وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
مادری برای فرزندش ۸ سال پیش حامله بوده است و بخاطر ضعیف بدنش روز ماه رمضان نگرفته است بعد از ۸ سال روزه خود را به اتمام رسانیده و الان نمیداند که چقدر برنج باید بدهد (و یک سوال این که چند گونی برنج به صورت سوقات به این مادر داده اند آیا میتواند از این برنج سوقات به عنوان کفاره روزه به دیگران ببخشد؟) لطفا مقدار بخشیدن مقدار برنج را تعیین کنید.
الحمدلله،
تمامی علما بر دو مسئله اتفاق دارند:
۱- کسی که مریض است یا مسافر است برایش جایز است که روزه ی خود را بخورد و بعداً پس از بهبودی از بیماری یا بازگشت از سفر آن روزها را قضاء کند. به دلیل فرموده الله تعالی:
« فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ» البقره/ ۱۸۴٫
یعنی: پس هرکسی از شما بیمار یا در سفر باشد، تعدادی از روزهای دیگر را روزه بگیرد.
۲- همچنین اگر زنی حامله باشد و بترسد که روزه گرفتن ممکن است موجب هلاکت یا زیان شدیدی بر وی شود، او در حکم بیمار است و می تواند از رخصت استفاده کرده و روزه نگیرد و در عوض پس از رفع مشکل و وضع حمل روزه اش را (فقط) قضاء کند و نیازی به فدیه دادن ندارد، و علمای اسلام بر این مسئله اتفاق نظر دارند.
اما اگر زن باردار یا شیرده قوی باشد و بر سلامتی خود بیم نداشته باشد و یا جنین و بچه شیرخواره از روزه گرفتن او زیان جدی نبیند، در آنصورت بر زن واجب است روزه بگیرد و او نمی تواند از رخصت استفاده کند.
سوال: آیا اگر زن حامله (یا شیرده) در وقت روزه گرفتن بر سلامتی خود نترسد و هلاکت یا زیان شدید جسمی وی را تهدید نکند، آیا می تواند فقط بخاطر جنین داخل رحمش روزه نگیرد؟ و اگر اجازه دارد چگونه روزه های خورده شده را جبران کند؟
پاسخ: علمای اسلام فرموده اند که اگر روزه گرفتن به جنین زن حامله آسیب برساند و یک پزشک معتمد و عادل این مسئله را تایید کند، و همچنین اگر زنی نوزاد شیرخواره دارد و روزه گرفتن او مانع از تامین شیر مورد نیاز بچه می شود و یک پزشک معتمد و عادل این مسئله را تایید کند، در اینصورت آنها می توانند روزه نگیرند. ولی در مورد نحوه جبران روزه ی خورده شده توسط زن حامله (که فقط بخاطر ترس از سلامتی جنینش روزه نگرفته) و همچنین زن شیرده ای که بخاطر نوزادش روزه نگرفته چندین رأی وجود دارد:
اول: کافیست تا فقط روزهای خورده شده را قضاء کند و بس.. یعنی نه کفاره لازم دارد و نه فدیه؛ و این رأی امام اوزاعی و ثوری و ابوحنیفه و دو شاگرد ابوحنیفه (ابویوسف و محمد شیبانی) و ابوثور و ابوعبید رحمهم الله است و در میان صحابه نیز علی ابن ابیطالب رضی الله عنه بر این رأی بودند. و این رای راجح است.
دوم: چون زن حامله و شیرده فقط بخاطر ترس از جنین یا نوزاد شیرخواره روزه نگرفته اند، آنها باید بعداً هم روزه ی خود را قضا کنند و همعلاوه بر آن فدیه نیز بدهند و میزان فدیه برابر است با دادن طعام به فرد فقیری در ازای هر روز. (و این رای مالک و شافعی و احمد است).
البته نزد فقهای شافعیه و حنابله اگر زن حامله از جان خود و جنینش ترس داشت، در اینصورت فقط قضا نیاز دارد و فدیه لازم نیست.
سوم: نیازی ندارد که روزه ها را قضا کند، بلکه فقط فدیه بدهد. (و این رأی ابن عباس و ابن عمر رضی الله عنهما، و مذهب اسحاق و شیخ البانی رحمه الله است).
ابن عباس می فرماید: «إذا خافت الحامل علی نفسها والمرضع علی وارها فی رمضان، یفطران ویطمعان مکان کل یوم مسکیناّ ولا یقضیان صوما»
اگر زن حامله از سلامتی خود ترسید ویا زن شیرده از سلامتی بچه اش ترسید ، هر دو، روزه را بخورند وبرای هر روز، روزه طعام یک نفر فقیر (مسکین) را بدهند و لازم نیست روزه را قضاء کنند.
همچنین از ابن عباس رضی الله عنه روایت است: (رخص للشیخ الکبیر و العجوز الکبیره فی ذلک و هما یطیقان الصوم أن یفطرا إن شاء، و یطعما کل یوم مسکینا، و لا قضاء علیهما، ثم نسخ ذلک فی هذا الآیه ) فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهرَ فَلِیَصُمهُ ( و ثبت للشیخ الکبیر و العجوز الکبیره إذا کان لایطیقان الصوم، و الحبلی و المرضع إذا خافتا أفطرتا، و أطعمتا کل یوم مسیکنا) «به پیرمرد و پیرزنی که توانایی روزه گرفتن را دارند اجازه داده شد تا اگر خواستند روزه نگیرند و به ازای هر روز، مسکینی را غذا بدهند و قضای روزه بر آنها لازم نیست؛ سپس این حکم با آیه ) فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهرَ فَلِیَصُمهُ ( نسخ شد ولی (آن حکم) برای پیرمرد و پیرزنی که توانایی روزه گرفتن را ندارند ثابت مانده است. هچنین زن حامله و شیرده‌ای که (بر حال خود یا بچه) بیم دارندمی‌توانند روزه نگیرند و به ازای هر روز، یک مسکین را طعام دهند». ابن جاورود (۳۸۱) و بیهقی (۴/۲۳۰) و ارواء (۴/۱۸).
و أبو داود گفته: مراد از «و الحبلی و المرضع إذا خافتا أفطرتا، و أطعمتا کل یوم مسیکنا» یعنی: اگر زن حامله از جنینش و زن شیرده از نوزاد شیرخواره اش بیم داشته باشد، روزه اش را بخورد و در عوض فدیه بدهد. أبو داود (۲۳۱۸).
از نافع روایت است : (کانت بنت لابن عمر تحت رجل من قریش، و کانت حاملا، فأصابها عطش فی رمضان، فأمرها ابن عمر أن تفطر و تطعم عنکل یوم مسکینا) «یکی از دختران ابن عمر که همسر مردی قریشی و حامله بود، در ماه رمضان دچار تشنگی شد، ابن عمر به او دستور داد تا روزه‌اش را بخورد و به ازای هر روز، مسکینی را طعام دهد». [الإرواء ۲۰/۴]
مقدار طعام واجب در فدیه:
باید به ازای هر روز، یک نفر را طعام دهد بگونه ایکه فرد سیر شود.
از انس بن مالک روایت است : (أنه ضعف عن الصوم عاما فصنع جفنه ثرید و دعا ثلاثین مسکینا فأشبعهم) «اوسالی دچار ضعف شد بطوریکه نتوانست روزه بگیرد، پس کاسه‌ای ترید گوشت درست کرد و سی مسکین را دعوت و آنها را سیر کرد». [الإرواء ۲۱/۴]
و لذا مقید نشده که حتما گندم یا برنج باشد، بلکه مهم دادن طعامی که معمولا فرد خود از آن تغذیه می کند به فقرا می باشد تا سیر شوند.
چهارم: نه قضا لازم است و نه فدیه. ( و این مذهب امام ابن حزم رحمه الله است)
و این چهار رأی متفاوت از علمای بزرگوار اسلام بود، اما در این میان رای راجح نزد ما؛ رای اول است، یعنی زنی که حامله یا شیرده است ولی از سلامتی جنین یا نوزاد شیرخواره خود بیم دارد، و یک پزشک معتمد و عادل این مسئله را تایید کند، در آنصورت او می تواند از رخصت استفاده کرده و روزه نگیرد اما باید بعد از رفع عذر، روزه اش را فقط قضاء کند و نیازی به فدیه دادن نیست.
علامه محمد بن صالح العثیمین رحمه الله در کتاب ”الشرح الممتع” بعد از ذکر اختلاف علما در حکم این مسئله؛ رای راجح را وجوب قضاء بدون لزوم فدیه دانسته و گفته: «و این قول راجح ترین اقوال نزد من است، زیرا نهایت آن اینست که آنها (زن حامله و شیرده) همانند مریض یا مسافر هستند پس بر آنها فقط قضاء لازم است».”الشرح الممتع” (۶/۲۲۰).
همچنین علمای هیئت دائمی افتاء در بیان قول راجح در مورد روزه برای زن حامله و شیرده می گویند: «اگر زن حامله بخاطر روزه رمضان از سلامتی خود، و یا سلامتی جنینش بترسد؛ او می تواند روزه نگیرد و بعدا فقط آنرا قضاء کند، زیرا وضعیت او بمانند وضعیت فرد مریضی است که توانایی روزه گرفتن را ندارد و از سلامتی خود می ترسد که به او زیانی وارد شود، خداوند متعال می فرماید: « فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ» البقره/ ۱۸۴٫
یعنی: پس هرکسی از شما بیمار یا در سفر باشد، تعدادی از روزهای دیگر را روزه بگیرد.
همچنین زن شیرده اگر بخاطر شیردادن نوزادش در ماه رمضان از سلامتی خود بترسد، یا اگر بخاطر روزه گرفتن بترسد که نتواند نوزادش را شیر بدهد، او نیز رخصت دارد و بعدا فقط آنرا قضاء کند». فتاوی اللجنه الدائمه (۱۰/۲۲۰).
خلاصه اینکه:
اگر زنان حامله یا شیرده بخاطر روزه گرفتن از سلامتی خود ترسیدند و ممکن بود زیان شدیدی بر آنها وارد شود؛ آنها همانند مریض می توانند از رخصت استفاده کرده و بعدا روزه ی خود را قضاء کنند و مابین علما در این مسئله خلافی وجود ندارد.
اما اگر فقط از سلامتی جنین خود و یا نوزاد شیرخواره بترسند ولی خود توانایی داشته باشند؛ در آنصورت آنها نیز می توانند از رخصت استفاده کرده و روزه نگیرند اما در چگونگی جبران آن روزها مابین علما اختلاف نظر است:
– بعضی از علما فرموده اند فقط کافیست تا روزهای خورده شده را قضاء کند.
– بعضی از علما فرموده اند فقط فدیه بدهند و قضاء لازم نیست.
– و بعضی از علما فرموده اند که هم قضاء و هم فدیه هر دو واجب است.
اما قول راجح نزد ما اینست که: زن حامله و شیرده اگر از سلامتی جنین یا نوزاد شیرخواره خود بترسد می تواند از رخصت استفاده کند، ولی بعد از رفع عذر فقط آنروزها را قضاء کند و نیازی به فدیه دادن نیست.
ولی اگر هیچ ترسی بر زن یا جنین وجود نداشته باشد بر او واجب است تا روزه اش را بگیرد و نمی تواند از عذر استفاده کند؛ و معمولا زنانی که در ماههای آخر حاملگی هستند بیشتر معذور هستند.
با توجه به این مطالب به سوال کننده می گوییم: اما حال که این زن روزه ی خود را قضا کرده است، بنابراین بر طبق رای راجح قضای او درست بوده و انشاءالله جبران روزه خورده شده اش است.
والله اعلم
وصلی الله وسلم علی محمد وعلی آله وأصحابه والتابعین لهم بإحسان إلی یوم الدین