آداب شوخی و مزاح

رسول الله صلی الله علیه و سلم از کنار چند نفر از اصحاب گذشت که مشغول مسابقه ی تیراندازی بودند و فرمود: (ارموا بنی إسماعیل فإن أباکم کان رامیًا، ارموا وأنا مع بنی فلان) یعنی: «ای فرزندان اسماعیل تیراندازید، زیرا پدر شما تیر انداز بود. تیراندازید و من هم با بنی فلان هستم.» در این زمان یکی از دو دسته دست از تیرانداختن کشید. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (ما لکم لا ترمون؟) یعنی: «چه شده که تیراندازی نمی کنید؟» گفتند: چگونه تیراندازیم و شما با آنان هستید؟ آن حضرت صلى الله علیه و سلم فرمود: (ارموا، فأنا معکم کلکم) یعنی: «تیراندازید و من با همه ی شما هستم.» [بخاری]

***

عداه ای از سیاهان حبشی در حضور رسول الله صلی الله علیه و سلم درحالیکه ایشان در مسجد بودند شادی و بازی می کردند و  با نیزه هایشان می رقصیدند. در این هنگام حضرت عمر -رضی الله عنه- وارد مسجد شد و مشتی سنگریزه برداشت و شروع کرد به زدن آن ها، پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (دعهم یا عمر) یعنی: «آن ها را به حال خود بگذار ای عمر.» [بخاری]

روزی مردی نزد پیامبر صلى الله علیه و سلم آمد و عرض کرد: یا رسول الله، مرا مرکبی بده. (شتری برای سوار شدن می خواست) پیامبر صلى الله علیه و سلم به شوخی فرمود: (إنا حاملوک على ولد ناقه) یعنی: «ترا بر بچه ی یک ناقه(ماده شتر) سوار خواهیم کرد.» آن مرد گمان کرد که منظور از بچه ی شتر، شتری کم سن و ضعیف می باشد و توان حمل او را ندارد و گفت: ولی من بچه شتر را چه کار کنم؟ پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (وهل تلد الإبل إلا النوق) یعنی: «مگر شتر جز از ناقه (شتر ماده) متولد می شود؟» [ابوداود و ترمذی]

اسلام بازی و سرگرمی مباح را منع نمی کند. پیامبر صلى الله علیه و سلم با یارانش شوخی می نمود ولی جز راست چیزی نمی گفت.

برخی آداب که هنگام شوخی و مزاح باید رعایت نمود، موارد زیر می باشند:

راستگویی در شوخی و مزاح:

مسلمان در همه حال و در شوخی هایش نیز از دروغ گفتن دور ی می نماید. پیامبر صلى الله علیه و سلم از گفتن دروغ به عنوان شوخی بسیار برحذر داشته و می فرماید: (لا یؤمن العبد الإیمان کله حتى یترک الکذب فی المزاحه والمراء) یعنی: «بنده کاملاً ایمان ندارد تا آنکه از دروغ گفتن در شوخی و دعوا دوری ننماید.» [احمد و طبرانی]

اعتدال در شوخی:

رسول خدا صلى الله علیه و سلم می فرمودند: (لا تکثر الضحک، فإن کثره الضحک تمیت القلب) یعنی: «بسیار مخند، که خنده ی بسیار قلب را می میراند.» [ترمذی] همچنین زمان برای انسان مسلمان حائز اهمیت فراوان است و زمان زیادی را صرف شوخی و بازی نمی نماید که منجر به کوتاهی او در انجام وظایف و کارهایش می گردد.

بدور ماندن از مسخره کردن دیگران:

در شوخی و بازی هایمان مراقب باشیم که کار به استهزاء و مسخره کردن دیگری و تحقیر آنان نکشیده و از بیان عیب های دیگران و خندیدن به آن پرهیز نماییم.

خداوند متعال مى فرماید: {یا أیها الذین آمنوا لا یسخر قوم من قوم عسى أن یکونوا خیرًا منهم ولا نساء من نساء عسى أن یکن خیرًا منهن ولا تلمزوا أنفسکم ولا تنابزوا بالألقاب بئس الاسم الفسوق بعد الإیمان ومن لم یتب فأولئک هم الظالمون} یعنی: «اى کسانى که ایمان آورده‏اید نباید قومى قوم دیگر را ریشخند کند شاید آنها از اینها بهتر باشند و نباید زنانى زنان [دیگر] را [ریشخند کنند ] شاید آنها از اینها بهتر باشند و از یکدیگر عیب مگیرید و به همدیگر لقبهاى زشت مدهید چه ناپسندیده است نام زشت پس از ایمان و هر که توبه نکرد آنان خود ستمکارند.» [حجرات: ۱۱]

نیت خوب در شوخی:

مثلاً برای انس گرفتن دوستان باهم و ایجاد دوستی بین آنان و خوش مشربی و جلوگیری از خستگی و بیزاری آن ها.

انتخاب وقت و مکان مناسب:

در بعضی اوقات و برخی جاها شوخی و خنده و تفریح جایز نیست، مانند: اوقات نماز، موقع زیارت قبرستان، هنگام یاد مرگ، موقع قرائت قرآن، هنگام رویارویی با دشمنان و در اماکن علمی.

شوخی در ازدواج و طلاق و رجوع جایز نیست:

پیامبر صلى الله علیه و سلم از شوخی و مزاح در این سه موضوع نهی فرموده و بیان نموده است که در این موارد شوخی و جدی هر دو جدی بشمار می آیند و چنانچه کسی به شوخی زنش را طلاق دهد، طلاق بطور واقعی اتفاق می افتد.

پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (ثلاث جدهن جد وهَزْلُهُن جد: النکاح والطلاق والرجعه (أی أن یراجع الرجل امرأته بعد أن یطلقها)) یعنی: «سه چیز جدی و شوخی شان جدی محسوب می شود: نکاح و طلاق و رجوع(یعنی مرد همسرش را پس از طلاق بازگرداند).»  [ابوداود]

شوخی با سلاح:

ترساندن دیگران و نشانه گرفتن اسلحه بر آنان حتی به عنوان شوخی برای یک مسلمان جایز نیست و ممکن است شیطان فرد را وسوسه نموده و او را به آسیب رساندن به دوستش ترغیب کند. پیامبر صلى الله علیه و سلم در این باره می فرماید: (من حمل علینا السلاح فلیس منا) یعنی: «آنکه بر (کسی از) ما اسلحه بکشد، از ما نیست.» [مسلم]

مسلمان بر برادرش دست بلند ننموده و شوخی دستی نمی کند؛ چرا که این عمل از احترام میان آنان کاسته و احتمال دارد به دشمنی و دلخوری بیانجامد.

شوخی در مورد مسائل دینی:

مسلمان دینش را محترم شمرده و شعائر آن را گرامی می دارد و درنتیجه از بازی و مزاحی که احتمال وجود استهزاء به خداوند عزوجل، ملائکه، پیامبران و سایر شعائر اسلامی باشد بشدت دوری می جوید.

مترجم: مسعود