آیا فاتحه به شخص مرده می رسد؟

۱_اقوال مفسّران قرآن
۲_  دیدگاه پیشوایان حدیث
۳_ دیدگاه بعضی از مذاهب فقهی اهل‌سنت

۱-اقوال مفسّران قرآن

      امام ابن‌کثیر :  در تفسیر آیات (وَأَن لَّیْسَ لِلْإِنسَـٰنِ إِلَّا مَا سَعَىٰ) ﴿٣٩﴾نجم. ابن‌کثیر در ادامه می‌گوید: «امام شافعی و کسانی که از او پیروی کرده‌اند، با استنباط از همین آیات می‌گویند: ثواب تلاوت قرآن به مردگان نمی‌رسد؛ زیرا تلاوت قرآن توسط دیگران از عمل و کسب خود فرد نیست، به همین دلیل رسول الله این کار را نکرده و انجام آن‌را برای امّتش به‌ عنوان مستحب یا سنّت قرار نداده وآنان را برخواندن قرآن برای مردگان چه به صورت صریح یا به‌صورت اشاره، تشویق و یا راهنمایی نکرده است و حتی یک روایت صحیح هم نیست که کسی از اصحاب پیامبر بر مردگان قرآن خوانده باشد، اگر در خواندن قرآن برای مردگان فایده‌ای می‌رسید قطعاً آنان از ما سبقت و پیشی می‌گرفتند. و باید توجه داشته باشیم که ذکر و بیان ثواب و پاداش معین فقط با نصوص قرآن وسنّت ثابت می‌شود، و نمی‌توان در آن با قیاس و آراء شخصی دخل و تصرف نمود. در اینکه ثواب دعا و صدقه‌ به میت می‌رسد به ‌دلیل نصوصی که در این باره ثابت است، علما اتفاق نظر دارند. در توضیح حدیثی که مسلم روایت کرده که پیامبر فرموده: (هرگاه انسان بمیرد، عملش پایان می‌یابد، به‌جز در سه مورد: فرزند صالحی که برایش دعا کند یا صدقه‌ی جاریه‌ای که پس از او بماند، یا علمی که بعد از او دیگران از آن استفاده کنند).

۲_  دیدگاه پیشوایان حدیث

  امام نووی :در شرح صحیح مسلم، باب: (وصول ثواب الصدقه عن المیت الیه) در شرح حدیث عائشه(رضی الله عنها) که روایت کرده: مردی نزد پیامبر  آمد وگفت: ای رسول خدا مادرم ناگهان وفات کرد ووصیتی نکرده فکر می کنم اگر می توانست وصیت کند، به صدقه دادن سفارش می کرد، آیا اگر از طرف او صدقه بدهم، ثوابش به او می‌رسد؟ پیامبر  فرمود: آری! می‌گوید: که صدقه دادن از طرف میت، برایش مفید است وعلما بر این امر اجماع کرده‌اند، و بر این که ثواب دعا و دادن قرض میت به دلیل نصوص شرعی به میت می رسد، نیز اتفاق نظر دارند. و به دلیل احادیث صحیح حج کردن از طرف میت وروزه گرفتن از طرف او، جایز است، اما قول مشهور در مذهب ما ـ شافعیها ـ در مورد قرآن خواندن برای میت این است که ثواب آن به میت  نمی‌رسد.

۳_ دیدگاه بعضی از مذاهب فقهی اهل‌سنت

۱ـ مذ هب امام ابوحنیفه:

ملا علی قاری حنفی  در شرح (فقه الاکبر/۱۱۰) می‌گوید: (تلاوت قرآن بر سر قبرها در نزد امام ابوحنیفه، امام مالک وامام احمد مکرو ه است)، و در جای دیگر نقل می‌کند که خواندن قرآن بر سر قبرها  مکروه است  چون از امور نو پیدا و بدعت است و  از سنت ثبوتی ندارد،  واین سخن (شارح الاحیاء) نیز می‌باشد.

۲ـ مذهب امام شافعی:

امام شافعی با استدلال به آیه‌ی «وأن لیس للانسان الا ما سعی» وحدیث : (إذا مات ابن آدم انقطع عمله الا من ثلاث … )می‌گوید: (ثواب تلاوت قرآن به میت نمی‌رسد).
امام نووی در شرح حدیث فوق می‌نویسد: (این‌که انسان قرآن تلاوت کند،  نماز بخواند و… و ثواب آن را به میت هدیه ‌کند، امام شافعی و جمهور علما می‌گویند: ثواب آن به میت نمی‌رسد). ابن نحوی شافعی در شرح منهاج می‌نویسد: (قول مشهور در مذهب ما این است که ثواب تلاوت قرآن به میت نمی‌رسد).

۳٫ مذهب امام مالک:

شیخ ابوجسره درکتاب «المدخل» می‌گوید: قطعا خواندن قرآن بر سر قبرها بدعت است و به هیچ  وجه سنت نیست.

۴ـ مذهب امام حنبل:

امام احمد به کسی که بر سر قبری قرآن می‌خواند گفت : بدان که خواندن قرآن بر قبر بدعت است
تفسیرامام شوکانی شوکانی درتفسیرآیه‌ی :« وَأَن لَّیْسَ لِلْإِنسَـٰنِ إِلَّا مَا سَعَىٰ » می‌نویسد: معنای آیه این است که: بجز پاداش تلاش وعمل خودش -میت- به او داده نخواهد شد وعمل کسی برای کس دیگر فایده‌ای نمی رساند. این آیه عام است وبا آیه‌ی: «الحقنا بهم ذریتهم»: (دربهشت فرزندانشان را به ایشان ملحق می‌گردانیم) (طور/۲۱)  و نیز با شفاعت پیامبران، ملائکه برای بندگان و دعای زندگان برای اموات و امثال اینها که برای انسان پس از مرگ مؤثر است، خاص می شود. واینکه برخی‌گفته‌اند: آیه‌ی مذکور با موارد فوق منسوخ شده، صحیح نیست؛ زیرا خاص عام را منسوخ نمی‌کند بلکه آنرا تخصیص می‌‌دهد و هرچه طبق ادله‌ی قرآن و سنت صحیح به ثبوت رسیده که برای انسان پس از مرگش سودمند است، عام این آیه را خاص می‌کند. روش پیامبر اکرم در زیارت قبور  ابوداود در سننش روایت می‌کند که پیامبر اکرم پس از دفن میّت می‌فرمود:«استغفروا لاخیکم و سلوا له التثبیت فإنه الان یسأل»(برای برادرتان طلب مغفرت کنید و از خداوند بخواهید که او را ثابت‌قدم بدارد؛ زیرا هم‌اکنون از او سؤال می‌شود). مسلم از ابوهریره روایت کرده که پیامبر قبر مادرش را زیارت کرد وگریست و اطرافیانش را هم به گریه انداخت و فرمود: «استاذنت ربی فی أن استغفر لها فلم یاذن لی، و استاذنته فی ان ازور قبرها فاذن لی، فزوروا القبور.فانها تذکر الموت وفی‌ روایه  فان فیها عبره،فانها تزهد فی الدنیا و تذکر الاخره»: (از پرورگارم خواستم که برایم اجازه دهد برای مادرم طلب استغفار کنم به من اجازه نداد و از او خواستم که به من اجازه دهد قبرش را زیارت کنم، به من اجازه داد، لذا قبرها را زیارت کنید، چون شما را به یاد مرگ می‌اندازد.ـ و در روایتی دیگر آمده ـ به زیارت قبرها برویدـ چون زیارت قبور موجب پند، عبرت وزهد در دنیا می‌شود و انسان را به یاد آخرت می‌اندازد). آن‌چه شریعت اسلام درقرآن وسنّت صحیح رسول الله  مقرر کرده به میّت نفع می‌رساند رسول الله در حدیث صحیحی می‌فرماید: «اذا مات الانسان انقطع عمله إلا بثلاث: صدقه جاریه، او علم ینتفع به، أو ولد صالح یدعو له» : وقتی انسان می‌میرد، عملش قطع می‌شود. به‌جز سه چیز: (صدقه جاری، علمی که دیگران از آن استفاده ببرند و یا فرزند نیکوکاری که برایش دعای خیر کند).

بخاری روایت می‌کند: (مردی به رسول الله گفت: مادرم وفات کرده اگر از طرف او صدقه بدهم ثوابش به او می‌رسد؟ فرمود: آری! امام شوکانی در شرح منتقی می‌گوید: (قول مشهور در مذهب شافعی وگروهی از یارانش این است که ثواب خواندن قرآن به میت نمی‌رسد). یکی دیگر از ادله‌ای که بر عدم وصول ثواب قرآن خوانی بر میت و عدم جواز قرآن خواندن بر قبرها دلالت دارد این است که پیامبر می‌فرماید: «اقرءوا سوره البقره فی بیوتکم و لاتجعلوها قبورا»: (سوره‌ی بقره را درخانه‌هایتان تلاوت کنید وخانه‌هایتان را قبرستان نکنید). و می‌فرماید: «صلوا فی بیوتکم و لاتتخذوها قبورا»: (درخانه‌هایتان نماز ـ سنت راـ بخوانید وآنها قبرستان قرار ندهید).