آیا قرائت سوره فاتحه به میت (مُرده) می رسد؟

در حقیقت این قضیه یعنی؛ روا بودن اهدای ثواب فاتحه برای مردگان، از زمان تابعین و ائمه اربعه اختلاف بوده و تا الان هم هست، و امر تازه ای نیست.

برخی از علما می گویند که ثواب اهدای فاتحه از جانب زنده برای مرده مفید است و مرده از ثواب آن سود می برد ولی برخی دیگر از علما چنین امری را صحیح نمی دانند، مثلا امام نووی‌ از علمای شافعیه گفته  است  بنا  به  مشهورمذهب  امام  شافعی  ثواب  قرائت  قرآن  به  مرده  نمی‌رسد.  احمد  بن  حنبل  ازگروهی  از  یاران  امام  شافعی‌گفته‌اند  ثوابش  می‌رسد. در  مغنی  از  ابن  قدامه  آمده  است‌:  احمد  بن  حنبل‌گفته  است‌:  هرگونه  عمل  خیری  به  مرده  می‌رسد، امام ابوحنیفه، و مالک و امام احمد رحمهم الله تعالی هر سه معتقدند که ثواب قرائت قرآن به اموات می رسند.ابن تیمیه نیز بر این رای هستند.

بنابراین همانطور که مشاهده شد این امر بین خود ائمه اربع از قدیم الایام محل اختلاف بوده است. ولی تکلیف ما در برابر این اختلافات اینست که به دلایل موافقان و مخالفان این موضوع بنگریم و سپس بهترین و راحجترین رای را بپذیریم.

اما حقیقت آنست که آندسته از علما که قائل بر رسیدن ثواب اهدای فاتحه یا قرآن به مرده هستند هیچ دلیلی از کتاب و سنت صحیح ندارند ولی در عوض کسانی که می گویند ثواب قرآن به مرده نمی رسد دارای دلیل محکم هستند.

شیخ عبدالعزیز ابن باز رحمه الله در این زمینه می گوید: ” نه در کتاب و نه در سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم ،دلیلی بر اهدای قرائت قرآن بر اموات وارد نشده است.

شیخ ابن عثیمین رحمه الله می گویند:”… پیامبر صلی الله علیه وسلم هرگز امر نکرده اند که اگر شخصی بمیرد و بعد اورا دفن کرده باشند، فاتحه یا آیاتی از قرآن بخوانند ،بلکه موقعی که کار دفن میت تمام می شد می فرمود:« برای برادرتان دعای استغفار و تثبیت کنید زیرا الان از او سوال می شود».[ابوداود. کتاب الجنایز ۳۲۲۱٫]و همه صحابه می گفتند:الهم اغفرله و الهم ثبته”[مجموع الفتاوی شیخ ابن عثیمین –کتاب الجنایز ص ۳۶۸ با تصریف]

اما امام شافعی رحمه الله و معتقد است که ثواب آن به میت نمی رسد و دلیل خود را آیه ۳۹ سوره نجم آورده است : (وَأَن لَّیْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَی ) یعنی: برای انسان جز حاصل تلاش او نیست. و نیز آیه : (لَهَا مَا کَسَبَتْ وَلَکُم مَّا کَسَبْتُمْ ) بقره ۱۳۴٫ یعنی: دستاورد آنان برای آنان و دستاورد شما برای شماست.

بنابراین این امر براحتی قابل حل است و جای سردرگمی ندارد زیرا اولا اختلاف از قدیم بوده ، ثانیا می بینیم که با مشاهده دلایل مخالفان و موافقان، رایی که می گوید ثواب اهدای قرآن و فاتحه به مردگان نمی رسد صحیح است.

و این یک قاعده است که؛ هرگاه در مسئله ای بین علما اختلاف وجود داشت به دلایل هرکدام بنگریم و آن رایی را انتخاب نماییم که دلیل صحیح و محکم دارد و اگر توانایی این بررسی را نداشتیم و نتوانستیم دلایل هرکدام را بیابیم و بررسی نماییم( چون این امر نیاز به علم کافی دارد) در عوض می توان از اهل علم پرسید تا رای صحیح را بیابیم، زیرا الله تعالی می فرمایند:

«فاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّکْرِ إِن کُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ»(نحل ۴۳).

یعنی: اگر نمی‏دانید، از آگاهان و اهل علم بپرسید.
شاید گفته شود که کسانی که قائل بر جواز فاتحه خوانی هستند، آنها نیز بدون دلیل چنین نگفته اند،
که باید گفته شود آنها هیچ دلیلی از قرآن یا احادیث صحیح نبوی ندارند بلکه در حقیقت رای و اجتهاد کرده اند، که در این مورد استدلال امام شافعی در مورد نرسیدن ثواب فاتحه به میت صحیح تر است زیرا او در مقابل دیگران که قائل برجواز هستند به آیه ی قرآن استدلال کرده:

«وَأَن لَّیْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَی» (نجم ۳۹).

یعنی: و برای انسان بهره‏ای جز سعی و کوشش او نیست.
علماء در مورد رسیدن ثواب قرائت فاتحه یا هر سوره ی دیگری برای اموات مومنین اختلاف رای دارند. جمهور علما آنرا جایز می دانند ولی امام شافعی با این دیدگاه مخالف است و دلایلی که او برای ادعای خود ذکر می کند محکم و قوی هستند و لذا رای راجح همین است که

اولا :

خواندن سوره ی فاتحه بر سر قبور بدعت است و چنین چیزی از پیامبر صلی الله علیه وسلم به صحت و اثبات نرسیده
لذا انجام آن توسط دیگران بدعت است

ثانیا:

ثواب قرائت قرآن به اموات نمی رسد. والله اعلم

اما آنچه که علما بر آن اتفاق دارند اینست که شخص زنده بهتراست برای اموات مومنین دعای مغفرت نماید، بنابراین مناسب آنست که کسی که بر سر قبر مومنی حاضر می شود ابتدا رو به قبله کرده بعد برایش دعای مغفرت نماید.