اخلاص و نیت پاک انسان را به درجۀ رفعت و بزرگواری میرساند و به مرتبۀ نیکان میبرد. حضرت رسول صلی الله علیه و سلمفرمود: «خوشا به حال مخلصین، آنان که اگر حاضر باشند شناخته نیستند، وقتی که غایبند گمشده نیستند، ایشان چراغ هدایتند که نورشان تمام تاریکیها را روشن کرده است»([۱]).
اخلاص موجب نجات انسان از مشکلات است.
از ابوعبدالرحمن، عبدالله بن عمر بن خطاب رصی الله عنهما روایت است که گفت: از رسول الله صلی الله علیه و سلمشنیدم که فرمود:
«سه نفر از آنان که پیش از شما بودند به سفری رهسپار شدند، تا آن که استراحت شب موجب شد که در غاری پناه گیرند، وارد غاری شدند؛ آنگاه صخرهای از کوه پایین آمد، درِ غار را بر آنان بست. سپس آنان گفتند: هیچ چیزی شما را از این صخره نجات نخواهد داد، مگر این که از خدا بخواهید که به برکت اعمال نیکتان شمام را نجات دهد. مردی از میانشان گفت: بار خدایا! من پدر و مادری داشتم که پیر و فرتوت بودند قبل از ایشان، هیچ یک از اعضای خانواده و خدمتکاران را سیراب نمیکردم. روزی در جستجوی سوخت، دور شدم و زمانی بازگشتم که آن دو به خواب رفته بودند. من حصۀ شیرشان را دوشیدم، چون دیدم که آنها به خواب رفتهاند، روا ندانستم که آنها را از خواب بیدار کنم، بیدارشان نکردم و نیز پیش از آنان به خانواده و خدمتکارانم شیر ندادم. قدح به دست به انتظار بیدارشدنشان تا سپیده دم صبح بیدار ماندم و این در حالی بود که بچهها پیش پایم از شدت گرسنگی فریاد میزدند؛ آنگاه بیدار شدند و شیرشان را نوشیدند. خداوندا، اگر این کار را برای کسب خشنودی تو انجام دادهام، نجات را از این صخره برای ما فراهم آور. در نتیجه این دعا کمی از درِ غار گشوده شد که نمیتوانستند از آن بیرون آیند.
دیگری گفت: خداوندا! من دختر عمویی داشتم که محبوبترین مردم نزد من بود. از او کام خواستم، او خواستهام را برآورده نساخت؛ تا آن که سال قحطی گریبانش را گرفت به نزد من آمد و من یکصد و بیست دینار، به این شرط که بین من و خویش خلوت کند به او دادم. پس تا وقتی که بر او چیره شدم [به روایت دیگر که تسلیم من شد] دختر به من گفت: از خدا پروا داشته باش و عفّت مرا جز به حق لکهدار مکن، در حالی که محبوبترین مردمان نزد من بود از او منصرف شدم و پولی را که به او داده بودم رها کردم. خداوندا، اگر این کار را برای کسب خشنودی تو انجام دادهام ما را از این صخره نجات فرما. در نتیجۀ این دعا نیز کمی از درِ غار باز شد نه آنقدر که بتوانند از آن بیرون آیند.
سومی گفت: خداوندا! کارگرانی اجیر کردم و دستمزد همۀ آنان را دادم، مگر یک شخص که حق خویش را گذاشت و رفت. پاداش او را به کار انداختم تا آن که اموال بسیاری از آن حاصل شد، پس از مدتی به نزد من آمد و گفت: ای بندۀ خدا، دستمزدم را بده. گفتم: آنچه از شتر و گاو و گوسفند و خدمتکارانی که میبینی حاصل دستمزد توست. گفت: ای بندۀ خدا، مرا به مسخره مگیر. گفتم: من تو را مسخره نمیکنم. پس همۀ آن را برداشت و بُرد و چیزی از آن باقی نگذاشت. خداوندا، اگر این کار را برای خشنودی تو انجام دادهام گره از مشکلی که گرفتارش هستیم بر ما بگشای، پس صخره کنار رفت و آهسته از آن بیرون آمدند»([۲]).
کسی که دارای صفت اخلاص و صداقت باشد همیشه پیروز و سربلند است و اجتماعی که از افراد مؤمن و مخلص تشکیل شود دارای خیر و برکت و پاک از روشهای نادرست و دور از شهوات نفسانی میباشد که نتیجۀ آن اخلاص، محبت، امن و امان و صلح است.
هرکس آراسته به لباس اخلاص باشد در زمین دارای احترام میباشد و این دلیل بر پاکی او از ریا و نفاق و دروغ است که نتیجۀ ارزش آن ثبوت حق و عدالت محضاً لله و سعی و تلاش برای اعلای «کلمه الله» است. چرا که اگر انسان دارای اخلاص باشد از مسیر و اعتقاد اصلی خودش منحرف نمیشود.
از حضرت جابر بن عبدالله رصی الله عنهما روایت شده، گفت: در غزوۀ تبوک با پیامبر بزرگوار صلی الله علیه و سلمبودیم فرمود:
«در مدینه مردانی هستند نه راهی را طی کرده اند و نه درهای را پیموده اند، مریضی آنان را حبس (زندانی) کرده آنان با شما هستند. و در روایتی دیگر: در اجر و پاداش، شریک شما هستند»([۳]).
از حضرت عایشهل روایت شده، حضرت صلی الله علیه و سلمفرمود:
«هرکس برای نماز شب بیدار شود و خواب بر او غلبه کند، پاداش نمازش نوشته میشود و خواب برای او صدقه است»([۴]).
از حضرت سهل بن حنیف رضی الله عنه روایت شده که حضرت صلی الله علیه و سلمفرمود:
«اگر کسی به راستی از خدا درخواست شهادت کند، خداوند متعال درجه و مقام شهادت را به او عطا میکند، اگرچه در منزل خودش بمیرد».
[۱]– روایت بیهقی از ثوبان.
[۲]– روایت بخاری و مسلم.
[۳]– روایت بخاری و مسلم.
[۴]– روایت ابوداود و ترمذی.