آیا همه چیز رو از الله می دانید؟ (۳)

شیخ عبدالرحمن بن حسن در کتاب «فتح المجید» می‌گوید^[۱]: مؤلف رحمه الله از ابن عباس و دیگر مفسران، تفسیر این آیه و آیه‌ی بعدی آن را آورده که مفهوم و معنای آیه را خوب می‌رساند.

مؤلف می‌گوید: (قال مجاهد: «هذا بعلمی وأنا محقوق به». قال ابن عباس: «یرید من عندی». وقوله: ﴿قَالَ إِنَّمَآ أُوتِیتُهُۥ عَلَىٰ عِلۡمٍ عِندِیٓ﴾ قال قتاده: «علی علم منی بوجوه المکاسب».^[۲] وقال آخرون: «علی علم من الله أنّی له أهل».^[۳] و هذا معنی قول مجاهد: «أوتیته على شرف»^[۴].

(مجاهد گوید: «این نعمت با تلاش و زحمت خودم،  نصیبم شده است و من استحقاق آن را دارم.» ابن عباس می‌گوید: «منظورش این است که این نعمت، از جانب خودم، است.» راجع به آیه‌ی: ﴿قَالَ إِنَّمَآ أُوتِیتُهُۥ عَلَىٰ عِلۡمٍ عِندِیٓ﴾ قتاده می‌گوید: «یعنی به خاطر آگاهی من از راه‌های کسب و درآمد، این ثروت و دارایی نصیبم شده است». دیگران در تفسیر این آیه می‌گویند: «یعنی با علم و آگاهی خدا به اینکه من اهلیت این ثروت و دارایی را دارم، نصیبم شده است.» این گفته مفهوم گفته‌ی مجاهد است که در تفسیر آیه‌ی مذکور می‌گوید: «به خاطر احترام و ارزش من نزد خدا، این ثروت و دارایی نصیبم شده است») .

 مفسران در تفسیر آیه‌ی مذکور، اختلاف نظر ندارند، تنها در لفظ اختلاف دارند وگرنه مفهوم گفته‌ی همه‌شان یکی است.

عماد ابن کثیر رحمه الله درباره‌ی تفسیر آیه‌ی: ﴿إِذَا خَوَّلۡنَٰهُ نِعۡمَهٗ مِّنَّا قَالَ إِنَّمَآ أُوتِیتُهُۥ عَلَىٰ عِلۡمِۢ ۚ بَلۡ هِیَ فِتۡنَهٞ﴾ می‌گوید: «خدای متعال در این آیه اظهار می‌دارد که انسان در حالت اضطرار و ناچاری دست تضرع و زاری به پیشگاه خدا بلند می‌کند و به سوی او باز می‌گردد و او را به فریاد می‌خواند، اما وقتی نعمتی از جانب خدا نصیبش شود، سرکشی و ستم می‌کند و می‌گوید: ﴿قَالَ إِنَّمَآ أُوتِیتُهُۥ عَلَىٰ عِلۡمِۢ ﴾ [الزمر: ۴۹]: «(خواهد) گفت: این نعمت در پرتو آگاهی و کاردانیم به من داده شده است». یعنی از آنجا که خدا می‌داند استحقاق آن را دارم، به من داده و اگر نزد خدا گرامی نبودم و استحقاق این ثروت و دارایی و نعمت را نداشتم، خدا آن را نصیبم نمی‌کرد.

 

(برگرفته از کتاب شرح تیسیر العزیز کتاب توحید محمد بن عبدالوهاب)

[۱]– بقیه‌ی شرح این باب در نسخه های خطی که پیش من است، وجود ندارد و شرح این باب را از روی کتاب «فتح المجید» تکمیل می‌کنم همان طور که ناشر کتاب «التیسیر» این کار را کرده است.

[۲]– ابن أبی حاتم در تفسیرش، شماره‌های ۱۷۲۱۳ و عبد بن حُمید و ابن منذر – آن‌گونه که در «الدر المنثور»، ۶/۴۴۰ آمده، این روایت را نقل کرده‌اند. لفظ ابن ابی حاتم این است: «علی خیرٍ عندی وعلم عندی»: «به خاطر خیر و صلاحی که دارم و از راه‌های کسب و درآمد، آگاهی دارم، این ثروت و دارایی نصیبم شده است».

[۳]– ابن أبی حاتم در تفسیرش، شماره‌ی ۱۷۱۲۵ این را از سدی نقل کرده و در اسنادش اشکالی وجود ندارد.

[۴]– ابن جریر در تفسیرش، ۱۴/۱۲ و فریابی و عبد بن حُمید و ابن منذر – آن‌گونه که در «الدر المنثور»، ۷/۲۳۴ آمده- این اثر را روایت کرده‌اند و اسنادش صحیح است.