احادیث شفاعت(۱۱)

مسلم، باب: [إثبات الشفاعه وإخراج الموحدین من النار]

۳۴۲- «عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ رضی الله عنه أَنَّ رَسُولَ اللهِ  صلی الله علیه و سلم قَالَ: یُدْخِلُ اللهُ أَهْلَ الْجَنَّهِ، الْجَنَّهَ، یُدْخِلُ مَنْ یَشَاءُ بِرَحْمَتِهِ، وَیُدْخِلُ أَهْلَ النَّارِ، النَّارِ، ثُمَّ یَقُولُ: انْظُرُوا مَنْ وَجَدْتُمْ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالَ حَبَّهٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ إِیمَانٍ فَأَخْرِجُوهُ، فَیُخْرَجُونَ مِنْهَا حُمَمًا، قَدْ امْتَحَشُوا، فَیُلْقَوْنَ فِی نَهَرِ الْحَیَاهِ – أَوِ الْحَیَا – فَیَنْبُتُونَ فِیهِ کَمَا تَنْبُتُ الْحِبَّهُ إِلَى جَانِبِ السَّیْلِ، أَلَمْ تَرَوْهَا کَیْفَ تَخْرُجُ صَفْرَاءَ مُلْتَوِیَهً».

342. «از ابوسعید خدری رضی الله عنه روایت شده است که پیامبرصلی الله علیه و سلم فرمودند: خداوند بهشتیان را وارد بهشت می‌کند و به رحمت و فضل خود هرکس را که بخواهد وارد بهشت می‌کند و جهنمیان را وارد جهنم می‌کند و سپس [خطاب به فرشتگان] می‌فرماید: بنگرید، هرکس را که به اندازه‌ی سنگینی دانه‌ی خردلی ایمان در دلش یافتید، از آتش بیرون بیاورد، آنگاه آن افراد، سوخته و زغال شده از آن بیرون آورده می‌شوند و در آب حیات یا (شک راوی) آب باران، انداخته می‌شوند و در آن جان می‌گیرند، همچون آن دانه‌ای که در کنار مسیر سیل می‌روید، آن را که دیده‌اید که چگونه زردفام و خمیده و پیچان سر از زمین بیرون می‌آورد»^([۱]).

[۱]– امام نووی رحمه الله در مورد اثبات شفاعت و بیرون‌آوردن موحدین از آتش، چنین می‌فرماید: قاضی عیاض می‌گوید: مذهب اهل سنت، شفاعت را عقلاً یک امر جایز می‌داند و سمعاً نیز یک امر واجب و دلیل این امر این فرموده‌ی خداوند متعال است که می‌فرماید: ﴿یَوۡمَئِذٖ لَّا تَنفَعُ ٱلشَّفَٰعَهُ إِلَّا مَنۡ أَذِنَ لَهُ ٱلرَّحۡمَٰنُ وَرَضِیَ لَهُۥ قَوۡلٗا ١٠٩﴾ [طه: ۱۰۹] «در آن روز شفاعت سودی نمی‌بخشد، مگر (شفاعت) کسی که (خدای) رحمان به او اجازه داده و سخنش را می‌پذیرد» و نیز این آیه که می‌فرماید: ﴿وَلَا یَشۡفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ٱرۡتَضَىٰ﴾ [الأنبیاء: ۲۸] «و آنان هرگز برای کسی شفاعت نمی‌کنند، مگر برای آن کسی که خدا از او خشنود است»  و آیات مشابه آن و نیز احادیث بسیاری که در مجموع به حد تواتر نیز رسیده‌اند و شفاعت را برای گنهکاران مؤمنین اثبات می‌کنند و نیز اجماع سلف و خلف از اهل سنت بر این امر. اما در مقابل، خوارج و برخی از معتزله چنین معتقدند که گناهکاران برای ابد در آتش خواهند ماند و دلیل این امر این آیات می‌دانند که می‌فرماید: ﴿فَمَا تَنفَعُهُمۡ شَفَٰعَهُ ٱلشَّٰفِعِینَ ۴٨﴾ [المدثر: ۴۸] «دیگر شفاعت شفاعت‌کنندگان به آنان سودی نمی‌رساند» و ﴿مَا لِلظَّٰلِمِینَ مِنۡ حَمِیمٖ وَلَا شَفِیعٖ یُطَاعُ﴾ [غافر: ۱۸] «ستمگران نه دارای دوستی هستند و نه شفاعت‌کننده‌ای که شفاعت او پذیرفته شود»، در جواب باید گفت: مخاطب این آیات کفار می‌باشند، نه مؤمنین گناهکار و تأویلاتی که خوارج و برخی از معتزله از احادیث شفاعت دارند و می‌گویند منظور از شفاعت، ازدیاد درجات کسانی است که مورد شفاعت قرار می‌گیرند، با توجه به الفاظ صریح احادیث، این تأویلات باطل هستند و اخراج افراد گناهکار از آتش به شرط این که گناه‌شان کفر و شرک نبوده باشد، امری است که به اثبات رسیده است. اما شفاعت پنج نوع است:

۱) شفاعتی که مختص بر پیامبر اسلام، حضرت محمد  صلی الله علیه و سلم است و آن عبارت است از: درخواست پایان‌یافتن امر محاکمه‌ی بندگان و تعجیل در آن تا از سختی توقف و منتظر حساب بودن، نجات یابند.

۲) شفاعت برای کسانی که بدون حساب وارد بهشت شوند؛ این نوع از شفاعت نیز با توجه به احادیث واردشده در این خصوص که امام مسلم نیز آن‌ها را ذکر کرده است، مختص پیامبر اسلام حضرت محمد  صلی الله علیه و سلم است.

۳) شفاعت برای کسانی که مستوجب عذاب هستند؛ این نوع مختص پیامبر  صلی الله علیه و سلم و بندگان صالحی خواهد بود که خداوند خود می‌خواهد و به آنان اجازه می‌دهد.

۴) شفاعت برای گناهکارانی که وارد آتش شده‌اند؛ احادیثی که در این خصوص وارد شده‌اند به این مطلب اشاره دارند که چنین افراد گناهکاری با شفاعت پیامبر  صلی الله علیه و سلم و فرشتگان و بندگان مؤمن و صالح، از آتش بیرون می‌آیند و سپس خداوند خود، بدون شفاعت کسی، افرادی را از آتش بیرون می‌آورد که در دنیا شهادت را ادا کرده باشند و بعد از آن، کسی جز کافرین در جهنم باقی نخواهند ماند و این همان چیزی است که حدیث به آن اشاره دارد و می‌فرماید: «لاَ یَبْقَى فِیْهَا إِلاَّ الْکَافِرُونَ».

۵) شفاعت جهت ازدیاد درجات بهشتیان در بهشت است، معتزله این نوع از شفاعت را رد نمی‌کنند و نیز به شفاعت نوع نخست معتقدند. [شرح امام نووی بر صحیح مسلم].