آداب اعیاد

در یکی از روزهای عید، حضرت ابو بکر صدیق -رضی الله عنه- به منزل دخترش، حضرت عایشه -رضی الله عنها-، رفت. آنجا دو کنیز از کنیزکان انصار در حال ترانه خواندن شعرهای انصار در جنگ “یوم بعاث” (از جنگ های میان اوس و خزرج قبل از اسلام) بودند. حضرت ابوبکر رضی الله عنه گفت: مزامیر (آوازهای) شیطان، آن هم در خانه ی رسول الله؟ پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (یا أبا بکر، إن لکل قوم عیدًا، وهذا عیدنا) یعنی: «ای ابوبکر، هر قومی برای خودش عیدی دارد. امروز هم روز عید ما است.» [بخاری]

***

خداوند -تبارک و تعالى- دو عید را برای مسلمانان تعیین فرموده است: عید فطر و عید قربان. این دو پس از دو فریضه از فرایض اسلام می آیند، عید فطر پس از فریضه ی روزه ماه رمضان و عید قربان پس از اداء فریضه ی حج فرامی رسد. جشن های اسلامی بیانگر شادمانی و سرور و خوشبختی مسلمانان از تفیقی که خداوند به آنان ارزانی داشته است و به آنان کمک کرده تا طاعت او را به جا بیاورند، می باشد. خداوند باری تعالی می فرماید: {قل بفضل الله وبرحمته فبذلک فلیفرحوا هو خیر مما یجمعون} [یونس: ۵۸] یعنی: «بگو به فضل و رحمت‏خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند و این از هر چه گرد مى‏آورند بهتر است.»

از جمله آدابی که در ایام عید رعایت می کنیم:

شب زنده داری و ذکر:

شب عید از شب های مبارکی است که در ان خیرو پاداش و ثواب اعمال چند برابر می شود. درنتیجه مسلمان باید بر ذکر و زنده نگاه داشتن شب و نماز در ان بسیار کوشا باشد تا به رضا و خوشنودی خداوند نایل آید.

غسل گرفتن و استعمال عطر و پوشیدن زیباترین لباس ها:

پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم موقع خارج شدن برای نماز عید زیباترین لباس هایش را می پوشید. از حضرت حسن بن علی -رضی الله عنهما-  روایت شده که می گوید: رسول الله صلى الله علیه و سلم به ما می فرمود تا در روزهای عید بهترین لباسی را که سراغ داشتیم بپوشیم و خود ایشان صلی الله علیه و سلم نیز زیباترین لباس هایش را می پوشید. [حاکم].

خوردن چیزی قبل از رفتن برای نماز عید فطر:

سنت آن است که قبل از رفتن برای نماز عید فطر چند خرما به عدد فرد خورده و در عید قربان بهتر است خوردن صبحانه را به بعد از بازگشت از نماز عید موکول نماید و آنوقت درصورتی که قربانی کرده است از گوشت قربانی میل کند. از بریده -رضی الله عنه- نقل است که می گوید: پیامبر صلی الله علیه و سلم روز عید فطر تا چیزی نمی خورد خارج نمی شد و روز عید قربان تا نماز عید را نمی خواند چیزی میل نمی نمود. [ترمذی].

از حضرت انس بن مالک -رضی الله عنه- روایت شده که پیامبر صلى الله علیه و سلم قبل از خارج شدن بسوی مصلی در روز فطر تعدادی خرما میل می فرمود. [ترمذی]

رفتن به مصلی در اول وقت:

روز عید صبح زود از خواب بیدار شده و نماز صبح را خوانده و آنگاه به سمت مصلی راه می افتند. یک روز عید پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند: {إن أول ما نبدأ به فی یومنا هذا أن نصلی، ثم نرجع فننحر (أی نذبح الأضحیه)} یعنی: «اولین کاری که در این روز انجام می دهیم آن است که نماز بخوانیم و آنگه قربانی کنیم.»[بخاری].

نماز در هوای آزاد:

سنت است که نماز عید در مکانی باز و فراخ برگزار گردد مگر آنکه عذری مانند باران و غیره درکار باشد. پیامبر صلى الله علیه و سلم برای برگزاری نماز عید بیرون و به مکانی باز (مصلی) تشریف می برد. آن حضرت صلى الله علیه و سلم نماز عید ار مگر یک دفعه که باران می بارید در مسجد نگزارده اند. ابوهریره -رضی الله عنه- تعریف می کند که: در زمان رسول خدا صلی الله علیه و سلم مردم در روز عید با باران مواجه شدند و آن حضرت صلی الله علیه و سلم در مسجد برای آنان نماز را برگزار فرمود. [ابن ماجه].

خروج زنان و کودکان:

مستحب است که زنان و کودکان نیز در روزهای عید برای نماز خارج شده و به مصلی بروند. از ام عطیه ی انصاری -رضی الله عنها- روایت می شود که گفت: (أُمِرْنا أن نُخْرج العواتق (البنات الأبکار) وذوات الخدور، ویعتزل الحُیضُ المُصَلَّى) یعنی: «دوشیزگان و خانم ها به خارج شدن برای نماز عید و زنان حائض به ماندن در خانه امر می شدیم.» [بخاری].

به تأخیر انداختن نماز عید فطر و تعجیل نمودن برای برگزاری نماز عید قربان:

برای اینکه قبل از نماز عید فطر زکات به دست فقرا رسیده و به خانواده هایشان کمک شود و در نماز عید قربان عجله می شود تا مردم بتوانند قربانی هایشان را انجام دهند.

پیامبر صلى الله علیه و سلم نماز عید فطر را حدود بیست دقیقه پس از برآمدن آفتاب خوانده و نماز عید قربان را حدوداً ده دقیقه پس از برآمدن آفتاب می گزاردند.

نگفتن اذان و اقامه برای نماز عیدین:

از جابر بن سمره -رضی الله عنه- نقل شده که می گوید: “همراه پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز عیدین را نه یک بار و نه دوبار بدون اذان و اقامه برپا نمودیم.” [ترمذی].

نبودن هیچ نمازی قبل یا بعد از نماز عید:

قبل یا بعد از نماز عید نماز سنتی وجود ندارد. پیامبر صلی الله علیه و سلم و اصحابش نه قبل و نه پس از آنکه برای نماز عید به مصلی می رفتند نمازی نمی خوندند. ابن عباس -رضی الله عنه- می گوید: (خرج رسول الله صلى الله علیه وسلم یوم عید، فصلى رکعتین لم یصلِّ قبلهما ولا بعدهما) یعنی: «رسول خدا صلی الله علیه و سلم روز عید خارج شده و دو رکعت نماز می گزارد و پیش یا پس از آن نمازی نمی خواند.» [متفق علیه].

نشستن بعد از نماز برای شنیدن خطبه:

پیامبر صلى الله علیه و سلم روز عید فطر و قربان خارج گشته و به مصلی رفته و ابتدا نماز را برپاداشته و سپس رو به مردم برگشته مردم در ردیف هایی می نشستند و موعظه و سفارش و دستوراتی را بیان می فرمودند. از ابن عمر -رضی الله عنه- روایت شده که می گوید: (کان رسول الله صلى الله علیه وسلم وأبو بکر وعمر -رضی الله عنهما- یصلون العیدین قبل الخطبه.) یعنی: «پیامبر صلی الله علیه و سلم و حضرت ابوبکر و عمر –رضی الله عنهما- نماز عیدین را قبل از خواندن خطبه به جای می آوردند.» [بخاری].

از ابن عباس -رضی الله عنهما- نقل شده که تعرف می کند: همراه پیامبر صلى الله علیه و سلم روز عید فطر یا قربان خارج گشته، نماز گزاردیم، سپس ایشان صلی الله علیه و سلم خطبه خواند، آنگاه نزد زنان تشریف برده و آنان را موعظه فرموده و تذکر داده به صدقه امر فرمود. [بخاری].

تبریک و دست دادن:

پس از پایان نماز عید، باید مسلمانان دست در دست هم نهاده و سلام گفته و به همدیگر تبریک بگویند. وقتی اصحاب رسول خدا صلى الله علیه و سلم در روز عید به هم می رسیدند به یکدیگر می گفتند: “تقبل الله منا ومنک.” یعنی: خدا از ما و شما قبول فرماید.

پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم می فرماید: (ما من مسلمَین یلتقیان فیتصافحان إلا غُفِر لهما قبل أن یفترقا) یعنی: «دو مسلمان با هم روبرو نمی شوند که مصافحه نمایند، مگر قبل از اینکه از هم جدا شوند، گناه شان آمرزیده می شود.» [ابوداود و ترمذی و احمد].

بازگشت از راهی متفاوت:

مسلمانان پس از نماز عید از راهی دیگری به خانه هایشان باز می گردند. اینکار برای آن است که فرشتگان گواه بوده و بخاطر تبعیت از سنت رسول خدا صلى الله علیه و سلم مستحق پاداش گردند؛ چون ایشان صلی الله علیه و سلم در روز عید از راه های متفاوت می رفتند. [بخاری] البته می توان از یک راه رفت و برگشت، گرچه بهتر است که راه ها یکی نباشند.

صله ی ارحام:

از سنت های مبارک پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم صله ی رحم است، که ما را به پیوند با نزدیکان و خویشان و دیدار آنان و تبریک گفتن به همدیگر امر نموده و می فرماید: (من سرَّه أن یبسط له فی رزقه، وینْسَأَ له فی أثره، فلیصل رحمه) یعنی: « کسی که دوست بدارد روزی اش فراخ گردیده و عمرش طولانی گردد، باید صله ی رحمش (پیوستگی با نزدیکان) را پیوسته بدارد.» [متفق علیه] صله رحم در غیر ایام عید واجب می باشد چه برسد به روزهای عید که اولی و ارجح تر می باشد.

دلسوزی و توجه به فقرا و یتیمان:

انسان مسلمان سعی می کند در این روزها بیشتر به فقرا و مساکین رسیدگی و دستگیری نموده و صدقات بیشتری داده و اشک یتیمان را پاک کرده و با آنان نیکی نماید. پیامبر رحمت حضرت محمد صلی الله علیه و سلم امر به دادن زکات فطر به فقرا و نیازمندان تا قبل از نماز فطر امر نموده و می فرمایند: (أغنوهم فی هذا الیوم.) یعنی: «امروز را بی نیازشان گردانید.» [بیهقی و دارقطنی].

بازی و سرگرمی مباح:

دین آسانگیر ما از تفریح و استراحت دادن به تن و بدن منع ننموده و سرور و خوشی را به آن ارزانی می دارد. حضرت انس -رضی الله عنه- چنین تعریف می کند: پیامبر صلى الله علیه و سلم به مدینه تشریف آوردند، و در آن جا در دو روز مردم در سال را بازی می نمودند. ایشان صلی الله علیه و سلم فرمود: (قد أبدلکم الله بهما خیرًا منهما: یوم الفطر، ویوم الأضحى) یعنی: «خداوند برایتان بهتر از آن دو روز را جایگزین نموده است: روز فطر و روز قربان.» [نسائی].

جایز نبودن روزه در روزهای عید:

رسول الله صلى الله علیه و سلم از روزه داشتن در دو روز عید، چه روزه ی فرض و چه سنت نهى نموده اند. حضرت عمر بن خطاب -رضی الله عنه- می گوید: پیامبر صلى الله علیه و سلم از روزه گرفتن در این دو روز نهى نموده و فرمودند: (أما یوم الفطر ففطرکم من صومکم، وأما یوم الأضحى فکلوا من نُسُککم) یعنی: «اما روز فطر که همان افطار و شکستن روزه تان است و درمورد روز قربان در ان از قربانی هایتان بخورید.» [احمد] همینطور روزه گرفتن در ایام تشریق –سه روزی که در پی عید قربان می آیند- نیز مکروه می باشد.

گفتتن تکبیر در روزهای عید:

از جمله رهنمود های رسول بزرگوار اسلام صلى الله علیه و سلم آن است که در دو روز عید و تا سه روز پس از عید قربان(که به آن ایام التشریق گفته می شود و تا عصر روز سوم می باشد.) بیشتر تکبیر می گفتند.

از انواع تکبیر:

(الله أکبر الله أکبر، لا إله إلا الله، والله أکبر الله أکبر، ولله الحمد) [دارقطنی].

آری، چه زیبا است دین اسلام که در تلاش است تا در هر لحظه و آن قلب انسان ها را مملو از شادی و سرور گرداند! دو عید را برای مسلمانان مقرر داشت تا در آن خوشبختی و خوشی را به تمامی تجربه نمایند. در این دو روز مسلمانان همگی یکدل و یک رنگ بوده و جایی برای دشمنی میانشان باقی نمی ماند.

مترجم: مسعود