اگر اختلاف در میان افراد بشر- به نحوی که بیان شد- از لوازم طبیعی آنان است، حال آیا این واقعیت به مسلمانان هم سرایت یافته، آنان نیز به مانند دیگران دچار اختلاف میشوند؟ واقعیت این است که قرآن کریم و سنّت پاک نبوی ما را از اختلاف برحذر داشته و بر آن وعید دادهاند، اما با این وجود- آنچنان که رسول خدا ج وعده دادهاند- اختلاف در میان مسلمانان روی میدهد، زیرا ایشان میفرمایند: «شما راه و روشِ امتهای قبل را وجب به وجب و ذرع به ذرع تبعیت خواهید کرد، به طوری که اگر آنان داخل یک لانه شوند، شما نیز داخل آن میشوید. گفتیم: ای رسول خدا! منظور شما یهودیان و مسیحیان است؟ ایشان فرمود: پس چه کسی»؟![۱] و البته، از جمله سنتهای امتهای پیشین، اختلاف و تفرقه بوده است، همانطور که در حدیث شریف آمده است: «یهودیان به هفتاد و یک فرقه تقسیم شدند و مسیحیان هفتاد و دو فرقه شدند و امّت من هم هفتاد و سه فرقه میشود»[۲].
این جا، شاید گفته شود که: اگر در علم خدا چنین بوده که- آنچنان که رسول خدا ج هم فرمودهاند- این اختلاف در میان مسلمانان پیش خواهد آمد، برحذر داشتن آنان از اختلاف و تفرقه چه حکمت و فلسفهای دارد؟
پاسخ این است که: اختلافی که در آینده روی میدهد، شامل همهی امّت نمیشود، زیرا رسول گرامی ج به ما خبر دادهاند: «همواره تا زمانی که قیامت برپا میشود، گروهی از امّت من حق را آشکار میکنند و بر حق استوار هستند و مخالفتِ مخالفانشان هم به آنها هیچ ضرری نمیرساند».
شکی نیست که این برحذر داشتن از اختلاف، مورد استفادهی این گروه قرار گرفته، اینان همواره متمسک به حق و متفق بر آن باقی مانده، در مورد آن دچار اختلاف نخواهند شد. همچنین، صرفِ علم به آنچه که خداوند ناخوش میدارد- یعنی اختلاف- و آنچه که خدا دوست دارد -یعنی اتحاد- و تصدیق وقوع آنچه که خداوند خبر آن را به ما داده است، همه برای فرد مسلمان خیر میباشند، زیرا موجبِ افزایش یقین شخص مسلمان به اِخبارهای شرعی میشود؛ به علاوه این تحذیر و هشدار دادن از جمله معانی و مفاهیم رسالت است و روشن و معلوم هم هست که تبلیغ معانی و مفاهیم رسالت واجب میباشد، گرچه در علم خدا این قضیه وجود داشته باشد که برخی از مردم یا همهی آنان این مفاهیم یا برخی از آنها را اجابت نمیکنند و نیز، مسؤولیت و جزای مترتب بر آن، فقط بعد از تبلیغ و هشدار ممکن است؛ خدای متعال میفرماید: ﴿وَمَا کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّىٰ نَبۡعَثَ رَسُولٗا١۵﴾ [الإسراء: ۱۵]، «ما (هیچ شخص و قومی را) مجازات نخواهیم کرد، مگر این که پیغمبری (برای آنان) مبعوث و روان سازیم». بنابراین، لازم است که مردم از اختلاف برحذر و نهی شوند تا بعداً مردم معذور نباشند و علیهِ آنان حجّت اقامه شود.
[۱]– مختصر صحیح مسلم، منذری ۲/ ۲۹۱٫
[۲]– فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، مناوی ۲/ ۲۰٫