آداب زیارت قبور

یک روز پیامبر صلى الله علیه و سلم از فبرستان عبور می کرد: {فوجد امرأه تبکی عند قبر، فقال لها: (اتقی الله واصبری). ولم تکن تلک المرأه تعرف النبی صلى الله علیه وسلم، فقالت له: إلیک عنی (ابتعد عنی)، فإنک لم تُصَبْ بمصیبتی.

فانصرف النبی صلى الله علیه وسلم وترکها، فقیل لها: إنه النبی صلى الله علیه وسلم، فجاءت إلیه وقالت: لم أعرفک. فقال لها رسول الله صلى الله علیه وسلم: (إنما الصبر عند الصدمه الأولى)} یعنی: «پیامبر صلی الله علیه وسلم از کنار زنی گذشتند که در برابر قبری می گریست، فرمودند: ای زن از خدا بترس و صبر کن، آن زن گفت: از من دور شو! زیرا تو به مصیبتم گرفتار نشده ای. پیامبر صلی الله علیه و سلم را نشناخت. به او گفته شد که این شخص پیامبر صلی الله علیه وسلم است. وی نزد آن حضرت صلی الله علیه و سلم آمده و گفت: ببخشید شما را نشناختم. آن حضرت صلی الله علیه و سلم فرمود: صبر در برابر مصیبت بهتر است.» [متفق علیه]

***

مصیبت نیازمند صبر می باشد، و مسلمان وقتی با حادثه ی ناگواری مواجه شد شلیسته است که به شکیبایی و صبر آراسته باشد. پیامبر صلى الله علیه و سلم قبر مادرش را زیارت نموده و می فرماید: (استأذنتُ ربی فی أن أستغفر لها فلم یؤْذن لی، واستأذنته فی أن أزور قبرها فأُذن لی. فزوروا القبور فإنها تذکر بالموت) یعنی: «از پروردگارم اجازه خواستم تا برای مادرم طلب امرزش نمایم ولی اجازه داده نشد، و از او اجازه خواستم تا به زیارت قبرش بروم و به من اجازه داده شد. پس به زیارت قبور بروید که مرگ را به یاد می آورد.» [مسلم و ابوداود]

پیامبر صلى الله علیه و سلم همچنین می فرماید: (نهیتکم عن زیاره القبور فزوروها) یعنی: «شما را از زیارت قبرها نهی کرده بودم، از این بعد آن ها را زیارت کنید.» [مسلم]

یکی از بزرگان گفته است که: هرگاه دچار تنگنا و فشار شدی به زیارت قبور برو. چون زیارت قبرها قلب ها را نرم می کند و آخرت را به یاد می آورد. حضرت عثمان -رضی الله عنه- وقتی بهشت یا دوزخ را برایش یاد می نمودند می گریست. علت آن را پرسیدند، فرمود: از رسول الله صلى الله علیه و سلم شنیدم که می فرمود: (القبر أول منازل الآخره، فإن یَنْجُ منه فما بعده أیسر منه، وإن لم ینْجُ منه فما بعده أشد منه) یعنی: «قبر نخستین منزلگاه از منزلگاه های آخرت است. کسی که از آن برهد، بعد از آن برایش آسانتر خواهد بود و چنانچه نرهد، بعد از آن برایش سخت تر خواهد بود.» [احمد]

زیارت قبور آدابی دارد که فرد مسلمان آن را رعایت می نماید، از جمله:

به خاطر آوردن نیت:

مسلمان از زیارت خویش خوشنودی خداوند متعال و اصلاح تباهی قلب خویش و سلام کردن بر مردگان و دعای خیر برایشان و … را در نظر دارد.

هنگام ورود به قبرستان ابتدا سلام نماید:

پیامبر صلى الله علیه و سلم وقتی بسوی قبرستان بیرون می رفت به یارانش می فرمود تا بگویند: (السلام علیکم أهل الدیار من المؤمنین والمسلمین، ویرحم الله المستقدمین منا والمستأخرین، وإنا إن شاء الله بکم لاحقون) یعنی: «سلام بر شما باد، اهل این منزل از مؤمنان و مسلمانان، و خداوند بر گذشتگان شما و آیندگان ما رحم کند و هرگاه خدا بخواهد بشما می پیوندیم.» [مسلم]

ننشستن و راه نرفتن بر روی قبرها:

مسلمان باید بهوش باشد که بر روی قبرها ننشیند، به آن ها تکیه نکند و بر آن ها راه نرود، چون پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم فرموده اند: (لأن یجلس أحدکم على جمره فتحرق ثیابه فتخلص إلى جلده، خیرٌ له من أن یجلس على قبر) یعنی: «اگر یکی از شما بالای شعله ی آتش بنشیند و جامه اش را سوزانیده و به پوستش برسد، برایش بهتر از آن است که بر قبری بنشیند.» [مسلم]

قرائت قرآن و هدیه نمودن ثواب آن برای اموات و دعا برای شان:

ایرادی ندارد که فرد آنچه می تواند از قرآن کریم را قرائت نموده و از خداوندسبحان بخواهد آن را از وی قبول فرماید و سپس ثواب قرائت را به آن میت هدیه نماید.

تبرک نگرفتن از قبور:

جایز نیست که از قبرها تبرک بجوییم یا آن ها را مانند برخی افراد نادان از عوام ببوسیم. بلکه راهنمای هر مسلمانی فرمایش رسول الله صلى الله علیه و سلم است که: (إذا سألتَ فاسأل الله، وإذا استعنت فاستعن بالله) یعنی: «اگر چیزی می خواهی از خدا بخواه، و اگر یاری می جویی از خدا بجو!» [ترمذی]

روا نبودن خنده و بازی در قبرستان:

خنده و تفریح در قبرستان نشانه ی قساوت قلب بوده و قبرستان حرمتی دارد که مسلمان را از از تفریح و یاوه گویی در آن برحذر می دارد. قبرستان جای یادآوری مرگ است و مکان عبرت و پند آموزی است.

تمجید از درگذشتگان و بیان نیکی ها آنان:

دشنام دادن به مردگان و بیان بدی های آنان درحالیکه بر دین اسلام درگذشته اند جایز نیست. پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (لا تسبُّوا الأموات، فإنهم قد أفْضوا إلى ما قدَّموا (انتهوا من أعمالهم فی الدنیا) یعنی: «مردگان را دشنام ندهید، زیرا آنان به آنچه پیش فرستادند، رسیدند(اعمالشان در دنیا به پایان رسیده است)» [بخاری] و همچنین می فرماید: (لا تذکروا هَلْکاکم (أمواتکم) إلا بخیر) یعنی: «مردگانتان را جز به نیکی یاد نکنید.» [نسائی]

درست نبودن خواندن نماز در قبرستان یا نماز خواندن رو به قبرها:

پیامبر صلى الله علیه و سلم از نماز خواندن در قبرستان یا روی نمودن به آن ها در نماز نهی کرده است. از ابن عمر -رضی الله عنهما- روایت شده که می گوید: (نهى رسول الله صلى الله علیه وسلم أن یصلی فی سبع مواطن: فی المزبله، والمجزره، والمقبره، وقارعه الطریق، والحمَّام، ومعاطن الإبل، وفوق الکعبه) یعنی: «رسول خدا صلی الله علیه و سلم در پنج جا از خواندن نماز نهی فرموده است: در زباله دانی، کشتارگاه، گورستان، بر شاهراه ها، خوابگاه شتران و بر بام کعبه.» [ابن ماجه]

سلام کردن هنگام ترک آن جا و گرفتن پند و موعظه از آن:

مسلمان در حالی از زیارت قبرستان بازمی گردد که قلبی پر از نرمش و ایمان دارد و سعی در اعمال صالح و اطاعت از خداوند سبحان و پایبندی به اوامر او و اجتناب از محرماتش را دارد.

به این ترتیب زیارت قبرستان دیدگاه مسلمان در مورد دنیا را تغییر داده و آن را متعادل تر می سازد. انسان با نظر پندگیری و عبرت آموزی به قبرها می نگرد و به حال و هوای اهل قبور می اندیشد و زندگی و کارهایی که در زندگانی دنیاییشان می کردند و اکنون هیچ کدام از آن کارها را نمی توانند انجام دهند و بخاطر آنچه پیشتر کرده اند حسابرسی می شوند… به این شکل فرد به خود آمده و در مورد خویش به تفکر می پردازد. به زودی او نیز جزو ساکنان این مکان خواهد بود، درنتیجه با خود عهد می بندد که در دنیا کردار نیک داشته باشد تا برای آخرت توشه ای بیاندوزد. در آخر با قبرستان خداحافظی کرده و آن قدر دل و جانش زلال و شفاف گشته که او را در کردار درست و نیک یاری دهد.

مترجم: مسعود