آتش دشمنی را خاموش کن

در زندگی کوتاهم به این نتیجه رسیده‌ام که هرگاه برای گرفتن حق خودم قدم پیش نهاده‌ام یا برای بازگرداندن حیثیت و اعتبار خویش در برابر انتقادی که شده، اقدام کرده‌ام، زیان بیشتر و پشیمانی بزرگتر، عایدم شده است. یعنی من گمان می‌بردم که اگر بدی‌ای را که از جانب کسی به من رسیده، بررسی کنم، با این بررسی و بازخواست، حق خود و اعتبار و جایگاهم را باز می‌ستانم، اما نتیجه، برعکس می‌شد؛ من و آن فرد از هم متنفر می‌شدیم و دشمنی ادامه می‌یافت و ریشه می‌دوانید و او بیشتر به اشتباه خود ادامه می‌داد و بر آن اصرار می‌ورزید. از اینرو آرزو می‌کردم کاش بازخواست نمی‌نمودم. بهتر از تمام اینها عفو و گذشت و صبر و تحمل و رویگردانی و به خیال نیاوردن آن چیز است. منطق وحی نیز همین است؛ خدای متعال می‌فرماید: ﴿خُذِ ٱلۡعَفۡوَ وَأۡمُرۡ بِٱلۡعُرۡفِ وَأَعۡرِضۡ عَنِ ٱلۡجَٰهِلِینَ ١٩٩﴾ [الأعراف: ۱۹۹] «عفو را پیشه کن و به معروف امر نما و از جاهلان رویگردان باش». ﴿وَلۡیَعۡفُواْ وَلۡیَصۡفَحُوٓاْۗ﴾ [النور: ۲۲] «و باید ببخشند و گذشت کنند». ﴿وَٱلۡکَٰظِمِینَ ٱلۡغَیۡظَ وَٱلۡعَافِینَ عَنِ ٱلنَّاسِۗ﴾ [آل عمران: ۱۳۴] «و کسانی که خشم را فرو می‌برند و مردم راعفو می‌کنند». ﴿وَإِذَا مَا غَضِبُواْ هُمۡ یَغۡفِرُونَ ٣٧﴾ [الشوری: ۳۷] «وقتی خشمگین شوند، می‌بخشند». ﴿ٱدۡفَعۡ بِٱلَّتِی هِیَ أَحۡسَنُ فَإِذَا ٱلَّذِی بَیۡنَکَ وَبَیۡنَهُۥ عَدَٰوَهٞ کَأَنَّهُۥ وَلِیٌّ حَمِیمٞ ٣۴﴾ [فصلت: ۳۴] «به آن شیوه که بهتر است، دفع کن؛ پس آن کسی که میان تو و او دشمنی هست، گویا دوستی صمیمی است». ﴿وَإِذَا خَاطَبَهُمُ ٱلۡجَٰهِلُونَ قَالُواْ سَلَٰمٗا ۶٣﴾ [الفرقان: ۶۳] «وقتی جاهلان، آنها را مورد خطاب قرار دهند، می‌گویند: سلام».

پس اگر از کسی سخن نامناسبی شنیدی، آن را تکرار مکن که ده برابر می‌شود و اگر با شعری تو را مورد عیب جویی قرار دادند، چنان باش که گویا نمی‌شنوی؛ چون اگر با شعری دیگر جواب آن را بدهی، مردم به آن مشغول می‌شوند و ادیبان آن را حفظ می‌کنند؛ و اگر علیه تو مقاله زننده‌ای نوشتند، خود را به بی‌خبری بزن و آن را در نطفه خفه کن؛ گویا منظور، کسی دیگر است و اگر کینه توز از تو انتقاد کرد، خود را به فراموشی و بی‌خبری بزن، گویا او با دیوار سخن می‌گوید.

پیشینیان، گفته‌اند: تحمل یعنی دفن کردن عیب‌ها.

«اگر پسربچه‌ای، سنگی در دریا بیندازد، زیانی به دریا نمی‌رسد».

آب دریا و خودمرده آن، حلال است. چون ‌آب زیاد‌آلوده نمی‌شود. مرد هوشیار و صبور نیز همین گونه است که به بدگویی، بی‌اعتنا می‌باشد و از آن متأثر نمی‌شود. ﴿إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ ٱلۡأَبۡتَرُ ٣﴾ [الکوثر: ۳] «همانا دشمن کینه‌توزت، بی‌خیر و بی‌نام و نشان است».

یاوه‌گویی انسان‌های بی‌خرد و سبک سر، به انسان هوشیار و شکیبا، ضرری نمی‌رساند. ﴿فَإِنَّکَ بِأَعۡیُنِنَا﴾ [الطور: ۴۸] «تو زیر نظر ما هستی».