احسان در عبادت به چه معناست؟

پیامبر صلی الله علیه وسلم در حدیث جبرئیل آن را تفسیر نموده است آنگاه که جبرئیل از او پرسید:

«فأخبرنی عن الإحسان؟ قال: أن تعبد الله کأنک تراه، فإن لم تکن تراه فإنه یراک»
«مرا از احسان آگاهی ده، فرمود: به این معنی است که آنگونه خداوند را عبادت کنی که گویا او را می‌بینی و اگر اینکه تو او را نمی‌بینی همانا او تو را می‌بیند».

پیامبر صلی الله علیه وسلم روشن ساخته است که احسان دارای دو مرتبه متفاوت است:

مرتبه ی اول و مرتبه ی عالیتر:

عبادت خداوند به نحوی که آنگونه بدانی که او را می‌بینی. این همان مقام مشاهده است که عبارت است از عمل بنده به مقتضای مشاهدهی قلبی پروردگار، به این معنی که قلب انسان به نور ایمان روشن و بصیرت او در شناخت و عرفان پروردگار، نافذ گردد تا اینکه غیبیات را مانند آنچه عیان است، قبول کند. این حقیقت مقام احسان است.

مرتبه دوم:

مقام مراقبت به این صورت که بنده بر مبنای استحضار رؤیت الهی در نفس و قلب خود و آگاهی از خداوند و نزدیک بودن او، عبادت خدای را به جای آورد. پس هرگاه این را در اعمالش حاضر کرد و بر مقتضای آن عمل نمود، برای خداوند اخلاص یافته است.

به این دلیل که استحضار این مقام در عبادت مانع از التفات به غیر او می‌شود.
بر حسب بصیرت شخص این دو مقام تفاوت می‌یابند.