وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
پیامبر صلى الله علیه و سلم از کنار قبری گذشت که به تازگی مرده ای را در آن دفن کرده بودند. از اصحابش در مورد صاحب قبر سؤال فرمود و آنان پاسخ دادند که ازآن أم محجن می باشد. ام محجن زنی بود که مسجد را نظافت می نمود. پیامبر صلى الله علیه و سلم آنان را ملامت کرد که چرا او را از فوت وی باخبر نساخته اند تا بر وی نماز جنازه بخواند و فرمود: (أفلا آذنتمونی؟) یعنی: “چرا مر آگاه نکردید؟” گفتند: شما خوابیده بودید و نخواستیم بیدارتنان کنیم. سپس آن حضرت صلى الله علیه و سلم بر او نماز گزارد. [مسلم].
***
یکی از بادیه نشینان شتری قرمز رنگ داشت و آن را بسیار دوست می داشت. یک روز شترش گم شد و همه ی شب را بدنبال آن گشت و نیافت. هنگام نماز صبح در مسجد ایستاد و بانگ می زد و از مردم درباره ی شترش سؤال می کرد. وقتی پیامبر صلى الله علیه و سلم سر و صدایش را شنید از اینکه شترش را در مسجد می جوید، به خشم آمد و فرمود: (لا وَجَدَّتَ إنما بُنِیَتْ المساجد لما بنیت له) یعنی: « او را نیابی، مساجد برای چیزی که برای آن بناء گردیده، ساخته شده است.» [مسلم].
ان حضرت صلى الله علیه و سلم به یارانش سفرش کرده بود که درصورت دیدن شخصی که مالش را گم کرده و در مسجد از آن می پرسد به او بگویند: (لا ردَّها الله علیک، فإن المساجد لم تُبْنَ لهذا) یعنی: « خداوند آن را به تو باز نگرداند. مساجد برای این ساخته نشده اند.» [مسلم].
***
مساجد خانه هایی برای عبادت مسلمانان می باشند. مسلمان جهت بجای آوردن نماز در مسجد، بخاطر اجر و پاداش بسیاری که دارد، برای رفتن به مسجد اشتیاق دارد. پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (من غدا إلى المسجد أو راح، أعد الله له نُزُلا من الجنه کلما غدا أو راح) [متفق علیه] یعنی: « کسی که اول روز یا اول شب بسوی مسجد رود در هر صبح و یا هر شامی که می رود، خداوند برایش در بهشت مهمانسرایی آماده می سازد.»
همچنین می فرماید: (من تطهر فی بیته ثم مشی إلى بیت من بیوت الله لیقضی فریضـه من فرائـض الله کانت خطواته إحداها تحط خطیئه، والأخرى ترفع درجه) [مسلم] یعنی: «کسیکه در خانه ی خود طهارت نموده و سپس بخانه ی از خانه های خدا (مسجد) برود تا فرضی از فرائض خدا را ادا کند، هر یکی از گامهایش گناهی را کم نموده و گام دیگر مرتبه ی او را بالا می برد.» و کسی که بر آبادانی مساجد و گزاردن نماز در آن کوشا بوده و قلبش در پیوند با آن باشد جزو هفت دسته ای است که خداوند در روز قیامت در سایه ی خویش پناهشان می دهد.
در ارتباط با مساجد رعایت برخی آداب ضروری است، از جمله:
طهارت و پاکی:
افراد جنب، نفساء یا حائض نباید داخل مسجد شوند، مگر انکه از آن عبور نمایند. برای آنکه مسلمانان به اجر و پاداشی والا دست یابند.
خوشبویی و پوشیدن زیباترین لباس ها: خداوند می فرماید: {یا بنی آدم خذوا زینتکم عند کل مسجد} [اعراف: ۳۱] یعنی: « اى فرزندان آدم جامه و زینت خود را در هر مسجدی برگیرید.»
هنگام آمدن به مسجد نباید غذا و خوراکی هایی را که بوی نامطبوعی دارند مانند سیر و پیاز و … میل نمایند. پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (من أکل ثومًا أو بصلا فلیعتزلنا، أو فلیعتزل مسجدنا، ولیقعد فی بیته) [متفق علیه] یعنی: « کسی که پیاز، یا سیر بخورد باید از ما دوری جوید، یا باید از ما یا مسجد ما دوری جسته و در منزل بماند.»
زیاد رفتن به مسجد:
دین اسلام بر بسیار رفتن به مساجد و نشستن در آن ها تاکید می نماید. پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (ألا أدلکم على ما یمحو الله به الخطایا، ویرفع به الدرجات؟).
قالوا: بلى یا رسول الله.
قال: إسباغُ الوضوء على المکاره، وکثره الخُطَى إلى المساجد، وانتظار الصلاه بعد الصلاه، فذلکم الرباط، فذلکم الرباط، فذلکم الرباط) [مسلم] یعنی: « آیا شما را بچیزی رهنمایی نکنم که با آن گناهان محو گشته و درجات بلند شود؟
گفتند: آری یا رسول الله!
فرمود: کامل ساختن وضوء در سختی ها و قدم زدن زیاد بسوی مساجد و منتظر ماندن برای نماز، بعد از ادای نماز، پس این سنگر را محکم گیرید.»
خواندن دعاء هنگام حرکت بسوی آن:
پیامبر صلى الله علیه و سلم در راه خویش بسوی مسجد می فرمود: (اللهم اجعل فی قلبی نورًا، وفی سمعی نورًا، وفی بصری نورًا، وعن یمینی نورًا، وعن شمالی نورًا، وأمامی نورًا، وخلفی نورًا، وفوقی نورًا، وتحتی نورًا واجعل لی نورًا) [مسلم] یعنی: «الهی! در قلب من و شنوائی و بینائی من نور قرار ده. الهی طرف راست و چپ و پشت سر و جلوی مرا منور گردان و از بالا و پائین به من نور عنایت فرما و مرا نور عطا فرما.»
آرامش و شتاب ننمودن در موقع حرکت به سوی مسجد:
پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (إذا سمعتم الإقامه فامشوا إلى الصلاه وعلیکم بالسکینه والوقار، ولا تسرعوا، فما أدرکتم فصلوا، وما فاتکم فأتموا) [متفق علیه] یعنی: «چون صدای اقامه را شنیدید بسمت نماز راه افتاده و بسوی آن با آرامش و وقار بروید، و با شتاب بسوی آن میآیید. پس آنچه را که دریافتید، بگزارید و آنچه که از نزد شما فوت شده تمامش کنید.»
ورود با پای راست و خواندن دعاء:
مسلمانان ابتدا پای راست را هنگام ورود به مسجد در آن نهاده و می گویند: (بسم الله، اللهم صلِّ على محمد، رب اغفر لی ذنوبی، وافتح لی أبواب رحمتک.)_[مسلم] یعنی: «با نام خدا وارد می شوم، درود بر رسول اکرم صلی الله علیه و سلم. پروردگارا گناهان مرا بیامرز و درهای رحمت خود را بر روی من بگشا.»
دو رکعت نماز تحیه المسجد:
رسول الله صلى الله علیه و سلم می فرماید: (إذا دخل أحدکم المسجد فلیرکع رکعتین قبل أن یجلس) [مسلم] یعنی: «هرگاه وارد مسجد شدید باید دو رکعت نماز بگزارید پیش از آنکه بنشینید.»
خارج نشدن از مسجد بعد بانگ اذان:
چنانچه در مسجد بودید و برای نماز اذان گفته شد، تا بعد از بجای اوردن نماز از آن خارج نشوید. آن حضرت صلى الله علیه و سلم می فرماید: (إذا کنتم فی المسجد فنودی بالصلاه فلا یخرج أحدکم حتى یصلی) [احمد] یعنی: «هرگاه در مسجد بودید و بانگ نماز برآورده شد، تا نماز نگزارید خارج نشوید.» البته درصورت ضرورت می تواند بیرون برود.
پایبندی به ذکر و یاد خداوند:
مسلمان علاقه ی شدیدی به ذکر و یاد خداوند متعال و تلاوت قرآن کریم دارد و از سرگرم شدن با مسائل دنیا درحالیکه در مسجد حضور دارد خودداری می نماید. پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (… إنما جُعِلَت المساجد لذکر الله وللصلاه ولقراءه القرآن) [متفق علیه] یعنی: « … مساجد برای ذکر خدا و نماز و خواندن قرآن است.»
خودداری از گذشتن از مقابل نماز گزاران:
انسان مسلمان از جلوی نمازگزاران نمی گذرد. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده است: (لو یعلم المارُّ بین یدی المصلى ماذا علیه، لکان أن یقف أربعین، خیرًا له من أن یمر بین یدیه) [مسلم] یعنی: « اگر مرور کننده از پیش روی نماز گزار، بداند که چقدر گناه دارد، همانا اگر چهل بایستد برای او بهتر است از اینکه از پیش روی او بگذرد.»
در نماز جماعت امام جماعت حجاب و ستر مأمومین است، اما چنانچه بصورت منفرد نماز بگذارد کسی نباید از جلوی او بگذرد جز پس از گذاردن یک ستره و مانع.
آباد ساختن مساجد:
فرد مسلمان مساجد را آباد ساخته و پایبند نمازهایش در آن می باشد و قلبش هرزمان در پیوند و علاقه ی با مساجد است. هرگز مسجد را کنار نمی گذارد. مسجد خانه ی تقوا و پرهیزگاری است و خانه های خداوند بر روی زمین همین مساجد می باشند.
خداوند متعال می فرماید: {إنما یعمر مساجد الله من آمن بالله والیوم الآخر وأقام الصلاه وآتى الزکاه ولم یخش إلا الله فعسى أولئک أن یکونوا من المهتدین} [توبه: ۱۸] یعنی: «مساجد خدا را تنها کسانى آباد مىکنند که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده و نماز برپا داشته و زکات داده و جز از خدا نترسیدهاند پس امید است که اینان از راهیافتگان باشند.»
وروی أن النبی صلى الله علیه وسلم قال: (إذا رأیتم الرجل یعتاد المساجد فاشهدوا له بالإیمان) [احمد و ترمذی و ابن ماجه] یعنی: «چون شخص را دیدید که به مساجد پیوسته می آید، به ایمان داشتن او گواهی دهید.» (این حدیث ضعیف هست)
خودداری از بلند کردن صدا و جنگ و دعوا در مسجد:
مسلمان هنگام ورود به مسجد پایبند وقار و آرامش و سکوت می ماند. {ذات یوم دخل عمر بن الخطاب -رضی الله عنه- المسجد، فوجد رجلین یتخاصمان ویرفعان صوتیهما، فقال لأحد الصحابه: اذهب فأْتنی بهذین، فلما جاءه الرجلان قال: من أین أنتما؟
قالا: من أهل الطائف.
فقال عمر -رضی الله عنه-: لو کنتما من أهل البلد لأوجعتکما ضربًا، ترفعان أصواتکما فی مسجد رسول الله صلى الله علیه وسلم.} [بخاری] یعنی: “روزی حضرت عمر بن خطاب رضی الله عنه وارد مسجد شد و دید دو نفر دعوا نموده و صدایشان را بلند کرده اند. به یکی از صحابه گفت: برو و این دو نفر را نزدم بیاور! وقتی آن دو نزدش آمدند” گفت: «شما دو نفر از کجائید؟
گفتند: از مردم طائف.
پس گفت: اگر شما از مردم این شهر می بودید، شما را دردناک می ساختم، صداهای تان را در مسجد رسول الله صلی الله علیه و سلم بلند می کنید؟»
انسان مسلمان در مسجد نماز دیگران را، اگرچه با قرائت قرآن، آشفته نمی سازد.
کوشا بودن در نظافت و پاک نگاه داشتن مسجد:
رسول الله صلى الله علیه و سلم می فرماید: (البصاق فی المسجد خطیئه، وکفارتها دفنه) [متفق علیه] یعنی: «آب دهان انداختن در مسجد گناه است و کفاره ی آن دفن کردن است.»
دعاء هنگام خروج از مسجد:
انسان مسلمان با پای چپ از مسجد خارج شده و می گوید: (بسم الله . اللهم صلِّ على محمد . اللهم إنی أسألک من فضلک) [مسلم] یعنی: «به نام خدا. درود خدا بر محمد صلی الله علیه و سلم. الهی! درهای فضل خود را بر من بگشا.»
درنگ ننمودن افراد جنب و حائض در آن:
این افراد می توانند برای ضرورت از مسجد عبور نمایند. خداوند می فرماید: {یا أیها الذین آمنوا لا تقربوا الصلاه وأنتم سکارى حتى تعلموا ما تقولوا ولا جنبًا إلا عابری سبیل حتى تغتسلوا} [نساء: ۴۳] یعنی: «اى کسانى که ایمان آوردهاید در حال مستى به نماز نزدیک نشوید تا زمانى که بدانید چه مىگویید و [نیز] در حال جنابت [وارد نماز نشوید] مگر اینکه راهگذر باشید تا غسل کنید…»
عدم ساختن مساجد بر روی قبور:
پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (لعن الله الیهود اتخذوا قبور أنبیائهم مساجد) [متفق علیه] یعنی: « الله تعالی یهود را لعنت کند که قبرهای پیامبرانشان را مسجد ساختند.»
میانه روی در بناء مساجد و عدم زینت دادن و آراستن آن:
رسول الله صلى الله علیه و سلم می فرماید: (ما أُمِرْتُ بتشیید المساجد) [ابوداود] یعنی: «من به برافراشته سازی مساجد فرمان داده نشده ام.» منظور از تشیید یا برافراشته سازی: مبالغه و زیاده روی در آراستن مساجد می باشد. یکبار حضرت عمر بن خطاب -رضی الله عنه- دستور بناء مسجدی را داد، و به مسئول بنای مسجد فرمود: (إیاک أن تحمِّرَ أو تُصَفِّر فتفتن الناس) یعنی: «از قرمز و زرد کردن آن بپرهیز تا مردمان را گمراه نسازد.» [بخاری]
بناء مساجد تنها به نیت کسب رضایت خداوند:
در انجام چنین کاری فرد مسلمان پاداش و اجری بس بزرگ از جانب خداوند متعال دریافت می نماید. پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (من بنى مسجدًا یبتغی به وجه الله؛ بنى الله له مثله فی الجنه) [متفق علیه] یعنی: «آنکه مسجدی را بنا نهد و هدف او رضایت خداوند باشد، خداوند برایش در بهشت خانه ای مانند آن می سازد.»
در مسجد خرید و فروش نمی شود:
پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (إذا رأیتم من یبیع أو یبتاع فی المسجد فقولوا: لا أربح الله لک . وإذا رأیتم من ینشد ضاله فقولوا: لا ردها الله علیک) [ترمذی و نسائی] یعنی: «هرگاه دیدید کسی را که در مسجد خرید و فروش می کند، به او بگوئید، خداوند بر تجارتت فایده ای مرتب نسازد و هرگاه کسی را دیدید که گم شده ای را در مسجد جستجو می کند، به وی بگوئید خداوند آن را به تو باز نگرداند.»
اعتکاف در مسجد:
به معنی نشستن در مسجد و اقامت در آن به نیت تقرب به خداوند متعال و انجام کارهای خیر و نیکو مانند: نماز، ذکر و تسبیح و دعاء می باشد. فرد مسلمان می تواند است در مسجد تا هر مدتی که می خواهد اعتکاف نموده و هرگاه که بخواهد از اعتکاف بیرون آید. پیامبر صلى الله علیه و سلم در ده روز آخر رمضان اعتکاف می نمود و در مسجد ماندگار گشته و از تا هنگام نماز عید از ان بیرون نمی آمد.
خوابیدن در مسجد:
خوابیدن در مسجد اشکالی ندارد. پیامبر صلى الله علیه و سلم در مسجد می خوابید، و صحابه کرام -رضوان الله علیهم- نیز در مسجد می خوابیدند. لیکن باید مراقب نظافت و نظم و ترتیب مسجد بود.
مرتب بودن صف های نماز:
رسول خدا صلى الله علیه و سلم صف های نماز را مرتب می ساخت، بگونه ای که مردان در صفهای نخست می ایستادند و سپس کودکان و بچه ها و آنگاه زنان در آخر مسجد صف می بستند. پیامبر صلى الله علیه و سلم صف ها را راست نموده و می فرمود: (استووا، ولا تختلفوا، فتختلف قلوبکم، لِیَلِنِی منکم أولو الأحلام والنُّهَى) [مسلم] یعنی: « برابر بایستید و اختلاف نکنید، تا دلهای شما مختلف نشود، و باید عاقلان و بالغان به من نزدیک شوند.»
همچنین آن حضرت صلى الله علیه و سلم فرموده اند: (سَوُّوا صفوفکم، فإن تسویه الصف من تمام الصلاه) [مسلم] یعنی: «صفهای خود را برابر کنید، زیرا برابر کردن صفها از جملهء کمال نماز است.»
آداب مسجد الحرام:
با رؤیت مسجد الحرام قلب مسلمان پر از خشیت و خشوع می گردد و دستانش را بلند کرده و بر زبان جاری می سازد که: (اللهم زد هذا البیت تشریفًا وتعظیمًا وتکریمًا ومهابه، وزِدْ مَنْ شَرَّفَه وکرَّمه ممن حجه أو اعتمره تشریفًا وتکریمًا وتعظیمًا وبرَّا) [ امام شافعی] یعنی: «بار الها! بر ارجمندی و بزرگداشت و احترام و هیبت این خانه ی بیافزای و بر آنکس از حج گزاران یا عمره گزارانش که آن را ارج نهاده و حرمت نگاه دارند شرف و حرمت و بزرگی و طاعت افزون نما. »
سپس به سوی حجر الأسود روی کرده و آن را ببوسد، چنانچه نتوانست با دست بدان اشاره نماید. آنگاه در امتداد آن ایستاده و طواف به دور خانه ی کعبه را آغاز نماید. در مسجد الحرام تحیه المسجد نخوان، زیرا تحیه المسجد در آن همان طواف بیت الله می باشد.
آداب مسجد نبوی:
هر مسلمانی در هنگام وارد شدن به مسجد نبوی با آرامش و وقار رفتار نموده و بهتر است که خویش را خوشبو سازد و لباس زیبا بپوشد و در هنگام وارد شدن به مسجد دعای ورود به مسجد را بخواند و دو رکعت نماز تحیه المسجد را در روضه ی شریفه (مکانی است مابین بیت رسول الله صلى الله علیه و سلم و منبر) بجا آورد. سپس قبر پیامبر صلى الله علیه و سلم را زیارت کرده و به سمت راست آن رفته و بر حضرت ابوبکر -رضی الله عنه- درود بفرستد و کمی مکث کرده و بر حضرت عمر -رضی الله عنه- نیز درود و سلام بفرستد. آنگاه رو بسوی قبله کرده و هرچه می خواهد دعا نماید.
انسان مسلمان باید از دست کشیدن بر حجره ی شریفه یا بوسیدن آن خودداری نماید، چون می داند که این عمل او باعث رنجش و اندوه رسول الله صلى الله علیه و سلم خواهد گشت که از تعظیم آرامگاه خویش نهى کرده و می فرماید: (لا تجعلوا قبری عیدًا) [ابوداود] یعنی: «قبر مرا عید (طوافگاه) نگردانید.»
آداب مسجد در روز جمعه:
آداب خاص متعلق به رفتن به مسجد در روز جمعه به قرار زیر می باشند:
غسل و آراستگی و خوشبویی:
پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (لا یغتسل رجل یوم الجمعه ویتطهر بما استطاع من الطهر، ویدهن من دهنه، أو یمس من طیب بیته، ثم یروح إلى المسجد ولا یفرق بین اثنین، ثم یصلی ما کُتب له، ثم ینصت للإمام إذا تکلم إلا غُفِرَ له من الجمعه إلى الجمعه الأخرى) [بخاری و احمد] یعنی: «هیچ مردی نیست که در روز جمعه غسل نموده و به قدر توانائی خویش پاکی کند و از روغنش روغن مالی نموده یا از خوشبویی موجود در خانه اش استفاده کند، سپس بیرون آمده بین دو نفر جدائی نیفگنده و بعد نماز فریضه را اداء کند و چون امام سخن گوید، سکوت نماید، مگر اینکه گناهش از این جمعه تا جمعهء دیگر بخشیده می شود.»
رفتن به مسجد در اول وقت:
رسول خدا صلى الله علیه و سلم می فرماید: (من اغتسل یوم الجمعه غُسل الجنابه ثم راح (أی ذهب إلى المسجد) فی الساعه الأولى فکأنما قَرَّب بَدَنَه (جملا) ومن راح فی الساعه الثانیه فکأنما قرب بقره، ومن راح فی الساعه الثالثه فکأنما قرب کبشًا أقرن، ومن راح فی الساعه الرابعه فکأنما قرب دجاجه ومن راح فی الساعه الخامسه فکأنما قرب بیضه، فإذا خرج الإمام حضرت الملائکه یستمعون الذِّکر) [متفق علیه] یعنی: «آنکه در روز جمعه مانند غسل جنابت، غسل نماید و سپس در ساعت اولی برود، مثل آنست که شتری را صدقه کرده باشد و آنکه در ساعت دوم برود، مانند آنست که گاوی را صدقه کرده باشد و آنکه در ساعت سوم برود، مانند آنست که گوسفند شاخداری را صدقه کرده است و آنکه در ساعت چهارم برود، مثل آنست که مرغی را صدقه کرده باشد و آنکه در ساعت پنجم برود، مثل آنست که تخم مرغی را صدقه کرده باشد و چون امام بر آید، فرشتگان برای شنیدن خطبه حاضر می شوند.»
از میان سر و گردن مردم راه را بسوی صف های جلوتر نگشودن:
مردی برای نماز جمعه با پیامبر صلى الله علیه و سلم به مسجد آمد و از سر و گردن های مردم راه خود را بسوی جلوتر باز نمود. پیامبر صلى الله علیه و سلم نیز که بر منبر در حال خواندن خطبه بود، به او فرمود: (اجلس فقد آذیت وآنیت (أی أبطأت وتأخرت) ) [ابوداود و نسائی و احمد] یعنی: «بنشین که (دیگران را) آزار دادی و نزدیک آمدی.»
سکوت در هنگام خطبه:
فرد مسلمان هنگام خواندن خطبه توسط امام سکوت نموده و به گفته های او و موعظه و راهنمایی هایش گوش فرا می دهد تا از آن بهره بگیرد. در موقع خطبه با بغل دستی هایش گفتگو نمی کنند. از ابوهریره -رضی الله عنه- روایت است که پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده است: (إذا قلت لصاحبک یوم الجمعه، والإمام یخطب أنصت فقد لغوت) [رواه الجماعه] یعنی: « هرگاه در حین خطبه ی نماز جمعه به دوستت بگویی ساکت باش، نماز جمعه ات را لغو و باطل ساخته ای. »
همچنین آن حضرت صلى الله علیه و سلم می فرماید: (من تکلم یوم الجمعه والإمام یخطب فهو کالحمار یحمل أسفارًا، والذی یقول له أنصت لا جمعه له) [احمد و بزار و طبرانی] یعنی: «آنکه روز جمعه سخن بگوید و امام در حال خواندن خطبه باشد، مانند الاغی است که اسفار و کتاب بر خود حمل می کند و آنکه به او بگوید ساکت باش نیز جمعه اش باطل است.»
مترجم: مسعود