آداب ذکر (۲)

فرد مسلمان باید هنگام ذکر خداوند آدابی را رعایت نماید، از جمله:

ذکر در خانه‌ی خدا:

مجالس ذکر فضیلت و ارج بسیار داشته و دارای اجر فراوانی می‌باشند. خداوند سبحان به خاطر آن در نزد فرشتگانش فخر نموده و بر آن مجالس رحمت و آرامش نازل می‌نماید. پیامبر صلى الله علیه وسلم فرموده‌اند:

 (… وما اجتمع قوم فی بیت من بیوت الله، یتلون کتاب الله ویتدارسونه
بینهم، إلا نزلت علیهم السکینه، وغشیتهم الرحمه وحفَّتهم الملائکه، وذکرهم الله فیمن عنده) [مسلم] یعنی: «گرد نمی‌آید گروهی در خانه ای از خانه‌های خدا، که کتاب خدا را تلاوت نموده، و یا هم به شکل درس تکرار کنند، مگر اینکه حالت اطمینان قلب به آن‌ها دست داده و رحمت شامل حالشان شده، و ملائکه ایشان را احاطه می‌کنند، و خداوند آن‌ها را در نزد کسانی که نزد اویند یاد می‌کند.»

پایبندی به برترین ذکر:

برترین ذکرها تلاوت و قرائت قرآن کریم، سپس تسبیح (سبحان الله) و تحمید (الحمد الله) و تکبیر (الله أکبر) و تهلیل (لا إله إلا الله) و دو حول (لا حول ولا قوه إلا بالله العلی العظیم) می‌باشد. به این ترتیب شایسته است که فرد مسلمان بر ذکر خداوند با کلامی پاک و سودمند تداوم داشته باشد.

پاکی و طهارت:

فرد مسلمان باید بدنش تمیز بوده، قلبش به هنگام ذکر پروردگار سبحان پاک و بی‌آلایش باشد. باوجود اینکه ذکر خدا در هر حالی و حتی در حالت عدم طهارت جایز می‌باشد، ولی ذکر خداوند در حالت طهارت اجر و پاداش بزرگی را شامل حال فرد می‌گرداند.

آرامش و خضوع:

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ ٱللَّهُ وَجِلَتۡ قُلُوبُهُمۡ وَإِذَا تُلِیَتۡ عَلَیۡهِمۡ ءَایَٰتُهُۥ زَادَتۡهُمۡ إِیمَٰنٗا وَعَلَىٰ رَبِّهِمۡ یَتَوَکَّلُونَ ٢﴾ [الأنفال: ۲] یعنی: «مؤمنان همان کسانى‏اند که چون خدا یاد شود دلهایشان بترسد و چون آیات او بر آنان خوانده شود بر ایمانشان بیفزاید و بر پروردگار خود توکل مى‏کنند.» خداوند متعال از بندگانش می‌خواهد که در هنگام ذکر قلب‌هایشان خاشع و چشمانشان اشک ریزان باشد، و از آن‌هایی نباشد که تنها عبارتی را بر زبان جاری می‌سازند بدون آنکه در قلبش اثری به جای بگذارد.

رو به قبله داشتن:

بدینصورت امید و انتظار بیشتری هست که خداوند ذکر را قبول فرماید و گرچه در هر حالت چیزی مانع ذکر خداوند نیست.

ذکر خداوند در هر وقت:

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَٱذۡکُر رَّبَّکَ کَثِیرٗا وَسَبِّحۡ بِٱلۡعَشِیِّ وَٱلۡإِبۡکَٰرِ ۴١﴾ [آل عمران: ۴۱] یعنی: «و پروردگارت را بسیار یاد کن و شبانگاه و بامدادان [او را] تسبیح گوى.» و باز می‌فرماید: ﴿وَٱذۡکُرِ ٱسۡمَ رَبِّکَ بُکۡرَهٗ وَأَصِیلٗا ٢۵﴾ [الإنسان: ۲۵] یعنی: «و نام پروردگارت را بامدادان و شامگاهان یاد کن.»

پیامبر خدا، حضرت ادریس علیه السلام، خیاطی می‌کرد، و در هربار فروبردن و بیرون آوردن سوزن خداوند را ذکر کرده و (سبحان الله) می‌گفت.

ذکر پروردگار به هنگام خوشی و ناخوشی:

پیامبرصلى الله علیه وسلم فرمود: (عجبًا لأمر المؤمن، إن أمره کله خیر ولیس ذاک لأحد إلا للمؤمن، إن أصابته سرَّاء شکر فکان خیرًا له وإن أصابته ضَرَّاءُ صبر فکان خیرًا له) [مسلم] یعنی: «کار مسلمان انسان را به شگفتی و تعجب وا میدارد. زیرا همه‌ی کارش برای او خیر است، و این امر برای هیچکس جز مسلمان ممکن نیست. اگر به وی فراخی و آسانی روی دهد شکر کند، برایش خیر است، و اگر به او سختی برسد هم صبر کند برایش خیر است.»

وقتی که حضرت یونس -علیه السلام- در شکم تاریک ماهی به مدت طولانی ماندگار شد در آن مدت بر ذکر الله سبحان مداومت می‌کرد و می‌گفت: ﴿أَن لَّآ إِلَٰهَ إِلَّآ أَنتَ سُبۡحَٰنَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ ٱلظَّٰلِمِینَ ٨٧﴾ [الأنبیاء: ۸۷] یعنی: «که معبودى جز تو نیست منزهى تو راستى که من از ستمکاران بودم.»

پرهیز از ذکر خداوند در مکان‌های ناپاک و نجس:

فرد مسلمان در دستشویی نباید ذکر نماید چرا که آنجا مکان و ماوای شیاطین و جایگاه نجاست می‌باشد.

استفاده از ذکر‌های ماثوره و اذکار گرد آوری شده: المسلم یقتدی برسول الله صلى الله علیه وسلم فی کل أحواله، ویلتزم بما ورد عنه صلى الله علیه وسلم من أذکار وأدعیه، مسلمان در هر حالی به پیامبر صلى الله علیه وسلم اقتدا نموده، از اذکار و دعاهایی که از پیامبر صلى الله علیه وسلم نقل شده‌اند بهره می‌گیرد که آن حضرت صلى الله علیه وسلم فرمود: (ما أمرتُکم به فخذوه، وما نهیتُکم عنه فانتهوا) [ابن ماجه] یعنی: «و آنچه به شما امر نمودم را بگیرید و از آنچه شما را بازداشتم بازایستید.» از کارهای بدعت و منکری که مردم انجام می‌دهند، دوری کند چرا که با ذکر خداوند هم خوانی ندارد.

از جمله ذکرهایی که مسلمان باید بر آن پایبند باشد:

دعای ورود به بازار:

پیامبر صلى الله علیه وسلم فرمود: (من دخل السوق، فقال: لا إله إلا الله. وحده لا شریک له. له الملک وله الحمد. یحیی ویمیت، وهو حی لا یموت. بیده الخیر، وهو على کل شیء قدیر. کتب الله له ألف ألف حسنه، ومحا عنه ألف ألف سیئه، ورُفع له ألف ألف درجه) [ترمذی] یعنی: «هنگام وارد شدن به بازار، بگوید: لا إله إلا الله. وحده لا شریک له… خداوند متعال برایش یک میلیون نیکی مکتوب می‌فرماید و یک میلیون گناه معاف می‌فرماید و یک میلیون درجه به او عطا می‌فرماید و برای او خانه ای در بهشت می‌سازد.»

به وقت خواب:

 (باسمک اللهم أحیا وأموت) [بخاری] یعنی: «الهی! با نام تو می‌میرم و زنده می‌گردم.»

به وقت بیدار شدن بگوید: (الحمد الله الذی أحیانا بعدما أماتنا وإلیه النشور) [بخاری] یعنی: «تمام ستایش‌ها مخصوص خداوند است، او که ما را بعد از مرگ زنده کرد و بازگشت به سوی اوست.»

به هنگام داخل شدن به دستشویی با پای چپ وارد شود و بگوید:

 (باسم الله، اللهم إنی أعوذ بک من الخُبث والخبائث) [بخاری] یعنی: «به نام خدا، الهی! از جن‌های خبیث اعم از مرد و زن به تو پناه می‌برم.»

با پای راست از آنجا خارج شود، سپس بگوید: (غفرانک). [مسلم] یعنی: «آمرزشی از جانب تو!»

به وقت وضوء بگوید:

 (باسم الله): «به نام خدا» و بعد از وضوء: (أشهد ألا إله إلا الله. وحده لا شریک له. وأشهد أن محمدًا عبده ورسوله) [مسلم] یعنی: «گواهی می‌دهم که بی‌شک هیچ معبودی جز خداوند تنها و بی‌انباز نیست و شهادت می‌دهم که محمد بنده و فرستاده‌ی اوست.»

وقتی که لباس تازه می‌پوشد:

 (اللهم لک الحمد، أنت کسوتَنیه، أسألکَ خیره وخیر ما صُنع له، وأعوذ بک من شره وشر ما صُنع له) [ابوداود و ترمذی] یعنی: «الهی! ستایش بری تو است، توئی که این لباس را به من پوشاندی. از تو می‌خواهم خیر آن را و خیر آنچه را برای آن ساخته شده و به تو پناه می‌برم از بدی آن و بدی آنچه برای آن ساخته شده است.»

به هنگام رفتن به مسجد:

 (بسم الله، اللهم اجعل فی قلبی نورًا، وفی لسانی نورًا واجعل فی سمعی نورًا، واجعل فی بصری نورًا، واجعل من خَلْفی نورًا، ومن أمامی نورًا، واجعل من فوقی نورًا، ومن تحتی نورًا. اللهم أعطنی نورًا) [مسلم] یعنی: «به نام خدا، الهی! در قلب و زبان من نور قرار بده، الهی گوش و چشم مرا منور گردان، الهی! پشت سر و جلوی من نور قرار بده. بار الها! از بالا و پائین به من نور عنایت فرما، الهی! به من نور کامل عطا کن.»

وقتی که داخل و یا از مسجد خارج می‌شود:

مسلمان با پای راست داخل مسجد شده و بر پیامبر صلى الله علیه وسلم صلوات می‌فرستد، سپس می‌گوید: (اللهم افتح لی أبواب رحمتک) یعنی: «الهی! درهای رحمت خود را بر من بگشای.» و به هنگام خارج شدن بر پیامبر صلى الله علیه وسلم صلوات می‌فرستد و سپس می‌گوید: (اللهم إنی أسألک من فضلک) یعنی: «الهی! از تو فضل تو را مسئلت می‌نمایم.» [مسلم و ابوداود]

به وقت غذا خوردن:

 (اللهم بارک لنا فیما رزقتنا، وقنا عذاب النار. باسم الله) [ابن سنی] یعنی: «الهی! در آنچه به ما ارزانی داشتی برکت بده و ما را از عذاب آتش [دور] نگه دار. به نام خدا.»

و بر مسلمان لازم است که اذکار صبح و شب را فراموش نکند و به پیامبر صلى الله علیه وسلم اقتدا نماید،به همین سبب فرد مسلمان همواره در حال ذکر و یاد پروردگار خویش و با قلب خود شب و روز با او در ارتباط می‌باشد. خداوند بنده ای را که دائما او را ذکر می‌نماید، یاد می‌کند، و هر کس خداوند را در میان جمع یاد کند، خداوند نیز او را در جمعی بهتر از آن یاد می‌کند، گناهان او را می‌آمرزد و او را از خطا و اشتباه پاک می‌دارد.