آیا مردگان می شنوند؟

بنا به شهادت قرآن مردگان نمی شنوند:

خداوند می فرماید: «إنَّک لا تسمع الموتی.»النمل ۸۰٫ براستی که تو نمی توانی مردگان را شنوا سازی.

و نیز می فرماید: « وَمَا یَسْتَوِی الْأَحْیَاء وَلَا الْأَمْوَاتُ إِنَّ اللَّهَ یُسْمِعُ مَن یَشَاء وَمَا أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَّن فِی الْقُبُورِ» ( فاطر : ۲۲ ) یعنی: و زندگان و مردگان یکسان نیستند خداست که هر که را بخواهد شنوا می‏گرداند و تو کسانی را که در گورهایند نمی‏توانی شنوا سازی.

«إِنْ تَدْعُوهُمْ لَا یَسْمَعُوا دُعَاءَکُمْ وَلَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَکُمْ وَیَوْمَ الْقِیَامَهِ یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ وَلَا یُنَبِّئُکَ مِثْلُ خَبِیرٍ» سوره فاطر ۱۴٫

یعنی:این پروردگار شما الله است که حکومت و خداوندی از آن اوست، کسانی جز الله که شما آنان را به کمک می خوانید حتی به اندازه پوسته نازک دور هسته خرما توانایی ندارند، اگر از آنان کمک بخواهید، صدای شما را نمی شنوند و اگر (بر فرض محال) صدایتان را بشنوند، نمی توانند پاسخ دهند و روز قیامت این شرک شما را انکار می کنند و(ای محمد) کسی نمی تواند مانند الله تعالی تو را (از مسائل) آگاه گرداند.

« وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ یَدْعُو مِنْ دُونِ اللَّهِ مَنْ لَا یَسْتَجِیبُ لَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهِ وَهُمْ عَنْ دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ (۵) وَإِذَا حُشِرَ النَّاسُ کَانُوا لَهُمْ أَعْدَاءً وَکَانُوا بِعِبَادَتِهِمْ کَافِرِینَ»

یعنی: کیست گمراه تر از آن کس که جز الله تعالی به کمک می خواند کسانی را که تا روز قیامت به درخواست آنان پاسخ نمی دهند و اصلاً از درخواستشان غافل و بی خبرند و زمانیکه مردم(در میان محشر) جمع می گردند معبودهایشان (بخاطر شرک آنان) دشمنشان گشته و عبادت آنان را انکار می کنند.

البته در خصوص شنیدن اموات،علما فرموده اند که  مردگان فقط در هنگام دفن و تشییع وی، صدای پای تشییع کنندگان را می شنوند.و این شنیدن فقط مختص آن وقت است و غیر از آن اوقات در بقیه زمانها نمی توانند بشنوند.دلیل این امر چند حدیث صحیح است:

حدیث ابن عمر قال :

 ” وقف النبی صلی الله علیه وسلم علی قلیب بدر فقال : هل وجدتم ما وعدکم ربکم حقا ؟ ثم قال : ” إنهم الآن یسمعون ما أقول ” فذکر لعائشه فقالت : إنما قال النبی صلی الله علیه وسلم : إنهم الآن یعلمون أن الذی کنت أقول لهم هو الحق ثم قرأت : { إنک لا تسمع الموتی } حتی قرأت الآیه . (بخاری ( ۷/۲۴۲ – فتح الباری ) والنسائی ( ۱/۶۹۳ ) وأحمد ( ۲/۳۱ )

یعنی:ابن عمر رضی الله عنهما می گوید: رسول خدا صلی الله علیه وسلم بر بالای اهل قلیب (گودالی  که کشته شدگان مشرکین در جنگ بدر درآن انداخته شدند) ایستادند و فرمود: «آیا وعده پروردگارتان تحقق پیدا کرد»؟ سپس فرمود: آنها الان آنچه  را که گفته می شود می شنوند.آن ماجرا را به عایشه رضی الله عنها تعریف می کنند و او گفت: نبی اکرم صلی الله علیه وسلم فرمود: «اکنون آنها (کفاری که هلاک شده اند) به یقین میدانند که آنچه من به آنان گفته بودم، حق است». عایشه رضی الله عنها افزود که خداوند می فرماید: (ای پیامبر! تو مردگان را نمی شنوانی).

علما رحمهم الله می گویند: اینکه در حدیث “الان” آمده است گویای این نکته است که خارج از وقت دیگری نمی شنوند و شنیدن مختص آن وقت است.( علامه الآلوسی – ” روح المعانی ” ) ۶/۴۵۵ ).

و اصل آنست که مرده گان نمی شنوند زیرا آیات قرآن بر آن دلالت دارد و اما آنچه که پیامبر بر سر کشته شدگان بدر حاضر شد و با آنها حرف زد،این معجزه پیامبر صلی الله عله وسلم بوده که آن مردگان صدای پیامبر صلی الله علیه وسلم را شنیدند. تفسیر القرطبی ” ( ۱۳/۲۳۲ ).

نکته دیگر آنست که اگر این امر یعنی شنیدن مردگان صحیح می بود صحابه رضی الله عنهم بدان آگاه می بودند و با حالت سوالی و تعجب از پیامبر صلی الله علیه وسلم در باره شنیدن مردگان سوال نمی کردند و این به معنی معجزه پیامبر صلی الله علیه وسلم است که این امر برای ایشان مقدور بوده است.

همچنین حدیث دیگری وجود دارد که: انس بن مالکرضی الله عنه گفت : «قال رسول الله صلی الله علیه وسلم ان العبد اذا وضع فی قبره و تولی عنه اصحابه – حتی اذا سمع قرع نعالهم – اتاه ملکان» صحیح الجامع (۱۶۷۵).  یعنی : هر گاه مرده در قبرش قرار گرفت و اطرافیانش او را تنها گذاشتند – بطوریکه حتی صدای پای ایشان را می‌شنود. دو فرشته نزد او می‌آیند.

حقیقت دیگر این است که شخص مرده از آنچه اطرافش می‌گذرد بی‌آگاه است – فرقی نمی‌کند خوب باشد یا بد – چنانچه ادله کتاب و سنت بیانگر این است، مگر در بعضی مناسبات که ذکر آن در برخی احادیث آمده است( هنگام دفن شدن)،

علامه ناصرالدین البانی محدث بزرگ قرن معاصر می گوید:”در این حدیث با شنیدن ویژه‌ای در هنگام دفن مرده اثبات شده است و وقتی مردم از دفن و خاکسپاری مرده بر می‌گردند، یعنی وقتی که ملائکه او را نشاندند روحش باز می‌گردد و در این حالت صدای پ
ای همراهانش را احساس می‌کند، بنابراین معنی حدیث این نیست که این مرده و تمام مردگان برای همیشه تا روز قیامت هر گاه عابر و رهگذری کنارش رد شد روح به جسمش بازگردد و صدای پای آنها را بشنود! خیر، این تنها وضعیت خاص و شنیدن ویژه‌ای است ,چون در آن حال روح مرده بر می‌گردد، در این موقع اگر تفسیر ابوالعباس را بپذیریم دایره احساس مرده را به آنچه در اطرافش می‌گذرد گسترش داده‌ایم چه قبل از قرار گرفتن در قبرش و چه بعد از دفن، و معنی آن این است که گریه زندگان را بر خود می‌شنود و این نیازمند نص (کتاب یا سنت) است و چنین نصی اولا وجود ندارد، دوم اینکه برخی از نصوص کتاب و سنت بیانگر آن است که مردگان نمی‌توانند بشنوند و این بحثی طولانی است اما در این باره تنها یک حدیث را ذکر می‌کنم و به پاسخ این سؤال خاتمه می‌دهم، و این حدیث فرموده رسول الله صلی الله علیه وسلم است که می‌فرماید : «ان لله ملائکه سیاحین فی الارض یبلغون عن امتی السلام» صحیح الجامع (۲۱۴۷).  یعنی : خداوند ملائکه‌هایی در روی زمین دارد که در زمین می‌گردند و سلام امتم را به من می‌رسانند.

«سیاحین» یعنی در اطراف مجالس دور می‌زنند؛ هر گاه مسلمانی بر پیامبر صلی الله علیه وسلم صلوات می‌فرستد، در آنجا ملائکه موکل این سلام را از آن مسلمان به پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌رسانند، پس اگر مرده‌ها می‌شنوند از همه برتر و مستحق‌تر برای شنیدن پیامبر ما است چون خداوند به او ویژگی‌ها و خصایصی بخشیده که بر تمام پیامبران و مرسلین و جهانیان فضیلت و برتری دارد، اگر یکی از مردگان توانایی شنیدن داشت آن یک نفر پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌بود، واگر رسول الله صلی الله علیه وسلم چیزی می‌شنید حتماً صلوات امتش را می‌شنید.

و از اینجا خطا – بلکه گمراهی – کسانی را می‌فهمید که تقاضا و طلب فریادرسی را نه تنها از پیامبر صلی الله علیه وسلم بلکه از کسانی پایین‌تر از او می‌کنند، چون اگر از پیامبر تقاضای کمک و مدد و فریادرسی کنند صدایشان را نمی‌شنود چنانچه قرآن به صراحت می‌فرماید :

« إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ عِبَادٌ أَمْثَالُکُمْ»(اعراف / ۱۹۴)

«همانا کسانی را که می‌خوانید غیر از خدا، بندگانی مثل شما هستند».

و می‌فرماید :

« إِن تَدْعُوهُمْ لَا یَسْمَعُوا دُعَاءکُمْ »(فاطر / ۱۴) یعنی:«اگر شما آنان را فراخوانید آنان فراخواندن شما رانمی شنود».