آداب دید و بازدید (۲)

در هر مناسبت آدابی ویژه برای دید و بازدید وجود دارد که رعایت آن برای هر مسلمانی اهمیت دارد که از این قرار می‌باشند:

دیدار مبارکباد و تهنیت:

خداوند متعال توبه‌ی صحابی جلیل القدر کعب بن مالک و دو دوستش، هلال بن امیه و مراره بن ربیع، را قبول فرمود؛ آنگاه که بدون عذر موجه از خارج شدن با دیگر مسلمانان برای غزوه‌ی تبوک علیه کشور روم تخلف نموده و برجای ماندند. آنگاه وقتی آیات قرآن کریم در مورد توبه‌ی ایشان نازل گشت مردی به سوی کعب شتافت تا به او مژده دهد و صدایش زد: ای کعب بن مالک مژده باد تو را!

کعب به سرعت بیرون آمد و رو به مسجد و سوی رسول الله صلی الله علیه وسلم کرد. طلحه بن عبید الله رضی الله عنه برخاست و به سوی او شتافت تا با او دست داده و به او بخاطر قبول توبه‌اش را از جانب خداوند تبریک بگوید، وقتی کعب به خدمت رسول الله صلى الله علیه وسلم رسید، آن حضرت به او تبریک گفته و اینگونه مژده‌اش داد: (أبشر بخیر یوم مَرَّ علیک منذ ولدتک أمک) یعنی: «مژده باد تو را به بهترین روزی که از آن روز که مادرت تو را زاییده است بر تو گذشته.» [بخاری]

مسلمان هنگامی که خیر و نیکی به دوستش می‌رسد؛ به عنوان مثال در ازدواج، ولادت فرزند، موفقیت، سود و منفعت، برنده شدن، نجات از یک ضرر، بازگشت کسی پس از غیبت طولانی یا اتفاقاتی از این دست به دیدن او رفته و به او تبریک بگوید. در هنگام دیدار جهت گفتن تبریک و تهنیت، انسان مسلمان خود را به این آداب آراسته می‌کند:

ابراز سرور و شادمانی:

حتى اگر فرد دچار حزن و اندوه باشد، شایسته است که برای سهیم شدن در شادی دوستش ابراز شادمانی کند.

دست دادن و معانقه:

پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرماید: (تصافحوا یذهب الغِلُّ) یعنی: «با هم دست دهید، تا کینه‌ها برطرف شوند.» [مالک]

آماده ساختن هدیه‌ای در حد توان:

یکی از بهترین شیوه‌های ابراز محبت و شادمانی هدیه دادن می‌باشد. پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرماید: (تهادوا تحابُّوا) یعنی: «به همدیگر هدیه دهید تا همدیگر را دوست داشته باشید.» [مالک] و پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرماید: (تهادوا فإن الهدیه تذهب وَحْرَ الصدر (الحقد والغیظ والغضب والعداوه) یعنی: «به همدیگر هدیه بدهید که هدیه کینه و دلخوری‌ها را می‌زداید.» [ترمذی و احمد]

گفتن جملات مبارک باد و تهنیت:

اگر تبریک به خاطر تولد فرزند باشد، بگوید: (أنبته الله نباتًا حسنًا) یعنی: «خداوند او را به نیکویی بپروراند.» یا بگوید: (بُورِکَ لک فی الموهوب، وشکرتَ الواهب، ورُزقت بِرَّه، وبَلَغَ أشده) یعنی: «برای تو در این عطا و بخشش برکت باد، و از بخشنده‌ی آن سپاس گزاری، فرمانبری فرزندت نصیب شود، و برومند گردد.»

برای تبریک ازدواج:

 (بارک الله لک، وبارک علیک، وجمع بینکما فی خیر) یعنی: «خداوند به شما برکت عنایت فرماید و پیوندتان را مبارک و باعث خیر بگرداند.» [ترمذی]

برای تبریک پوشیدن لباس نو:

 (تُبْلِى ویخْلُفُ الله. والبسْ جدیدًا، وعِشْ حمیدًا، ومت شهیدًا) یعنی: «آنقدر بپوشی تا کهنه گردد و خداوند دیگری را به جای آن به تو عطا کند، لباس نو بپوشی، و خوشنام و عاقبت بخیر بزی، و مردنت با شهادت باشد.»

برای تبریک اعیاد:

 (تقبل الله منا ومنک) یعنی: «خداوند از ما و شما قبول کند.»

دیدار تعزیه و همدردی:

حضرت جعفر بن ابی طالب -رضی الله عنه- شهید شد و پیامبر صلى الله علیه وسلم از قضیه باخبر شد و به منزل جعفر تشریف برد و فرزندانش خردسالش را گرد آورد و آنان را بوسید. اسماء همسر جعفر بن ابی طالب پرسید: یا رسول الله، آیا خبری از جعفر به شما رسیده است؟ فرمود: آری. امروز کشته شد. اسماء شروع به گریستن نمود و پیامبر صلى الله علیه وسلم او را آرام ساخت و به منزل خویش بازگشت و فرمود: (اصنعوا لأهل جعفر طعامًا، فإنه قد جاءهم ما یشغلهم) یعنی: «برای خانواده‌ی جعفر غذا بپزید، که برایشان حادثه‌ای پیش آمده که مشغولشان ساخته است.» [ترمذی]

تعزیت برای تسکین آلام و دردهای فرد مصیبت دیده و فرونشاندن ترس و هراس فرد و آرام ساختن اندوه و بی‌قرای وی می‌باشد. پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرماید: (من عَزَّى مصابًا فله مثل أجره) یعنی: «آنکه مصیبت دیده ای را تعزیت گوید پاداشی به اندازه‌ی او برای اوست.» [ترمذی وابن ماجه]

پیامبر صلى الله علیه وسلم روزی به اصحابش فرمود: (ما تعدون الرَّقُوب فیکم؟) یعنی: «رقوب (چشم انتظار) را در میان تان چه می‌شمارید؟» گفتند: آنکه او را فرزندی نیاید. فرمود: (لیس ذلک بالرقوب، ولکنه الرجل الذی لم یقدم من ولده شیئًا (أی لم یمت أحد أبنائه) یعنی: «آن رقوب نیست. بلکه مردی است که از فرزندانش هیچکدام پیش نیافتاده‌اند. (یعنی هیچکدام از فرزندانش فوت نکرده‌اند.)» [مسلم]

رسول خدا صلى الله علیه وسلم فرموده‌اند: (من قدم ثلاثه من الولد لم یبلغوا الحنث (أی:لم یبلغوا الحلم) کانوا له حصنًا حصینًا من النار) یعنی: «هرکه از او سه فرزند بمیرد که بالغ نشده باشند، برای او دژی مستحکم در برابر آتش دوزخ هستند.» در این موقع حضرت ابوذررضی الله عنه- گفت: من دو (فرزند) پیش فرستاده‌ام. پیامبر صلى الله علیه وسلم فرمود: (واثنین) یعنی: «و دو تا» أُبَی بن کعب سید القراء گفت: من یکی را پیش فرستاده‌ام. فرمود: (وواحدًا) یعنی: «و یکی.» [ابن ماجه]

آداب ویژه‌ی تعزیه و همدردی که بر هر مسلمانی رعایت آن لازم می‌باشد:

مشارکت:

به محض اینکه فرد از وفات کسی از نزدیکان، همسایگان یا دوستانش آگاه شد، بر او واجب است که به دیدار آنان برای تعزیت گفتن و شرکت نمودن در تشییع جنازه برود. تا مطابق فرمایش پیامبر صلى الله علیه وسلم عمل نماید که فرموده است: (حق المسلم على المسلم خمس: رد السلام، وعیاده المریض، واتباع الجنائز، وإجابه الدعوه، وتشمیت العاطس) یعنی: «حق مسلمان بر مسلمان پنج چیز است: جواب سلام، عیادت مریض، رفتن بدنبال جنازه، قبول کردن دعوت، دعا برای عطسه زننده.» [متفق علیه]

فرصت سه روزه:

چنانچه گرفتاری و مشکلی باعث شد نتواند در نخستین ساعات این سه تعزیت بگوید، باید در عرض سه روز این کار را انجام داده و بهتر است شخصاً به نزد فرد مصیبت دیده رفته و جز در شرایط ضروری به تلگرام یا تلفن اکتفا ننماید.

تهیه‌ی غذا:

مستحب است که نزدیکان و دوستان فرد برای خانواده‌ی متوفی غذا درست کنند، چرا که مشغول گشتن آنان به مصیبتی که دچار شده‌اند آن‌ها را از فراهم نمودن غذا بازمی دارد. همانطور که رسول خدا صلى الله علیه وسلم فرمودند: (اصنعوا لأهل جعفر طعامًا فإنه قد جاءهم ما یشغلُهم) یعنی: «برای خانواده‌ی جعفر غذا بپزید، که برایشان حادثه‌ای پیش آمده که مشغولشان ساخته است.» [ترمذی]

تعزیه‌ی زنان:

بانوان محجوب بگونه ای که زینت خود را نمایان نساخته و رفتارهای خلاف شرع؛ مانند چاک نمودن پیراهن، خراشیدن گونه و صورت و ناله و زاری با صدای بلند، از آنان دیده نشود می‌توانند برای تعزیت خارج شوند. تمام این کارها باعث خشم پروردگار سبحان گشته و سبب آزار میت در قبرش خواهد شد چنانچه خودش بدان وصیت کرده باشد.

ننشستن برای عزا:

خانواده‌ی متوفی نباید در خیمه‌ها از کسانی که به تعزیت آنان می‌آیند استقبال نمایند. این‌ها از جمله بدعت‌هایی هستند که مورد تایید دین اسلام نمی‌باشد. صحابه -رضوان الله علیهم- در حین تشییع جنازه در قبرستان یا هنگامی که با فرد مصیبت دیده در راه برخورد می‌کردند و یا در مسجد، تعزیت خویش را ادا می‌نمودند.

اشکالی ندارد که برای دیداری کوتاه و گفتن تعزیت به شهر یا دهکده‌ی فرد داغدیده رفت. البته با رعایت آدابی که قبلاً ذکر شده و اجتناب از برخی اعمال مانند سیگار کشیدن و صحبت‌های بیهوده. صحبت‌ها باید به صبر و تسلیت و شکیبایی و چیزهایی مانند آن منحصر گردد.

در سوگ و ماتم چه می‌گویند:

در این مناسبات صحبت‌ها در شکیبایی و تسلیت خلاصه می‌شود. فرد تسلیت دهنده به شخص سوگوار می‌گوید: (البقاء لله) یعنی: «تنها خداست که می‌ماند.» یا (إنا لله وإنا إلیه راجعون) یعنی: «ما از آن خدا هستیم و به سوى او باز مى‏گردیم.»، یا (لله ما أعطى ولله ما أخذ، وکل شیء عنده بمقدار، فلْتصبر ولْتحتسب) یعنی: «آنچه را خداوند گرفت از آن خودش بود و آنچه داده است مال خود اوست. مسلماً هر چیزی نزد او دارای تقدیری است، لذا باید صبر کرد و امید به ثواب داشت.»

فرد مصیبت دیده آمین گفته و به فرد تعزیه کننده می‌گوید: (آجرک الله) یعنی: «خداوند برای این عملت پاداشت دهد.»

پرهیز از اسراف در تدارک مراسم تشییع جنازه:

مسلمان از هرگونه بدعتی در این رابطه دوری می‌نماید، بدعت‌هایی مانند:

برپانمودن خیمه و سایبان، نگهداشتن چله و سالگرد و دیگر بدعت‌هایی که در برخی جوامع اسلامی رخنه کرده است.

عیادت بیماران:

سعد بن ابی وقاص -رضی الله عنه- بیمار شد و پیامبر صلى الله علیه وسلم به عیادتش رفت. بیماری او سخت بود و سعد احساس کرد که اجلش نزدیک است. سعد تنها یک دختر داشت و خواست تا دو سوم ثروتش را از طریق وصیت ببخشد ولی پیامبر صلى الله علیه وسلم نپذیرفت. آنگاه سعد گفت: در مورد نصف دارائیم وصیت می‌کنم. باز پیامبر صلى الله علیه وسلم نپذیرفت و فرمود: خیر. سعد گفت: در مورد یک سوم آن وصیت می‌کنم. پیامبر صلى الله علیه وسلم فرمود: (الثلث. والثلث کثیر) یعنی: «وصیت باید یک سوم باشد، و یک سوم هم زیاد است.» سپس آن حضرت صلى الله علیه وسلم دستش را بر صورت و شکم او نهاد و فرمود: (اللهم اشف سعدًا) یعنی: «بار خدایا سعد را درمان ده!» [متفق علیه]

عیادت بیمار یکی از حقوق فرد بر دوستانش می‌باشد و فرد عیادت کننده نزد خداوند سبحان پاداش عظیمی را خواهد داشت. پیامبر صلى الله علیه وسلم می‌فرماید: (من عاد مریضًا نادى منادٍ من السماء: طِبْتَ وطاب ممشاک، وتبوأْتَ من الجنه منزلا) یعنی: «آنکه مریضی را عیادت کند، یا برادری از برادرانش را برای خدا دیدار نماید، منادیی از ملائکه اعلان می‌کند، که خوش بحالت و نیکو است رفتنت و چه جایگاه زیبایی را که در بهشت برای خود مهیا نمودی.» [ترمذی و ابن ماجه]

تعدادای از آداب عیادت بیمار که لازم است مراعات شوند:

اخلاص و پاکی نیت:

مسلمان نیتش را برای خداوند رب العالمین خالص می‌کند تا آنکه دیدارش مستحق اجر و پاداش از جانب خداوند گردد.

انتخاب وقت مناسب:

هنگامی که خبردار شد که دوستش بیمار است به عیادت او می‌رود. سعی می‌شود در زمان مناسبی این کار انجام شده و فرد بیمار اجازه داشته باشد که مهمانان به عیادتش بروند.

دعای شفا برای بیمار:

وقتی که فرد مسلمان از بیماری عیادت می‌کند از خداوند می‌خواهد تا او را شفا دهد و از این که خداوند وی را از آن بیماری دور ساخته است، خداوند را سپاس گفته و مژده‌ی شفا و معالجه به فرد بیمار داده و به او دلداری و امید بدهد. سپس با این دعای پیامبر صلی الله علیه وسلم برایش دعا نماید: (أذهب البأس، ربَّ الناس، اشف وأنت الشافی، لا شفاءَ إلا شفاؤک، شفاءً لا یغادر سَقَمًا) یعنی: «سختی را بر طرف کن، خدایا پروردگار مردم، شفا ده که تو شفا دهنده‌ای و شفایی جز شفایت نیست، شفائی که بیماریی نگذارد.» [متفق علیه]

عیادت مختصر:

بهتر است که عیادت مختصر و با رعایت آرامش و سکوت بوده و از سخن زیاد پرهیز شود.