درجه القائم الصائم»:[۵] «مومن با اخلاق نیک به درجه ی کسی می رسد که پیوسته در حالت قیام و صیام است»..

 

 

[۱] – بخاری: ۵۶۴۹؛ مسلم: ۲۶-۹

[۲] – مدارج السالکین: ۲/۳۱۲-۳۱۳

[۳] – بخاری، الادب المفرد؛ حاکم؛ و آلبانی در صحیح الجامع: ۲۳۴۹ و الصحیحه: ۴۵ آن را صحیح دانسته است.

[۴] – صحیح ابن حبان؛ آلبانی در صحیح الجامع: ۱۳۳ و الصحیحه: ۸۷۵ آن را صحیح دانسته است.

[۵] – ابن ماجه، صحیح ابن حیان؛ آلبانی در صحیح الجامع و تخریج المشکاه: ۵۰۸۲ آن را صحیح دانسته است.