آداب مجالس (۱)

یک روز پیامبر صلى الله علیه وسلم در مسجد به همراه اصحابش نشسته بود. سه مرد آمده و دو نفر وارد شده و سومین آنان بازگشت. آن دو مرد به مجلس رسول الله صلى الله علیه وسلم و اصحابش نزدیک آمده و یکی از ایشان یک جای خالی در حلقه‌ی نشستگان در مجلس یافت و نشست و دیگری پشت حلقه نشست.

وقتی که رسول خدا صلى الله علیه وسلم سخنانش را به پایان برد، در مورد حال و وضع آن سه نفر برایشان چنین توضیح داد: (أما أحدهم فآوى إلى الله فآواه (لجأ وجلس لیستمع إلى کلام الله فأنزل الله علیه رحمته) وأما الآخر فاستحیا (لم یزاحم) فاستحیا الله منه وأما الثالث فأعرض (عن مجلس الذکر) فأعرض الله عنه) یعنی: «یکی از آنان به خدا بازگشت نموده (پناه آورد و برای گوش دادن به کلام خدا نشست و خداوند بر او رحمتش را نازل فرمود) و خداوند او را جای داد، و اما دیگر حیاء کرد و الله تعالی از وی حیاء نمود و اما سومی (از مجلس ذکر) اعراض نمود و الله تعالی از وی اعراض کرد.» [بخاری]

از جمله آدابی که ایجاب می‌کند هر مسلمانی آن را در شرکت در مجالس رعایت کند موارد زیر می‌باشند:

همنشینی و مجالست با صالحان:

انسان مسلمان در انتخاب افرادی که با آنان نشست و برخاست و مصاحبت می‌کند به خوبی دقت نموده و آنان را از بین اهل تقوا و صلاح و کسانی که به عبادت و طاعت خداوند شناخته شده‌اند برگزیند. انسان مسلمان همنشینی با کسانی را که نه دین دارند و نه از ادب و اخلاق برخوردارند را نمی‌گزیند چون همنشین و رفیق تاثیر زیادی بر روی فرد دارد.

همچنین باید کوشید تا از همنشینی و مجالست با افراد بیکار و معتاد و اشخاص منحرف اخلاقی دوری جست تا بتوان از تاثیر مخرب نشستن با آنان و کشیده شدن به راه و روش آن‌ها در امان ماند. حال آنکه هر روز شنیده شده و در روزنامه و مجلات می‌خوانیم که در پشت هر حادثه‌ی تازه‌ای علت انحراف مجرمان همان نشست و برخاست با جوانان معتاد، بیکار، ناهنجار یا منحرف بوده است. بنابراین فرد یارانش را از بین انسان‌های دارای اخلاق نیکو و افراد موفق در درس و تحصیل و کارهایشان انتخاب می‌نماید. پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرماید: (الرجل على دین خلیله؛ فلینظر أحدکم من یخالل) یعنی: «هر شخص بر دین دوستش است، پس بنگرد هر کدام تان که با چه کسی دوستی می‌کند.» [ابوداود و ترمذی]

رسول خدا صلى الله علیه وسلم همنشین مناسب و دوست خوب را به حامل عطر و خوشبویی و درعوض همنشین بد را به کسی که در آتش می‌دمد تشبیه نموده و می‌فرماید: (مثل الجلیس الصالح والجلیس السوء کحامل المسک ونافخ الکیر. فحامل المسک إما أن یحذیک (یعطیک من المسک) وإما أن تبتاع منه، وإما أن تجد منه ریحًا طیبهً. ونافخ الکِیر إما أن یحرق ثیابک، وإما أن تجد منه ریحًا خبیثه) یعنی: «مثال همنشین صالح و همنشین بد، مانند دارنده‌ی مشک، و دمنده‌ی دمه ی (وسیله‌ی دمیدن باد) آهنگری است، که دارنده‌ی مشک یا برایت مشک می‌دهد، و یا از وی خریداری می‌کنی و یا از او بوی خوش را می‌یابی، و دمنده‌ی دمه‌ی آهنگر یا لباست را می‌سوزاند و یا از او بوی بد به مشامت می‌رسد.» [متفق علیه]

پیامبر صلى الله علیه وسلم در مورد همنشینی با انسان‌های صالح و درستکار و خداترس تاکید بسیار نموده چنین می‌فرماید: (لا تصاحبْ إلا مؤمنًا، ولا یأکلْ طعامک إلا تقی) یعنی: «همصحبتی جز با مسلمان مکن و طعامت را کسی جز پرهیزگار نخورد.» [ابوداود و ترمذی]

خداوند متعال ما را از نشستن با کسانی که آیات کلام الله را تحریف نموده و آن را در غیر موضع خود قرار می‌دهند برحذر داشته و می‌فرماید: ﴿وَإِذَا رَأَیۡتَ ٱلَّذِینَ یَخُوضُونَ فِیٓ ءَایَٰتِنَا فَأَعۡرِضۡ عَنۡهُمۡ حَتَّىٰ یَخُوضُواْ فِی حَدِیثٍ غَیۡرِهِۦۚ وَإِمَّا یُنسِیَنَّکَ ٱلشَّیۡطَٰنُ فَلَا تَقۡعُدۡ بَعۡدَ ٱلذِّکۡرَىٰ مَعَ ٱلۡقَوۡمِ ٱلظَّٰلِمِینَ ۶٨﴾ [الأنعام: ۶۸] یعنی: «و چون ببینى کسانى [به قصد تخطئه] در آیات ما فرو مى‏روند از ایشان روى برتاب تا در سخنى غیر از آن درآیند و اگر شیطان تو را [در این باره] به فراموشى انداخت پس از توجه [دیگر] با قوم ستمکار منشین!» بنابراین انسان مسلمان می‌کوشد تا پیوسته در مجالس خیر و نیکی حاضر شده و از آن‌ها بهره برگیرد.

سلام کردن و نشستن هر جا که جا شد:

وقتی مسلمانی بر عده‌ای وارد شده و بخواهد با آنان بنشیند به آنان سلام می‌کند. پیامبر صلى الله علیه وسلم ما را به این کار امر نموده و می‌فرماید: (إذا انتهى أحدکم إلى مجلس فلیسلِّم) یعنی: «هرکس از شما به مجلسی رسید سلام کند.» [ترمذی] همینطور فرد باید جایی بنشیند که مجلس خاتمه می‌یابد و حق ندارد کسی را از جایش برخیزاند و جای او بنشیند، حالا هرکس که می‌خواهد باشد. همه انسان‌ها از آدم و آدم از خاک است و همگی یک اصل و طبیعت را دارند و جز به تقوا و کردار صالح فرقی با هم ندارند. پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرماید: (لا یقیم الرجلُ الرجلَ من مجلسه ثم یجلس فیه) یعنی: «مردی برخیزانده نمی‌شود تا کسی به جای او بنشیند.» [متفق علیه] وسط مجلس نیز نباید نشست که از رسول الله صلى الله علیه وسلم روایت شده که می‌فرماید: (لُعِنَ من جلس وسط الحلقه) یعنی: «بر کسی که در میان حلقه می‌نشیند، لعنت باشد.» [ابوداود و ترمذی] همچنین جز با اجازه‌ی دو نفر بین آن‌ها ننشیند. پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرماید: (لا یُجْلَسْ بین رجلین إلا بإذنهما) یعنی: «نباید هیچ کس که یعنی میان دو نفر بنشیند مگر به اجازه‌ی آن‌ها». [ابوداود]