آداب سلام و احوالپرسی

مردی نزد پیامبر صلى الله علیه و سلم آمد و گفت: السلام علیکم. آن حضرت صلی الله علیه و سلم جواب سلام او را داد. سپس آن مرد نشست و پیاامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: (عشره) یعنی: «ده (نیکی)» آنگاه دیگری وارد شد و گفت: السلام علیکم و رحمه الله. پاسخش را داد و نشست، آنگاه فرمود: (عشرون) یعنی: «بیست(نیکی)» آنگاه کردی دسگر وارد شد و گفت: السلام علیکم و رحمه الله وبرکاته. جواب سلام او را نیز داد و وقتی مرد نشست، فرمود: (ثلاثون) یعنی: «سی (نیکی)». [ابوداود و ترمذی]

***

پیامبر صلى الله علیه و سلم یرای دیدار سعد بن عباده -رضی الله عنه- به منزل ایشان تشریف برد و جلوی در منزل او ایستاد و فرمود: (السلام علیکم ورحمه الله) سعد داخل منزل بود و با صدای آهسته ای جواب سلام آن حضرت صلی الله علیه و سلم را داد. پیامبر صلى الله علیه و سلم صدای او را نشنید و بار دیگر سلامش را تکرار فرمود. دوباره سعد با صدای آرامی جواب سلام ایشان را داد. برای بار سوم آن حضرت صلی الله علیه و سلم سلام خویش را تکرار فرمود و باز سعد با صدای آهسته پاسخ ایشان را داد و رسول خدا صلى الله علیه و سلم برگشت تا برود و سعد بدنبالش شتافت و گفت: من صدای شما را می شنیدم و با صدای آهسته پاسخ تان را می دادم تا بیشتر بر ما سلام و درود بفرستید. [احمد]

***

خداوند -عز وجل- امر فرموده است تا آشکار و با صدای بلند سلام نماییم، می فرماید: {یا أیها الذین آمنوا لا تدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتى تستأنسوا وتسلموا على أهلها} [نور: ۲۷] یعنی: « اى کسانى که ایمان آورده‏اید به خانه‏هایى که خانه‏هاى شما نیست داخل مشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن سلام گویید.» و می فرماید: {فإذا دخلتم بیوتًا فسلموا على أنفسکم تحیه من عند الله مبارکه طیبه } [نور: ۶۱] یعنی: « … پس چون به خانه‏هایى [که گفته شد] درآمدید به یکدیگر سلام کنید درودى که نزد خدا مبارک و خوش است‏.» همچنین در قرآن کریم آمده است: {وإذا حییتم بتحیه فحیوا بأحسن منها أو ردوها} [نساء: ۸۶] یعنی: « و چون به شما درود گفته شد شما به [صورتى] بهتر از آن درود گویید یا همان را [در پاسخ] برگردانید.»

پیامبر صلى الله علیه و سلم بدینگونه به سلام کردن تاکید فرموده است:

(أیها الناس، أفشوا السلام، وأطعموا الطعام، وصِلُوا الأرحام، وصَلُّوا باللیل والناس نیام، تدخلوا الجنه بسلام) [ابن ماجه] یعنی: « ای مردم، سلام را آشکار کنید و طعام دهید و روابط خویشاوندی را بر قرار دارید و نماز بخوانید، در حالیکه مردم خواب هستند تا به سلامتی به بهشت داخل شوید.»

سلام نمودن جامعه را از محبت و سازش لبریز می نماید، چنانچه رسول خدا صلى الله علیه و سلم می فرماید: (لا تدخلون الجنه حتى تؤمنوا، ولا تؤمنوا حتى تحابُّوا، أو لا أدلکم على شیء إذا فعلتموه تحاببتم؟ أفشوا السلام بینکم) [مسلم] یعنی: «به بهشت وارد نمی شوید تا مؤمن شوید و مؤمن شمرده نمی شوید، تا با همدیگر دوستی کنید. آیا راهنمائی نکنم شما را به آنچه که هرگاه آن را بجای آورید با هم دوستی می کنید؟ سلام را در میان خویش آشکار کنید.»

سلام کردن دارای آدابی است که رعایت آن بر هر مسلمانی لازم است، از جمله:

پایبندی به سلام و درود اسلامی:

سلام تحیت و درود مسلمانان است و شایسته نیست به جای آن از الفاظی دیگره استفاده نماییم، مانند: (صبح بخیر) یا (روز خوش). پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (خلق الله آدم على صورته، طوله ستون ذراعًا، فلما خلقه قال: اذهب فسلم على أولئک -نفر من الملائکه جلوس- فاستمع ما یحَیونک، فإنها تحیتک وتحیه ذریتک فقال: السلام علیکم. فقالوا: السلام علیکم ورحمه الله) [متفق علیه] یعنی: «خداوند آدم –علیه السلام- را بر صورتش بیافرید. بلندی او شصت گز بود. وقتی وی را بیافرید، گفت: السلام علیکم. به او گفتند: السلام علیکم ورحمه الله.»

سلام بر همه ی مسلمانان:

سلام حق هر مسلمانی بر دیگری است. سلام کردن سنت است و جواب دادن به آن فرض می باشد. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده است: (حق المسلم على المسلم خمس: رد السلام، وعیاده المریض، واتباع الجنائز، وإجابه الدعوه، وتشمیت العاطس) [متفق علیه] یعنی: « حق مسلمان بر مسلمان پنج چیز است: جواب سلام، عیادت مریض، رفتن بدنبال جنازه، قبول کردن دعوت، دعا برای عطسه زننده.»
از رسول الله صلی الله علیه و سلم  پرسیدند که کدام اسلام بهتر است؟ فرمود: (تطعم الطعام وتقرأ السلام على من عرفت ومن لم تعرف) [متفق علیه] یعنی: «که طعام بدهی و بر هر کس خواه او را بشناسی و یا نشناسی سلام کنی.»

سلام کردن با صدای بلند:

على المسلم أن یرفع صوته بالسلام، ویتلفظ بکلماته ویشیر بیده إن کان من یسلم علیه بعیدًا عنه، ولا یسمع صوته.

اول سلام کنید:

فرد مسلمان قبل از سخن گفتن به دوستانش سلام می کند. کسی که نخست سلام می کند نزد خداوند بهتر است. پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم می فرماید: (… وخیرهما الذی یبدأ بالسلام) [مسلم] یعنی: « و بهتر شان کسی است که به سلام آغاز می کند.» و پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده است: (یسلم الصغیر على الکبیر، والمار على القاعد، والقلیل على الکثیر) [بخاری] یعنی: «کوچک تر بر بزرگتر، رهگذر بر نشسته و تعداد کم تر بر عده ای بیشتر سلام می نمایند.»

جواب سلام:

سلام کردن سنت مؤکده، ولی جواب آن واجب است و دادن جواب سلام هرزمان که به فرد برسد، چه بصورت کتبی و چه بصورت شفاهی و چه آن شخص را ببینیم یا نبینیم، در همان زمان بر او واجب می شود. از حضرت عایشه -رضی الله عنها- نقل است که فرمود: یک روز رسول خدا صلى الله علیه و سلم فرمود: (یا عائشُه، هذا جبریل یقرئُک السلام) یعنی: «ای عایشه! جبرئیل بر تو سلام می کند.» حضرت عایشه در حالی که او را نمی دید گفت: و علیه السلام و رحمه الله و برکاته. [متفق علیه]

تکرار نمودن سلام:

رسول خدا صلى الله علیه و سلم می فرماید: (إذا لقى أحدکم أخاه فلیسلم علیه فإن حالت بینهما شجره أو حائط أو حجر ثم لقیه، فلْیُسلم علیه) [ابوداود] یعنی: «هرگاه یکی از شما برادرش را ملاقات کند، باید بر وی سلام نماید و هرگاه میان شان درختی یا دیواری یا سنگی حائل شد، و باز او را دید، باید بر وی سلام دهد.»

دست دادن در هنگام سلام کردن:

دست دادن سلام را کامل می نماید. رسول خدا صلى الله علیه و سلم فرمودند: (ما من مسلمَیْن یلتقیان فیتصافحان إلا غفر لهما قبل أن یفترقا) [ابوداود] یعنی: «دو مسلمان با هم روبرو نمی شوند که مصافحه نمایند، مگر قبل از اینکه از هم جدا شوند، گناه شان آمرزیده می شود.»
درصورت امکان باید بر او لبخند بزند. پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (تبسمک فی وجه أخیک لک صدقه) [ترمذی] یعنی: «لبخند تو بر برادرت صدقه است.»

سلام کردن به زنان:

مرد مسلمان باید که بر زنان سلام نماید، و اگر زنی تنها بود و او خود را از فتنه در امان ببیند می تواند بر او سلام نماید، البته بدون دست دادن، و در غیر اینصورت بهتر است از آن صرف نظر نماید. برای زنان نیز به همین صورت می باشد. از اسماء دختر یزید -رضی الله عنها- نقل است که پیامبر صلى الله علیه و سلم از کنار ما زنان گذر نمود و بر ما سلام نکرد. [ابوداود]

سلام کردن بر کودکان:

شخص سمن تر باید بر کودکان سلام کند تا آنان دوستی و محبت  را احساس کنند. از حضرت انس -رضی الله عنه- روایت است که: همانا پیامبر صلى الله علیه و سلم بر عده ای پسرکان می گذشت و بر آنان سلام می فرمودند. [مسلم]

بعضی جاها نباید سلام کرد:

چنانچه فرد در دستشویی باشد سلام نمی نماید. همچنین در هنگام اذان و اقامه و نماز و در حین خطبه ی جمعه و موقع غرق دعا و نیایش بودن و زمان گفتن لبیک و تلبیه در حج یا عمره.

سلام نمودن بر یک گروه و جماعت:

فرد مسلم بر یک عده که یکجا می باشند سلام نموده و با یک نفر تنها سلام و احوالپرسی نمی کند بلکه باید که بر همگی سلام کرده و در این بین می تواند با کسی به طور جداگانه نیز سلام و احوالپرسی کند. مثلاً دانش آموز پس از آنکه به همه سلام می نماید، آنگاه بطور جداگانه سلام و احوالپرسی ویژه ای با استادش داشته باشد.

سلام کردن در خانه ی خالی:

وقتی مسلمان وارد خانه ی خالی می شود و کسی در آن جا نیست، باز هم سلام کرده و می گوید: السلام علینا و على عباد الله الصالحین.

سلام هنگام ترک کردن مکانی و برگشتن:

پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (إذا انتهى أحدکم إلى مجلس فلیسلم؛ فإن بدا له أن یجلس فلیجلس، ثم إذا قام فلْیسلم؛ فلیست الأولى أحق من الآخره) [احمد و ترمذی و ابو داود] یعنی: « هرگاه یکی از شما به مجلسی برسد، باید سلام کند و هرگاه قصد کند که برخیزد، باید سلام کند، زیرا سلام اولی از دومی سزاوارتر نیست.»

مترجم: مسعود
مصدر: سایت نوار اسلام
IslamTape.Com