وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
پسری یهودی بود که به پیامبر صلى الله علیه وسلم خدمت می کرد، روزی آن پسر مریض شد و پیامبر صلى الله علیه و سلم برای عیادت پیش وی رفت. هنگامی که بر بالای سرش نشست، به او فرمود:ایمان بیاور! پسر نگاهی به پدرش انداخت، پدرش به او گفت: از ابا القاسم اطاعت کن. پسرک به سرعت گفت: “أشهد أن لا إله إلا الله، وأن محمدًا رسول الله.” پیامبر صلى الله علیه وسلم به خاطر اسلام آوردن غلام بسیار خوشحال و شاد از آنجا خارج شد، و فرمود: (الحمد لله الذی أنقذه بی من النار) یعنی: « سپاس خدایی را که او را از دوزخ نجات داد.» [بخاری]
خداوند عزوجل مسلمانان را به دعوت دادن به سوی ایمان و عبادت امر نموده و می فرماید: {ولتکن منکم أمه یدعون إلى الخیر ویأمرون بالمعروف وینهون عن المنکر وأولئک هم المفلحون} یعنی: « و باید از میان شما گروهى [مردم را] به نیکى دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتى بازدارند و آنان همان رستگارانند» [آل عمران: ۱۰۴]
خداوند متعال برتری دعوت به سوی خویش را اینچنین بیان می نماید: {ومن أحسن قولاً ممن دعا إلى الله وعمل صالحًا وقال إننی من المسلمین} [فصلت: ۳۳] یعنی: « و کیستخوشگفتارتر از آن کس که به سوى خدا دعوت نماید و کار نیک کند و گوید من [در برابر خدا] از تسلیمشدگانم.»
پیامبر صلى الله علیه و سلم نیز می فرماید: (من دلَّ على خیر فله مثل أجر فاعله) یعنی: « آنکه به کار خیر رهنمایی کند، برای او مانند مزد انجام دهنده ی آن داده می شود.» [مسلم]
دعوت به سوی خداوند دارای آدابی است که مسلمان باید به آنها آراسته باشد:
اخلاص در نیت: اخلاص راز پیروزی دعوتگر به سوی خداوند است. پیامبرصلى الله علیه و سلم فرموده است: (إنما الأعمال بالنیات، وإنما لکل امرئ ما نوى) یعنی: « همانا ثواب اعمال به نیت بستگی دارد و هر کس نتیجه ی نیت خود را درمیابد.» [متفق علیه]
دعوت با حکمت و موعظه ی نیک: فرد مسلمان در هنگام دعوت دیگران از سخنان پاک و نیکو استفاده نموده و از کلام زشت و ناروا دوری می نماید. خداوند متعال می فرماید:{ادع إلى سبیل ربک بالحکمه والموعظه الحسنه وجادلهم بالتی هی أحسن} [نحل: ۱۲۵] یعنی: « با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به [شیوهاى] که نیکوتر است مجادله نماى.»
فهم و درک عالی از دین: لازم است که داعی به سوی خداوند، نسبت به احکام دینی آگاهی لازم داشته باشد، و اگر برایش امکان داشته باشد مستحب است که به حفظ قرآن کریم بپردازد و همچنین از احادیث پیامبر صلى الله علیه و سلم هر چند که در توان داشت برای استدلال در دعوتش استفاده نماید. خداوند متعال می فرماید: {قل هذه سبیلی أدعو إلى الله على بصیره أنا ومن اتبعنی} [یوسف: ۱۰۸] یعنی: « بگو این است راه من که من و هر کس پیروىام کرد با بینایى به سوى خدا دعوت مىکنیم.»
سر مشق نیک:
فرد دعوتگر الگو و سرمشق دیگران است، بنابراین باید به عمل نمودن به علمی که دارد اهمیت داده و خود را به آنچه که مردم را به سوی آن دعوت می کند آراسته نماید وگرنه جزو کسانی خواهد بود که خداوند در مورد آنها می فرماید: {أتأمرون الناس بالبر وتنسون أنفسکم وأنتم تتلون الکتاب أفلا تعقلون} یعنی: « آیا مردم را به نیکى فرمان مىدهید و خود را فراموش مىکنید با اینکه شما کتاب [خدا] را مىخوانید آیا [هیچ] نمىاندیشید.» [بقره: ۴۴]
مراقب باش تا مانند کسانی نباشی که شاعر در موردشان می گوید:
یا أیهَــا الرَّجُــُل المعـلِّـمُ غَیـرَه
هـَلا لِنَفسـِـکَ کـَانَ ذَا التَّعْلِـــیم
معنی شعر:
«ای آنکه آموزگار علم به دیگرانی
به هوش باش که خود بدان علم سزاوارتری!»
در نتیجه فرد دعوتگر باید دارای اخلاق پاک و شیوه ی نیک باشد. مردی نزد بانو عایشه -رضی الله عنها- آمده و از او پرسید: اخلاق پیامبر چگونه بود؟ جواب داد: (کان خلقه القرآن.) یعنی: «اخلاق او قرآن بود.» [مسلم] یعنی آن حضرت صلى الله علیه و سلم دارای تمام صفات نیکویی بود که به واسطه ی آیات قرآن کریم و سنت نبوی مردم را به تمسک بدان ها دعوت می نمود.
فرد دعوتگر شایسته است که از رانده شدن به سمت گناهانی که باقی مردم بدان گرفتار هستند اجتناب ورزد و از قرار گرفتن در معرض تهمت و شبهه دوری نماید. پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (.. فمن اتقى الشبهات فقد استبرأ لدینه وعرضه، ومن وقع فی الشبهات وقع فی الحرام، کالراعی یرعى حول الحمى، یوشک أن یرتع فیه، ألا وإن لکل مَلِک حِمَى، ألا وإن حِمَى الله محارمه) یعنی: « … پس آنکه از مشتبهات بپرهیزد برای دین و آبروی خود پاکی جسته است و آنکه به مشتبهات آلوده شود، در حرام افتاده است، مانند شبانی که در اطراف چراگاه ممنوعه می چراند نزدیک است که گوسفندان در آن وارد شود. و آگاه باشید که هر پادشاهی چراگاهی ممنوع دارد و چراگاه ممنوعه ی خداوند چیزهائیست که حرام نموده است.» [مسلم]
دوری جستن از مسایل اختلافی: فرد دعوتگر باید از مسایلی که باعث ایجاد اختلاف شده و به دامنه آن می افزاید اجتناب ورزد. با مردم درباره ی مسائل متفق علیه بحث کند، و حتی از وارد شدن به بحث و جدال هایی که در حد توان او نیست دوری کرده و از ریاکاری پرهیز نماید که ثواب عملش از بین می برد.
با چیز های مهم تر شروع کند: دعوتگر به خداوند متعال، در دعوت خویش مرحله به مرحله عمل می کند. آن ها را قبل از سنت به سوی فرایض و قبل از امور مستحب به سوی امور واجب دعوت می نماید.
پیامبر صلى الله علیه وسلم وقتی که می خواست معاذ بن جبل را به سوی اهل یمن بفرستد به او فرمود: (إنک تقدم على قوم أهل کتاب، فلیکن أول ما تدعوهم إلیه عباده الله -عز وجل- فإذا عرفوا الله، فأخبرهم أن الله فرض علیهم خمس صلوات فی یومهم ولیلتهم، فإذا فعلوا، فأخبرهم أن الله قد فرض علیهم زکاه تُؤْخذ من أغنیائهم، فَتُردُّ على فقرائهم، فإذا أطاعوا بها فخذ منهم وتوقَّ کرائم أموالهم (لا تأخذ أفضلها عندما تجمع زکاه أموالهم) یعنی: « تو همانا نزد قومی از اهل کتاب می روی، پس نخستین چیزی که آن ها را بدان دعوت می کنی بندگی خداوند عزوجل است اگر آن ها آن را دریافتند، آن ها را آگاه کن که خداوند در هر شب و روزشان پنج وقت نماز بر ایشان فرض نموده است.
و اگر آن ها این کار را انجام دادند، آنان را آگاه کن که الله تعالی بر آنها صدقه ای فرض نموده که از ثروتمندان شان گرفته شده و به فقرای شان باز گردانده می شود.پس اگر آنها از این پیروی کردند، پس از آنان (زکات) بگیر و بر حذر باش از اینکه مالهای نفیس و گرانبهای شان را بگیری.» [مسلم]
با نرمرفتاری و مداراجویی: فرد مسلمان دیگران را با ملایمت دعوت می کند، خداوند متعال می فرماید: {ولو کنتم فظًا غلیظًا لانفضوا من حولک} [آل عمران: ۱۵۹] یعنی: « و اگر تندخو و سختدل بودى قطعا از پیرامون تو پراکنده مىشدند.» و پیامبر صلى الله علیه وسلم می فرماید: (إن الرفق لا یکون فی شیء إلا زانه، ولا ینـزع من شیء إلا شانه.) یعنی: « نرم رفتاری در هیچ چیزی نمی باشد، جز اینکه آن را زینت می دهد و از هیچ چیزی بدور نمی شود، مگر اینکه آن را زشت می سازد!» [مسلم و ابوداود]
ذکاوت و هوشیاری: مسلمان باهوش و با ذکاوت است و می داند که چگونه مردم را به سوی خداوند دعوت نماید، و چطور با آنها بحث کرده و آنان را قانع سازد و همواره وقت مناسب را برای اینکار انتخاب می کند.
شناخت شخصیت فرد دعوت شونده: فرد دعوتگر ناچار است که در رابطه با فرد دعوت شونده بینش و آگاهی کافی داشته و لذا باید از شخصیت وی شناخت داشته و به طریقه ای نیکو فرد را دعوت نماید. روشی که برای یک شخص مناسب است ممکن است برای دیگری جواب ندهد. بهتر است که دعوتگر از شرایط اجتماعی فرد دعوت شونده مقداری آگاهی داشته باشد.
خطاب قرار دادن مردم در سطح درک و فهم آنان: فرد مسلمان هنگام دعوت دیگری باید وضعیت و سطح فهم و درک او را درنظرداشته باشد. چه برای بعضی مردم بهتر است که با گفتاری فصیح و شیوا گفتگو شده و با برخی دیگر باید گفتاری ساده و قابل فهم را بکار برد. حضرت علی بن ابی طالب -رضی الله عنه- می فرماید: (حدِّثوا الناس بما یعرفون، أتحبون أن یکذَّب الله ورسوله) یعنی: «با مردم چیزی را بگویید که برایشان قابل فهم باشد، آیا دوست دارید که خدا و رسولش تکذیب شوند؟» [بخاری]
ابتدا با اهل خانواده و نزدیکان شروع کند: فرد مسلمان دعوت را از اهل خانواده و نزدیکانش شروع می نماید، خداوند متعال در این باره می فرماید: {یا أیها الذین آمنوا قوا أنفسکم وأهلیکم نارًا وقودها الناس والحجاره علیها ملائکه غلاظ شداد لا یعصون الله ما أمرهم ویفعلون ما یؤمرون} [تحریم: ۶] یعنی: «اى کسانى که ایمان آوردهاید خودتان و کسانتان را از آتشى که سوخت آن مردم و نگهاستحفظ کنید بر آن [آتش] فرشتگانى خشن [و] سختگیر [گمارده شده] اند از آنچه خدا به آنان دستور داده سرپیچى نمىکنند و آنچه را که مامورند انجام مىدهند.» و باز می فرماید: {وأنذر عشیرتک الأقربین} [شعراء: ۲۱۴] یعنی: « و خویشان نزدیکت را هشدار ده!» پیامبر صلى الله علیه وسلم فرموده است: (ابدأ بمن تعول) یعنی: « و آغاز کن به کسی که نفقه اش بدوش تو است.» [طبرانی]
امیدواری: دعوتگر نباید هنگامی که با اعتراض دعوت شونده مواجه شد نا امید شود و باید امر هدایت را به خداوند بسپارد، خداوند متعال می فرماید: {إنک لا تهدی من أحببت والله یهدی من یشاء وهو أعلم بالمهتدین} [قصص: ۵۶] یعنی: « در حقیقت تو هر که را دوست دارى نمىتوانى راهنمایى کنى، لیکن خداست که هر که را بخواهد راهنمایى مىکند و او به راهیافتگان داناتر است!»
مترجم: مسعود