احسان

احسان چیست؟

احسان همان است که در نهان و آشکار، و در گفتار و کردار خویش خداوند را ببینی. عمل نیکی است که به بهترین وجه و به خاطر رضای خداوند صورت بگیرد.

انواع احسان:

از هر فرد مسلمان انتظار می رود که در همه ی کارهایش به “احسان” پایبند بوده و آن را به جای آورد. در این مورد پیامبر  صلى الله علیه وسلم می فرماید: (إن الله کتب الإحسان على کل شیء، فإذا قتلتم فأحسنوا القِتْلَه، وإذا ذبحتم فأحسنوا الذبح، ولْیحد أحدکم شَفْرته، فلْیُرِح ذبیحته) [مسلم]

یعنی: “هر آئینه خداوند احسان و نیکی را بر هر چیز واجب نموده است، پس چون کشتید، نیکو بکشید و چون حیوانی را ذبح نمودید، نیکو ذبح کنید، باید که یکی از شما تیغ خود را تیز کند و ذبیحه ی خود را راحت نماید.”

انواع احسان:

احسان در رابطه با خداوند. در این حالت، انسان وجود خدا را در همه ی لحضات و در همه حال  احساس می کند، خصوصا در هنگام عبادت، خداوند -عز وجل- را حاضر می داند به طوری که انگار او را می بیند و به او نگاه می کند. پیامبر صلى الله علیه وسلم می فرماید: (الإحسان أن تعبد الله کأنک تراه، فإن لم تکن تراه فإنه یراک) [متفق علیه]یعنی: ” احسان یعنی: اینکه خدا را چنان بپرستی که گویی او را می بینی. اگر تو او را نمی بینی او ترا می بیند.”

نیکی با والدین:

فرد مسلمان باید همواره در حق والدین خویش نیکی کند، به آنها غذا داده، حقشان را ادا کند، و آنها را نرنجاند. خداوند می فرماید: {وقضى ربک ألا تعبدوا إلا إیاه وبالوالدین إحسانًا} [اسراء: ۲۳] یعنی: ” و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر [خود] احسان کنید…”

نیکی با خویشاوندان:

فرد مسلمان با نزدیکان خود رئوف و مهربان است، بخصوص با خانواده ی خود، برادران و نزدیکان و والدینش، به دیدار آنها رفته و صله ی رحم را بجای می آورد. خداوند متعال می فرماید: {واتقوا الله الذی تساءلون به و الأرحام} [نساء: ۱] یعنی: “… پروا دارید و از خدایى که به [نام] او از همدیگر درخواست مى‏کنید پروا نمایید و زنهار از خویشاوندان مبرید…”

پیامبر صلى الله علیه وسلم می فرماید: (من سرَّه أن یُبْسَطَ له فی رزقه (یُوَسَّع له فیه)، وأن یُنْسأ له أثره (یُبارک له فی عمره)، فلیصل رحمه) [متفق علیه] یعنی: ” کسی که دوست بدارد اینکه روزی اش فراخ گردیده و عمرش طولانی گردد، باید صله ی رحمش (پیوستگی با نزدیکان) را پیوسته بدارد.” ، و باز پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (من کان یؤمن بالله والیوم الآخر، فَلْیَصِل رحمه) [بخاری] یعنی: ” …آنکه بخدا و روز آخرت ایمان دارد، باید در انجام صلهء رحم پیوسته اقدام کند…”

فرد مسلمان بهتر است صدقه را به نزدیکان خود بدهد، پیامبر صلى الله علیه وسلم فرمودند: (الصدقه على المسکین صدقه، وهی على ذی الرحم ثنتان: صدقه، وصله) [ترمذی] یعنی: “صدقه بر مسکین یک صدقه است، اگر برای قرابت دهد دو تا است: هم صدقه، و هم صله ی رحم.”

با همسایگان نیکی کردن: مسلمان باید با همسایه های خود با خوبی رفتار کند و آنها را گرامی بدارد، طبق فرموده ی پیامبر صلى الله علیه وسلم: (ما زال جبریل یوصینی بالجار حتى ظننتُ أنه سیورِّثه). [متفق علیه].

از نشانه های کامل بودن ایمان فرد اذیت نکردن همسایه است. پیامبر صلى الله علیه وسلم می فرماید: (من کان یؤمن بالله والیوم الآخر فلا یُؤْذِ جاره) [متفق علیه] یعنی: ” آنکه ایمان به خدا و روز آخرت دارد، باید همسایه اش را اذیت نکند…”

مسلمان در برابر بدرفتاری همسایه نیکی می کند. مردی به نزد ابن مسعود-رضی الله عنه- رفته و بیان کرد: همسایه ام مرا اذیت می کند و مرا دشنام می دهد و زندگی را بر من تنگ کرده است. ابن مسعود رضی الله عنه به او گفت: برو که او در مورد تو خدا را نافرمانی می کند ولی تو در مورد او از خدا اطاعت کن.

روایت می کنند از پیامبر صلى الله علیه وسلم در مورد حق همسایه که فرموده است: (إذا استعان بک أعنتَه، وإذا استقرضک أقرضتَه، وإذا افتقر عُدْتَ علیه (ساعدته)، وإذا مرض عُدْتَه (زُرْتَه)، وإذا أصابه خیر هنأتَه، وإذا أصابته مصیبه عزَّیته، وإذا مات اتبعتَ جنازته، ولا تستطلْ علیه بالبناء، فتحجب عنه الریح إلا بإذنه، ولا تؤذِه بقتار قِدْرِک (رائحه الطعام) إلا أن تغرف له منها، وإن اشتریت فاکهه فأهدِ له منها، فإن لم تفعل، فأدخلها سرًّا، ولا یخرج بها ولدک لیغیظ بها ولده) [طبرانی] یعنی: “هرگاه از تو کمک طلبید، یاریش رسانی. اگر قرض خواست به او قرض بدهی. چون تهیدست گردد او را کمک نمایی. عرگاه بیمار شود به عیادتش بروی. اگر سود و خوشی یابد تبریکش گویی. چون مصیبتی بیند، تسلیتش گویی. چون بمیرد، در تشییع جنازه اش شرکت کنی. خانه ات را مشرف بر خانه ی او نسازی که باد بر او نوزد، مگر با اجازه ی وی. او را با بوی غذایت نیازاری مگر آنکه سهمی به او هم برسانی. اگر میوه خریدی به او نیز هدیه نما و اگر چنین نکردی، مخفیانه آن را به منزل ببر و فرزندت با آن بیرون نرود تا فرزند او را غصه دار نکند.”

نیکی کردن در حق فقیران:

فرد مسلمان با مستمندان به نیکی رفتار می کند و به آنان صدقه می دهد. در مالی که به آنها می دهد خساست بخرج نمی دهد. ثروتمندی که به هنگام صدقه به مستمندان خساست می کند آیا فراموش کرده است که در قیامت تهیدست دست در گرن او نموده و می گوید: پروردگارا، از این بپرس- به ثروتمند اشاره می کند- چرا من را از رزقی که داشت بی بهره کرد و درش را بر روی من بست؟

مسلما بر مومن لازم است که احسانش از دورویی و ریا پاک باشد، همچنان که بر او واجب است تا نیکی را در حق کسانی که به آن احتیاج دارند از جمله مستمندان و ضعیفان بجای آورد، تا اینکه عمل وی خالص برای رضای خدا باشد. خداوند متعال می فرماید: {قول معروف ومغفره خیر من صدقه یتبعها أذى والله غنی حلیم} [البقره: ۲۶۳].

احسان با یتیمان و نیازمندان:

پیامبر صلى الله علیه و سلم ما را به نیکی کردن با یتیمان امر فرموده و به کسی که یتیم را گرامی داشته و به او نیکی می کند بشارت داده است و می فرماید:

(أنا و کافل الیتیم فی الجنه هکذا) و أشار بأصبعیه: السبابه، و الوسطى، و فرَّج بینهما شیئًا. [متفق علیه] یعنی: ” من و سرپرست یتیم، اینگونه در بهشت می باشیم، اشاره به انگشت سبابه و میانه اش نموده آنها را کمی از هم گشاده داشت.”

همچنین پیامبر صلى الله علیه وسلم فرمودند: (الساعی على الأرمله و المسکین کالمجاهد فی سبیل الله) [متفق علیه] یعنی: “کسی که برای معیشت بیوه و مسکین تلاش کند، مانند مجاهد راه خداست.”

نیکی با خود:

مسلمان به خود نیز نیکی می کند؛ از حرام دوری کرده و کاری خلاف رضای خدا انجام نمی دهد. علتش اینست که نفس خود را پاک و تزکیه می کند، و آن را از گمراهی و تباهی در دنیا و عذاب و بدبختی در آخرت می رهاند. خداوند متعال فرموده است: {إن أحسنتم أحسنتم لأنفسکم} [اسراء: ۷] یعنی: ” اگر نیکى کنید به خود نیکى کرده‏اید…”

نیکی در گفتار:

فرد مسلمان در گفتار خود صداقت پسندیده ای داشته و چیزی جز سخنان زیبا از زبانش جاری نمی شود. خداوند متعال می فرماید: {وهدوا إلى الطیب من القول} [حج: ۲۴] یعنی: ” و به گفتار پاک هدایت مى‏شوند و به سوى راه [خداى] ستوده هدایت مى‏گردند.” خداوند می فرماید: {وقولوا للناس حسنًا} [بقره: ۸۳] یعنی: “… و با مردم [به زبان] خوش سخن بگویید…”

نیکی در سلام کردن:

بهترین احسان فرد مسلمان در سلام کردن وی می باشد. انسان مسلمان لازم است که بر اساس دین اسلام خوش آمد گویی کند و به دوست و برادرش “سلام” نماید. خداوند متعال فرمودند: {وإذا حییتم بتحیه فحیوا بأحسن منها أو ردوها} [نساء: ۸۶] یعنی: ” و چون به شما درود گفته شد شما به [صورتى] بهتر از آن درود گویید یا همان را [در پاسخ] برگردانید…”

احسان در کارها:

انسان مسلمان در انجام کارهایش نهایت درستی را بکار می گیرد تا مقبول خدای متعال واقع گشته و مستوجب پاداش او شود. رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرموده است: (إن الله یحب إذا عمل أحدکم عملا أن یتقنه) [بیهقی] یعنی: “خداوند دوست دارد وقتی کسی از شما کاری انجام می دهد آن را به درستی و بادقت به انجام رساند.”

احسان در آراستگی و پوشش:

خداوند در قرآن می فرماید: {یا بنی آدم خذوا زینتکم عند کل مسجد} [اعراف: ۳۱] یعنی: “اى فرزندان آدم جامه خود را در هر نمازى برگیرید…”

پاداش احسان:

نیکوکاران (محسنین) پاداش بس بزرگی را نزد خداوند دارند. آنجا که باری تعالی می فرماید: {هل جزاء الإحسان إلا الإحسان} [رحمن: ۶۰] یعنی: “مگر پاداش احسان جز احسان است؟” یا اینکه: : {إنا لا نضیع أجر من أحسن عملاً} [کهف: ۳۰] یعنی: “… ما پاداش کسى را که نیکوکارى کرده است تباه نمى‏کنیم.” همچنین می فرماید: {وأحسنوا إن الله یحب المحسنین} [بقره: ۱۹۵] یعنی: “… و نیکى کنید که خدا نیکوکاران را دوست مى‏دارد.”

مترجم: مسعود