اخلاق اهل قرآن

الحمد لله رب العالمین، والصلاه والسلام على المبعوث رحمه للعالمین وعلى آله وأصحابه وتابعیهم بإحسان إلى یوم الدین… أما بعد

بدون شک حفظ قرآن یکی از بزرگترین منت هایی است که خداوند متعال بر بنده هایش در این جهان ارزانی می دارد. در برابر چنین نعمتی لازم می آید تا سپاسگذار دهنده ی این نعمت باشیم تا در آن برکت و فزونی قرار داده و صاحبش را از آن بهره مند سازد. بنابراین بر حافظ کتاب خداوند کریم لازم است که بر شیوه و سلوک آن راه جسته و به اخلاق آن آراسته گشته و از آداب آن گوهرهای ادب فراگیرد… همان اخلاق و آدابی که خداوند باری تعالی شکل عملی آن را در وجود مبارک حضرت محمد صلی الله علیه و سلم آشکار ساخته است. در حدیثی صحیحی آمده است که: “از ام المؤمنین حضرت عایشه صدیقه رضی الله عنها دختر حضرت ابوبکر رضی الله عنه درباره ی اخلاق پیامبر صلی الله علیه و سلم سؤال کردند. پاسخ داد: اخلاق او همان قرآن بود.”

علمای کرام و گذشتگان در مورد برخی از این اخلاقیات و مسائلی که قصد داریم با اهل قرآن در میان گذاریم سخنانی را بیان نموده اند:

بشر بن حارث: از عیسی بن یونس (۱۸۷ هجری) شنیدم که می گفت: زمانی که فردی قرآن را ختم می نماید، فرشته ای بر پیشانی او بوسه می زند. بر او لازم است که قرآن را بهار دل خویش و موجب آباد نمودن خرابی های قلبش قرار دهد. باید به آداب آن ملتزم گشته و اخلاق والای آن را مایه ی وارستگی خویش قرار دهد که او را از سایر افرادی که قرآن نمی خوانند جدا می سازد.

نخستین موردی که ضروری است بدان توجه نماید، تقوای الهی در نهان و آشکار است: با بهره جستن از ورع و پارسایی در خورد و نوش و درآمد خویش. باید از زمانه ای که در آن است و فساد و تباهی مردم آن آگاه  باشد. چنین کسی از آنان به خاطر دین خوش بیمناک بوده و به اهمیت کار خود واقف می باشد و دل نگران و علاقمند بهبود فساد و تباهی های ببارآمده ی آنان است. در گفتارش محتاط بوده و سنجیده سخن می گوید. وقتی از چیزی حرف می زند از روی آگاهی بوده و می داند که سخنش راست است و زمانی که سکوت می نماید سکوتش از روی آگاهی و با علم به درستی آن می باشد. و بسیار اندک در آنچه به او ارتباطی ندارد وارد می شود… بیش از آنچه از دشمنش ترس داشته باشد، از زبان خویش می ترسد و همانگونه که دشمن را زندانی می کنند زبان خود را محبوس می دارد تا از شر و بدفرجامی آن در امان بماند. به چیزی که مردم را می خنداند، از بیم عاقبت خنده، کمتر می خندد. وقتی از چیزی که برحق است شادمان گردد، تبسم می کند. بذله گویی را ناپسند می دارد از بیم آنکه به شوخی کردن بیانجامد. درصورتیکه مزاحی برزبان آورد جز حقیقت چیزی نمی گوید. گشاده روی و خوش سخن است و خود را به چیزی که دارد نمی ستاید چه برسد به چیزی که ندارد. از نفس خود برحذر است از بیم آن که او را به آنچه که سرورش را می رنجاند بکشاند. غیبت نکرده و کسی را تحقیر نمی نماید.

به مصیبت دیگران شاد نگشته و به حقوق کسی تجاوز ننموده و به او حسد نورزیده و به کسی بدگمان نیست مگر کسی که شایسته ی آن باشد. تمام جسم خویش را از آنچه نهی شده است دور نگه می دارد. می کوشد که همه از دست و زبانش در آسایش باشند. به کسی ستم نمی کند و اگر ستمی شد در می گذرد. به حقوق افراد تعدی نکرده و اگر به حقش تعدی شد بردباری پیشه می کند. به خاطر خوشنودی پروردگار و ناخرسندی دشمن، خشم خویش را فرومی برد. فروتن بوده و اگر کسی، چه کوچک و چه بزرگ، سخن حقی را به بگوید می پذیرد. بلندی مرتبه و قدر را از خداوند متعال می خواهد و نه از مخلوق او.

باید که بواسطه ی قرآن کسب درآمد ننماید و دوست نداشته باشد که با آن نیازهایش را برطرف کند. بواسطه آن خود را به شاهزادگان نزدیک نساخته و در مجلس توانگران ننشیند تا او را بزرگ بشمارند. اگر داشت خرج کند و اگر کم بود امساک نماید. خود را ملزم به نیکی با پدر و مادر کند؛ برای آنان فروتنی نموده و با آنان آهسته سخن بگوید. از مال و ثروت خویش برایشان خرج کرده و در کهنسالی سپاسگذارشان باشد.

پیوند خویشاوندی به جای آورد و از بریدن آن بدش بیاید و اگر هم کسی پیوند برید او نگسلاند. کسی که در ارتباط با او نافرمانی خدا نماید، او در رفتار با او فرمان خداوند را بجای آورد. هرکه با او همنشینی کند بهره مند شود و در همنشینی با همنشینان بهترین شیوه را پیش گیرد. چنانچه چیزی را ندانسته و فرد دیگری آنرا بداند، به مهربانی با او رفتار می کند و با آنکه اشتباهی از او سرزده باشد به تندی رفتار نکرده و شرمنده اش نمی نماید. در کارها ملایمت به خرج داده و در آموزش نیکویی بردبار بوده و فراگیر با او انس گرفته و مجالس با حضور وی شاد گشته و همنشینی وی مایه ی بهره مندی است.

عبدالله بن عمر رضی الله عنهما: ” ما مقدمین این امت بوده ایم. افرادی از بهترین یاران رسول خدا صلی الله علیه و سلم جز سوره ای از قرآن یا چیزی مشابه آن را نمی دانستند و بااینحال قرآن برایشان گران و دشوار می نمود و از عمل به آن بهره مند بودند. و در پایان این امت قرآن برای مردم سبک و آسان خواهد یود چنانکه کودکی خردسال و شخصی غیر عرب نیز آن را می خواند، ولی به آن عمل نمی کنند.”

مجاهد رضی الله عنه در باره ی این فرمایش پروردگار: ” یتلونه حقّ تلاوته ” یعنی: (آن را چنانکه باید مى‏خوانند) می گوید: ” به آن عمل می نمایند، آنچنان که شایسته ی آنست.”

عبدالله بن مسعود رضی الله عنه: ” نگهدارنده ی قرآن لازم است که به شب هایش آنگاه که مردم در خوابند، به روزهایش وقتی که مردم به خوردن مشغولند، به پارسائیش هنگامی که سایرین درمی آمیزند، به فروتنی اش آنزمان که مردم دیگر فخرمی فروشند، به اندوهش وقتی بقیه شادمانی می کنند، به گریه هایش آنگاه که مردم می خندند و به سکوتش زمانی که دیگران به سخن مشغولند، شناخته شود.”

فضیل بن عیاض رحمه الله تعالى: ” حامل قرآن حامل پرچم اسلام است… شایسته نیست که به یاوه گویی و پرحرفی با یاوه گویان و به غفلت با غافلان و به خوش گذرانی با خوش گذران ها بپردازد.”

خداوند تبارک و تعالی همه ما را جزو کسانی قرار دهد که به آداب و اخلاق قرآنی آراسته هستند. و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته.

ترجمه: مسعود