آیا می توان تصوّر نمود میان دلیل عقلی و نقلی تعارضی وجود دارد؟

اصلِ ثابت و بلامنازع این است که هرگز میان نقلِ صحیح و عقلِ صریح تعارضی وجود ندارد. حال اگر گمان و خیالِ تعارض به ذهن آید، حتماً یکی از این موارد است:

۱- یا ممکن است دلیل نَقلی، صحیح و ثابت باشد و برخی ادعا کنند دلیلِ عقلی با نقلی در تعارض است، ولی  بعد از تحقیق و بررسی به این نتیجه می رسیم که چنین دلیل معتبری وجود ندارد. یا شاید عقل در امور غیبی دخالت می کند که اصلاً در حوزه و قدرت عقل نیست. بلکه وظیفه ی عقل این است که در این زمینه کاملاً مطیع و منقاد شریعت باشد و در مورد امور غیبی، اخبار شرع را تصدیق و تأیید نماید.

۲-  یا این است که دلیل نقلی ثابت و صحیح نیست. که در این صورت به آن استناد نمی جوییم و صلاحیت تعارض را هم ندارد.

  البته بر همگان واضح و روشن است که دلالت عقل تغییر پذیر است و علوم نظری ثابت و پایدار نیستند؛ و نظریات آن قابلیت تغییر و دگرگونی را دارد. حال چگونه می شود احکام شرعی بر قوانینی که یک روز قبول و روز دیگر مردود می شود، بنا گردد. خصوصاً که هیچ علمی کامل و بی عیب نیست. و فقط این علم اللهﻷ است که کامل و بدون نقص است.

  واضح و مبَرهن است که ملاک عبودیت، تسلیم شدن در برابر اللهأ و عدم سؤال های تفصیلی راجع به حکمتِ   امر و نهی و قانون گذاریِ الاهی است. هر چه معنایش را دانستیم قبول کرده و هر آن چه حکمتش را ندانستیم در موردش بحث نمی کنیم. عاقلانه نیست انسانِ خردمند به گفته های الاهی و احکام، که وحی هستند اعتراض نماید و مطیع شدن در برابر شرع را منوط به این بداند که حتماً باید با عقل هم مورد درک باشد. لیکن هر آن چه حکمتش را دانستیم، می گیریم؛ و هر چه بر ما پوشیده ماند به بهانه ی این که تا حکمتش را ندانیم و عقل ما آن را قبول نکند، از اطاعت و فرمانبرداری دست بر نمی داریم.