آداب قضاء حاجت

از حضرت ابوهریره -رضی الله عنه- نقل شده که می گوید: رسول خدا صلى الله علیه و سلم فرمودند: (نزلتْ فی أهل قُبَاء: {فیه رجال یحبون أن یتطهروا والله یحب المطهرین} [توبه:۱۰۸] کانوا یستنجون بالماء، فنزلت فیهم الآیه.) یعنی: «این آیه در مورد اهل قبا نازل گشته است: {در آن مردانى‏اند که دوست دارند خود را پاک سازند و خدا کسانى را که خواهان پاکى‏اند دوست مى‏دارد.} (توبه:۱۰۸) آنان با آب استنجا می نمودند و آیه ی مذکور در مورد آنان نازل شد.» [ابوداود و ترمذی و ابن ماجه]

***

به سلمان فارسی -رضی الله عنه- گفتند: پیامبر شما همه چیز را و حتی نحوه ی قضای حاجت را به شما آموخته است. [مسلم] آری، این دین چه دین والا و بزرگواری است! کوچکترین مسائل نیز وانگذاشته و مسلمانان را در هر موردی رهنمون ساخته است.

از جمله آدابی که هر مسلمانی می کوشد تا در هنگام قضاء حاجت به ان پایبند باشند این موارد هستند:

قـضاء حاجت در مکان مخصوص:

مسلمان از قضاء حاجت و ادرار در مجاری آب یا مکان تجمع مردم و سایه ها و راه و کوچه و خیابان ها که در انظار مردم می باشد، خودداری می نماید.

یکبار پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمودند: {(اتقوا اللَّعَّانین). قالوا: وما اللعانان یا رسول الله؟ قال: (الذی یتخلَّى (یقضی حاجته) فی طریق الناس أو فی ظلهم.)} یعنی: «از دو کاری که سبب لعنت می شود بپرهیزید. گفتند: یا رسول الله، و این دو کاری که سبب لعنت می شود کدامند؟
فرمود: کسی که در راه مردم یا سایه شان نجاست می کند.» [مسلم]

وارد شدن به دستشویی با پای چپ و خروج از آن با پای راست:
دستشویی جایی است که در آن مکان نجاست وجود دارد، بنابراین مسلمان با پای چپ بدان وارد شده و با پای راست از آن بیرو می رود.

دعای قبل از داخل شدن به دستشویی:

(بسم الله. اللهم إنی أعوذ بک من الخُبْث والخبائث.) یعنی: «به نام خدا. الهی! از جن های پلید اعم از مرد و زن به تو پناه می برم.» [نسائی] یعنی از جنس نر و ماده ی شیازین به خداوند پناه برده و به او امید دارم.

همراه نداشتن چیزی که در ان نام خدا باشد:

مسلمان در حالیکه قرآن یا چیزی که در آن نام خداوند باشد را همراه دارد وارد دستشویی نمی شود مگر آنکه از گذاشتن آن در بیرون امنیت خاطر نداشته باشد. پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم خاتمی داشتند که بر آن “محمد رسول الله” نقش بسته بود و هنگام رفتن به دستشویی آن را از دست بیرون می نمود. [أبوداود]

صحبت نکردن در اثنای قضای حاجت:

مردی از کنار رسول خدا صلى الله علیه و سلم می گذشت و ایشان بول می نمود، آن مرد به ایشان سلام کرد ولی آن حضرت صلی الله علیه و سلم جواب سلامش را نداد. [مسلم] مکروه است که دو نفر موقع قضای حاجت جایی باشند و با هم گفتگو نمایند. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده اند که خداوند این کار را ناپسند می دارد.

عجله در خروج بعد از قضای حاجت:

وقتی که قضای حاجت فرد تمام شد، بهتر است که نگذارد ماندنش در آن جا به درازا کشیده و به سرعت بیرون بیاید.

عدم اسراف در آب:

اسراف در هر کاری ناپسند می باشد، خداوند می فرماید: {ولا تسرفوا إنه لا یحب المسرفین} [اعراف: ۳۱] یعنی: «و[لى] زیاده‏روى مکنید که او اسرافکاران را دوست نمى‏دارد.»

استفاده از دست چپ:

پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (إذا بال أحدکم فلا یأخذنَّ ذکره بیمینه، ولا یستنجى بیمینه.) یعنی: «هرگاه یکی از شما بول نماید، باید آلت خود را بدست راست نگیرد و نیز به دست راستش استنجاء نکند.» [متفق علیه]

رو یا پشت ننمودن به قبله:

پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده اند: (إذا أتیتم الغائط فلا تستقبلوا القبله ولا تستدبروها ببول ولا غائط لکن شرقوا أو غربوا.) یعنی: «وقتی برای قضای حاجت می روید، هنگام ادرار یا نجاست، نه رو به قبله کنید و نه پشت به آن نمایید بلکه رو به مشرق یا مغرب کنید.» [مسلم]

ولی اگر در مکانی همچون دستشویی های امروزی باشد، برخی از ائمه این کار را جایز دانسته اند.

نهان شدن:

وقتی که فرد مسلمان در سفر یا مکانی است که جای مخصوصی برای قضای حاجت وجود ندارد، باید کارش را در جایی دور از چشم مردم و با رعایت پوشانیدن خویش، به جز آن اندازه از جایی که برای قضای حاجت باید بیرون بماند، انجام دهد. از جابر -رضی الله عنه- نقل شده که می گوید: همراه پیامبر صلى الله علیه و سلم در یک سفر خارج شدیم، و رسول الله صلى الله علیه و سلم برای قضای حاجت نمی رفتند مگر آنکه از دید همه مخفی می گشت و کسی او را نمی دید. [ابن ماجه]

آن حضرت صلى الله علیه و سلم از کنار دو قبر می گذشت، فرمود: (إنهما لیعذبان، وما یعذبان فی کبیر: أما أحدهما فکان لا یستتر من بوله، وأما الآخر فکان یمشی بالنمیمه.) یعنی: «آن دو عذاب می شوند و در چیز بزرگی عذاب نمی شوند! اما یکی از آن ها از بول (ادرار) پرهیز نمی کرد و دیگری سخن چینی می کرد.» [متفق علیه]

استنجاء:

همان پاک نمودن محل بول یا نجاست با آب یا سنگ می باشد. خداوند سبحان اصحاب -رضوان الله علیهم- را، به خاطر آنکه با آب استنجا می کردند، مدح نموده و می فرماید: {فیه رجال یحبون أن یتطهروا والله یحب المطهرین} [توبه: ۱۰۸] یعنی: «در آن مردانى‏اند که دوست دارند خود را پاک سازند و خدا کسانى را که خواهان پاکى‏اند دوست مى‏دارد.»

استجمار:

استفاده از سه عدد سنگ برای زدودن نجاست می باشد. این عمل برای وقتی است که آب در دسترس نبوده و می توان به جای سنگ از کاغذ توالت یا چیزی مانند آن نیز استفاده کرد.

ادرار ننمودن در مسیر باد:

تا آنکه نجاست به سویش بازنگردد.

بول نکردن در آب راکد:
رسول الله صلى الله علیه و سلم از بول نمودن در آب راکد نهى فرموده است. [نسائی]

ادرار ننمودن در سوراخ ها:

تا مبادا حشره یا آسیبی به او برسد.

نشستن موقع ادرار:

نشستن هنگام بول نمودن از ایستادن بهتر است، برای آنکه نجاست به سمتش برنگشته و بدنش نجس نشود. اگر از برنگشتن ادرار به طرف خودش مطمئن باشد می تواند به صورت ایستاده نیز ادرار نماید.

شستن دست ها و پاکیزه داشتن آن ها:

مسلمان همواره سعی می کند که دستانش بعد از قضای حاجت را با آب و صابون بشوید.

دعاء هنگام خروج:

پیامبر صلى الله علیه و سلم وقتی از دستشویی خارج می شد می فرمود: (غفرانک) یعنی: «[الهی! به امید]آمرزش تو!» [ابوداود] و نیز می فرمود: (الحمد لله الذی أذهب عنی الأذى وعافانی) یعنی: «سپاس خدایی را که از من ناپاکی را دور کرد و به من عافیت بخشید.» [ابن ماجه]

وضوء:

بلال بن رباح -رضی الله عنه-  بعد از هربار قضای حاجت وضوء می گرفت و نماز می خواند، پیامبر صلى الله علیه و سلم به او فرمود: (یا بلال، حدثنی بأرجى عمل عملتَه فی الإسلام، فإنی سمعت دَفَّ نعلیک بین یدی فی الجنه (أی: اذکر لی أفضل عمل عملتهَ؛ لأننی سمعت صوت أقدامک فی الجنه فی رؤیا رأیتها بالأمس). قال بلال: ما عملت عملا أرجى عندی من أنی لم أتطهر طهورًا فی ساعه من لیل أو نهار إلا صلیتُ بذلک الطهور ما کُتِبَ لی أن أصلی.) یعنی: «ای بلال! برای من از امیدوار کننده ترین عملی که در اسلام انجام داده ای را بازگو کن، زیرا من صدای کفش هایت را پیشاپیش خود در بهشت شنیدم.

بلال گفت: من عملی انجام نداده ام که امیدوار کننده تر باشد برایم از آنکه هیچ لحظه ای از روز یا شب طهارتی نکردم و وضوئی نگرفتم، مگر اینکه با آن طهارت به اندازه ای که برایم مقدور شده بود نماز گزاردم.» [متفق علیه]

مترجم: مسعود