وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
روزی پیامبر صلى الله علیه وسلم از کنار جمعی از اصحاب رد می شد، به آنها فرمود: (ما أجلسکم؟) یعنی: «برای چه منظوری نشسته اید؟» گفتند: نشسته ایم تا خداوند را ذکر نموده و بخاطر هدایت ما به دین اسلام و منت هایی که بر ما نهاده است او را سپاس بگوییم. رسول خدا صلى الله علیه و سلم فرود: (آلله ما أجلسکم إلا ذلک؟) یعنی: «به خداوند قسم می خورید که جز آن برای چیزی دیگر ننشسته اید؟» گفتند: سوگند به خدا که جز آن برای چیز دیگری ننشسته ایم. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (أما إنی لم أستحلفکم تهمه لکم، ولکنه أتانی جبریل فأخبرنی أن الله- عز وجل- یباهی بکم الملائکه) یعنی: «بدانید که من برای آن شما را قسم ندادم که به شما بدگمان بوده ام. بلکه جبرئیل نزد من آمد و مرا آگاه ساخت که خداوند عزوجل بخاطر شما بر ملائکه مباهات می کند.» [مسلم].
پیامبر صلى الله علیه وسلم فرموده است: (إن لله -تبارک وتعالى- ملائکه سیَّاره فُضُلاً (أی: مخصصون لمجالس الذکر) یَتَّبعون مجالس الذکر (أی یبحثون عنها) فإذا وجدوا مجلسًا فیه ذِکْرٌ قعدوا معهم، وحفَّ بعضهم بعضًا بأجنحتهم حتى یملئوا ما بینهم وبین السماء الدنیا، فإذا تفرَّقوا عرجوا وصعدوا إلى السماء، فیسألهم الله -عز وجل- وهو أعلم بهم: من أین جئتم؟ فیقولون: جئنا من عند عباد لک فی الأرض، یسبِّحونک، ویکبِّرونک، ویهللونک، ویحمدونک، ویسألونک، قال: وماذا یسألونی؟ قالوا: یسألونک جنتک. قال: وهل رَأَوْا جنتی؟ قالوا: لا، أی رب. قال: فکیف لو رأوا جنتی؟
قالوا: ویستجیرونک، قال: ومم یستجیرونی؟ قالوا: من نارک یا رب. قال: وهل رأوا ناری؟ قالوا: لا. قال: فکیف لو رأوا ناری؟
قالوا: ویستغفرونک. فیقول: قد غفرتُ لهم فأعطیتُهم ما سألوا وأجرْتُهم مما استجاروا. فیقولون: رب، فیهم فلانٌ عبدٌ خطَّاء، إنما مَرَّ فجلس معهم! فیقول: وله غفرتُ. هم القوم لا یشقى بهم جلیسهم) [مسلم] یعنی: «برای خداوند فرشتگانی است که در راهها در پی اهل ذکر می گردند و چون گروهی را بیابند که به ذکر خدا مشغول هستند، همدیگر را صدا می کنند که بشتابید به آنچه که نیازمند بودید و آنها را به بالهای خود تا آسمان دنیا بدرقه می کنند و پروردگار شان از آنها سؤال می کند در حالیکه داناتر است: بندگانم چه می گویند؟
فرمود: فرشتگان می گویند: تسبیح و تکبیر و حمد ترا گویند و ترا به بزرگی یاد کنند.
می فرماید: آیا مرا دیده اند؟
می گویند: نه، والله ترا ندیده اند.
می فرماید: چگونه است، اگر مرا ببینند؟
می گویند: اگر ترا دیده بودند، بیشتر برایت عبادت نموده و فزونتر ترا به بزرگی یاد نموده زیاد تسبیح ترا می گفتند.
باز می فرماید: چه می خواهند؟
فرمود: می گویند: از تو بهشت می خواهند.
فرمود: می فرماید: آیا آنرا دیده اند؟
فرمود: می گویند: خیر، والله یا رب آن را ندیده اند.
فرمود: می فرماید: چگونه است اگر آن را ببینند؟
فرمود: می گویند: اگر آنرا دیده بودند، بیشتر بدان حرص ورزیده و بیشتر بدان میل نموده و سخت تر در پی بدست آوردن آن تلاش می کردند.
فرمود: از چه پناه می جستند؟
فرمود: می گویند: از دوزخ پناه می جویند.
فرمود: می فرماید: آیا آن را دیده اند؟
فرمود: می گویند: اگر آن را ببینند از آن بیشتر ترسیده و فرار می نمایند.
فرمود: پس می فرماید: پس من شما را شاهد می گیرم که برای شان آمرزیدم.
فرمود: فرشته ای از فرشتگان می گوید: در ایشان فلانی است که از آنها نیست و برای ضرورتی آمده.
فرمود: آنها همنشینان اند و همنشین شان به ایشان بدبخت نمی شود.»
ذکر یعنی آنچه که از تسبیح و ستایش پروردگار متعال بر قلب و زبان جاری می شود، و با صفات کمال و جمال وصفش می نماید، خداوند متعال بیان می دارد که ذکر دارای فضایل بسیاری است، که با آن نفسها روشن و قلبها آرام می گیرند، خداوند متعال در این باره می فرماید: {الذین آمنوا وتطمئن قلوبهم بذکر الله إلا بذکر الله تطمئن القلوب} [رعد: ۲۸] یعنی: « همان کسانى که ایمان آوردهاند و دلهایشان به یاد خدا آرام مىگیرد آگاه باش که با یاد خدا دلها آرامش مىیابد.»
پیامبر صلى الله علیه وسلم فرمود: (یقول الله -عز وجل-: أنا عند ظن عبدی بی، وأنا معه حین یذکرنی .. إن ذکرنی فی نفسه ذکرته فی نفسی، وإن ذکرنی فی ملأ ذکرتُه فی ملأ خیر منهم) [مسلم] یعنی: « من در نزد گمان بنده ام به خویش می باشم، و من با وی هستم چون مرا یاد کند، اگر مرا در پنهانی یاد کند، او را در پنهانی یاد کنم و اگر مرا در میان جمعی یاد کند، او را در میان گروهی یاد کنم که از آن گروه بهتر است.»
پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده است: (سبق المفرِّدون). قالوا: وما المفرِّدون یا رسول الله؟ قال: (الذاکرون الله کثیرًا) [مسلم] یعنی: «سبقت گرفتند مُفَرِّدون!
گفتند: یا رسول الله صلی الله علیه وسلم مفردون کیانند؟
فرمود: مردان و زنانیکه خداوند را زیاد یاد می کنند.»
فرد مسلمان همواره، در حال ایستاده و در حالی که بر پهلو دراز کشیده، بر ذکر پروردگارش مداومت دارد. او به خاطر ذکری که می کند، به پاداش خداوند متعال چشم دارد، و اینکه خداوند سبحان نام او را در ملاء اعلا بیاورد. خداوند می فرماید: {فاذکرونی أذکرکم} [بقره: ۱۵۲] یعنی: «پس مرا یاد کنید [تا] شما را یاد کنم.»
فرد مسلمان باید هنگام ذکر خداوند آدابی را رعایت نماید، از جمله:
ذکر در خانه ی خدا:
مجالس ذکر فضیلت و ارج بسیار داشته و دارای اجر فراوانی می باشند. خداوند سبحان به خاطر آن در نزد فرشتگانش فخر نموده و بر آن مجالس رحمت و آرامش نازل می نماید. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده اند:
(… وما اجتمع قوم فی بیت من بیوت الله، یتلون کتاب الله ویتدارسونه
بینهم، إلا نزلت علیهم السکینه، وغشیتهم الرحمه وحفَّتهم الملائکه، وذکرهم الله فیمن عنده) [مسلم] یعنی: «گرد نمی آید گروهی در خانه ای از خانه های خدا، که کتاب خدا را تلاوت نموده، و یا هم به شکل درس تکرار کنند، مگر اینکه حالت اطمینان قلب به آنها دست داده و رحمت شامل حالشان شده، و ملائکه ایشان را احاطه می کنند، و خداوند آنها را در نزد کسانی که نزد اویند یاد می کند.»
پایبندی به برترین ذکر:
برترین ذکرها تلاوت و قرائت قرآن کریم، سپس تسبیح (سبحان الله) و تحمید (الحمد الله) و تکبیر (الله أکبر) و تهلیل (لا إله إلا الله) و دو حول (لا حول ولا قوه إلا بالله العلی العظیم) می باشد. به این ترتیب شایسته است که فرد مسلمان بر ذکر خداوند با کلامی پاک و سودمند تداوم داشته باشد.
پاکی و طهارت:
فرد مسلمان باید بدنش تمیز بوده، قلبش به هنگام ذکر پروردگار سبحان پاک و بی آلایش باشد. باوجود اینکه ذکر خدا در هر حالی و حتی در حالت عدم طهارت جایز می باشد، ولی ذکر خداوند در حالت طهارت اجر و پاداش بزرگی را شامل حال فرد می گرداند.
آرامش و خضوع:
خداوند متعال می فرماید:{إنما المؤمنون الذین إذا ذکر الله وجلت قلوبهم وإذا تلیت علیهم آیاته زادتهم إیمانًا وعلى ربهم یتوکلون} [انفال: ۲] یعنی: «مؤمنان همان کسانىاند که چون خدا یاد شود دلهایشان بترسد و چون آیات او بر آنان خوانده شود بر ایمانشان بیفزاید و بر پروردگار خود توکل مىکنند.» خداوند متعال از بندگانش می خواهد که در هنگام ذکر قلبهایشان خاشع و چشمانشان اشک ریزان باشد، و از آنهایی نباشد که تنها عبارتی را بر زبان جاری می سازند بدون آنکه در قلبش اثری به جای بگذارد.
رو به قبله داشتن:
بدینصورت امید و انتظار بیشتری هست که خداوند ذکر را قبول فرماید و گرچه در هر حالت چیزی مانع ذکر خداوند نیست.
ذکر خداوند در هر وقت:
خداوند متعال می فرماید:{واذکر ربک کثیرًا وسبح بالعشی والإبکار} [آل عمران: ۴۱] یعنی: « و پروردگارت را بسیار یاد کن و شبانگاه و بامدادان [او را] تسبیح گوى.» و باز می فرماید: {واذکر اسم ربک بکره وأصیلاً} [انسان: ۲۵] یعنی: « و نام پروردگارت را بامدادان و شامگاهان یاد کن.»
پیامبر خدا، حضرت ادریس علیه السلام، خیاطی می کرد، و در هربار فروبردن و بیرون آوردن سوزن خداوند را ذکر کرده و (سبحان الله) می گفت.
ذکر پروردگار به هنگام خوشی و ناخوشی:
پیامبرصلى الله علیه وسلم فرمود: (عجبًا لأمر المؤمن، إن أمره کله خیر ولیس ذاک لأحد إلا للمؤمن، إن أصابته سرَّاء شکر فکان خیرًا له وإن أصابته ضَرَّاءُ صبر فکان خیرًا له) [مسلم] یعنی: « کار مسلمان انسان را به شگفتی و تعجب وا میدارد. زیرا همه ی کارش برای او خیر است، و این امر برای هیچکس جز مسلمان ممکن نیست. اگر به وی فراخی و آسانی روی دهد شکر کند، برایش خیر است، و اگر به او سختی برسد هم صبر کند برایش خیر است.»
وقتی که حضرت یونس -علیه السلام- در شکم تاریک ماهی به مدت طولانی ماندگار شد در آن مدت بر ذکر الله سبحان مداومت می کرد و می گفت:{أن لا إله إلا أنت سبحانک إنی کنت من الظالمین} [انبیاء: ۸۷] یعنی: «که معبودى جز تو نیست منزهى تو راستى که من از ستمکاران بودم.»
پرهیز از ذکر خداوند در مکان های ناپاک و نجس:
فرد مسلمان در دستشویی نباید ذکر نماید چرا که آنجا مکان و ماوای شیاطین و جایگاه نجاست می باشد.
استفاده از ذکر های ماثوره و اذکار گرد آوری شده: المسلم یقتدی برسول الله صلى الله علیه وسلم فی کل أحواله، ویلتزم بما ورد عنه صلى الله علیه وسلم من أذکار وأدعیه، مسلمان در هر حالی به پیامبر صلى الله علیه و سلم اقتدا نموده، از اذکار و دعاهایی که از پیامبر صلى الله علیه و سلم نقل شده اند بهره می گیرد که آن حضرت صلى الله علیه وسلم فرمود: (ما أمرتُکم به فخذوه، وما نهیتُکم عنه فانتهوا) [ابن ماجه] یعنی: «و آنچه به شما امر نمودم را بگیرید و از آنچه شما را بازداشتم بازایستید.» از کارهای بدعت و منکری که مردم انجام می دهند، دوری کند چرا که با ذکر خداوند هم خوانی ندارد.
از جمله ذکرهایی که مسلمان باید بر آن پایبند باشد:
دعای ورود به بازار:
پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (من دخل السوق، فقال: لا إله إلا الله . وحده لا شریک له. له الملک وله الحمد. یحیی ویمیت، وهو حی لا یموت. بیده الخیر، وهو على کل شیء قدیر. کتب الله له ألف ألف حسنه، ومحا عنه ألف ألف سیئه، ورُفع له ألف ألف درجه) [ترمذی] یعنی: «هنگام وارد شدن به بازار، بگوید: لا إله إلا الله . وحده لا شریک له… خداوند متعال برایش یک میلیون نیکی مکتوب می فرماید و یک میلیون گناه معاف می فرماید و یک میلیون درجه به او عطا می فرماید و برای او خانه ای در بهشت می سازد.»
به وقت خواب:
(باسمک اللهم أحیا وأموت) [بخاری] یعنی: «الهی! با نام تو می میرم و زنده می گردم.»
به وقت بیدار شدن بگوید: (الحمد الله الذی أحیانا بعدما أماتنا وإلیه النشور) [بخاری] یعنی: «تمام ستایش ها مخصوص خداوند است، او که ما را بعد از مرگ زنده کرد و بازگشت به سوی اوست.»
به هنگام داخل شدن به دستشویی با پای چپ وارد شود و بگوید:
(باسم الله، اللهم إنی أعوذ بک من الخُبث والخبائث) [بخاری] یعنی: «به نام خدا، الهی! از جن های خبیث اعم از مرد و زن به تو پناه می برم.»
با پای راست از آنجا خارج شود، سپس بگوید: (غفرانک)._[مسلم] یعنی: «آمرزشی از جانب تو!»
به وقت وضوء بگوید:
(باسم الله) :«به نام خدا» و بعد از وضوء: (أشهد ألا إله إلا الله. وحده لا شریک له. وأشهد أن محمدًا عبده ورسوله) [مسلم] یعنی: «گواهی می دهم که بی شک هیچ معبودی جز خداوند تنها و بی انباز نیست و شهادت می دهم که محمد بنده و فرستاده ی اوست.»
وقتی که لباس تازه می پوشد:
(اللهم لک الحمد، أنت کسوتَنیه، أسألکَ خیره وخیر ما صُنع له، وأعوذ بک من شره وشر ما صُنع له) [ابوداود و ترمذی] یعنی: «الهی! ستایش بری تو است، توئی که این لباس را به من پوشاندی. از تو می خواهم خیر آن را و خیر آنچه را برای آن ساخته شده و به تو پناه می برم از بدی آن و بدی آنچه برای آن ساخته شده است.»
به هنگام رفتن به مسجد:
(بسم الله، اللهم اجعل فی قلبی نورًا، وفی لسانی نورًا واجعل فی سمعی نورًا، واجعل فی بصری نورًا، واجعل من خَلْفی نورًا، ومن أمامی نورًا، واجعل من فوقی نورًا، ومن تحتی نورًا. اللهم أعطنی نورًا) [مسلم] یعنی: «به نام خدا، الهی! در قلب و زبان من نور قرار بده، الهی گوش و چشم مرا منور گردان، الهی! پشت سر و جلوی من نور قرار بده. بار الها! از بالا و پائین به من نور عنایت فرما، الهی! به من نور کامل عطا کن. »
وقتی که داخل و یا از مسجد خارج می شود:
مسلمان با پای راست داخل مسجد شده و بر پیامبر صلى الله علیه وسلم صلوات می فرستد، سپس می گوید: (اللهم افتح لی أبواب رحمتک) یعنی: «الهی! درهای رحمت خود را بر من بگشای.» و به هنگام خارج شدن بر پیامبر صلى الله علیه وسلم صلوات می فرستد و سپس می گوید: (اللهم إنی أسألک من فضلک) یعنی: «الهی! از تو فضل تو را مسئلت می نمایم.» [مسلم و ابوداود]
به وقت غذا خوردن:
(اللهم بارک لنا فیما رزقتنا، وقنا عذاب النار. باسم الله) [ابن سنی] یعنی: «الهی! در آنچه به ما ارزانی داشتی برکت بده و ما را از عذاب آتش [دور] نگه دار. به نام خدا.»
و بر مسلمان لازم است که اذکار صبح و شب را فراموش نکند و به پیامبر صلى الله علیه و سلم اقتدا نماید،به همین سبب فرد مسلمان همواره در حال ذکر و یاد پروردگار خویش و با قلب خود شب و روز با او در ارتباط می باشد. خداوند بنده ای را که دائما او را ذکر می نماید، یاد می کند، و هر کس خداوند را در میان جمع یاد کند، خداوند نیز او را در جمعی بهتر از آن یاد می کند، گناهان او را می آمرزد و او را از خطا و اشتباه پاک می دارد.
مترجم: مسعود